Pomoc prawna

Pomoc prawna - czynność podejmowana na rzecz jednostki lub innego podmiotu stosunków prawnych, a w szczególnych przypadkach w jego imieniu, która ma na celu prawną ochronę jego interesów. Do form poradnictwa prawnego zaliczamy udzielanie rad prawnych, pracowanie nad projektami aktów, tworzenie opinii prawnych oraz reprezentowanie przed sądami i urzędami.

TL;DR

Pomoc prawna obejmuje udzielanie porad prawnych, tworzenie opinii, reprezentowanie przed sądami. Zainteresowanie tym tematem wzrosło na całym świecie. Pomoc prawna może być nieodpłatna, odpłatna, częściowo odpłatna lub dotowana. Organami pomocy prawnej są głównie adwokaci i radcy prawni. Nieodpłatna pomoc prawna obejmuje udzielanie informacji, wskazanie sposobu rozwiązania problemu, tworzenie projektów pism i zapewnienie reprezentacji. Efekty systemu pomocy prawnej są pozytywne dla korzystających z niego osób.

Historia pomocy prawnej

Prowadzenie prac badawczych nad potrzebami prawnymi rozpoczęło się w latach trzydziestych XXw. wraz z wydaniem publikacji w 1938r. przez Clark' a i Corstvet' a , a w przypadku Niemiec na początku lat XX. Prowadzenie prac zorientowanych na praktyczność problemu wszczęto najwcześniej w Stanach Zjednoczonych. Poruszały kwestię dostępności pomocy prawnej w kategoriach potrzeb obywateli. Wysunięto wówczas wniosek, że kiedy ludność nie decydowała się na pomoc prawną, a miała taką możliwość - dochodziło do “niezaspokojenia potrzeby prawnej". Szeroka krytyka, która w II. połowie lat 70. spłynęła na dostęp do pomocy prawnej doprowadziła do nawiązania się głębokiej konwersacji między uczonymi w tym zakresie. Poruszano praktyczne oraz teoretyczne aspekty problemu przy dużym zainteresowaniu badaczy. W krajach, gdzie implementacja pomocy prawnej była na najwyższym poziomie (czyli w Wielkiej Brytanii, Kanadzie, USA oraz w państwach Europy kontynentalnej, gdzie tworzenie systemu pomocy również nie było niskie tj. Holandii, Niemczech oraz krajach skandynawskich) wywiązały się najszersze i najbardziej żywe dyskusje. Nie podlega jednak zaprzeczeniu fakt, w krajach tych istniały silne, często oddolne ruchy reformatorskie na rzecz wspomnianej sprawy.

Pomoc prawna w czasach współczesnych

Obecnie na drodze rozwoju wzrosło zainteresowanie omawianym problemem do tego stopnia, że porusza się go w większości rozwiniętych krajów, a także w wielu rozwijających się. Publikacje w tym zakresie dzielimy na:

• historyczno-politologiczne i teoretyczne - opisują funkcjonowanie, założenia, a także polityczne oraz ekonomiczne okoliczności powstania i zmiany wprowadzane w systemach pomocy prawnej.
• prace badawcze - mają na celu empiryczne oszacowanie zakresu, konsekwencji oraz wzorów używania pomocy prawnej. Prowadzi się je za pomocą różnych metod, najczęstsze to narzędzia sondażowe, jednak często również metody jakościowe, badania aktowe oraz analizy danych urzędowych. Badania tego rodzaju są w dużej mierze zaawansowane metodologicznie, jednak w przypadku prac ewaluacyjnych ogranicza się je do jak najprostszych technik.
• prace o charakterze metodologicznym - dostarczają porad w sprawie wyboru sposobu prowadzenia badań.
• teksty głoszące postulaty w kierunku różnych systemów pomocy prawnej - proponują reformy, które uzasadniają ich istnienie.

Organy pomocy prawnej

Czynności prawne realizują w głównej mierze adwokaci i radcy prawni. Reszta zawodów prawniczych spełnia ją w zakresie ograniczonym. Zgodnie z art. 1. 1. prawa o adwokaturze “Adwokatura powołana jest do udzielania pomocy prawnej, współdziałania w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz w kształtowaniu i stosowaniu prawa". Również Art. 4. 1. Ustawy o radcach prawnych głosi, że “Wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, z wyjątkiem występowania w charakterze obrońcy w postępowaniu karnym i w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe". Zatem definiując pomoc prawną funkcję adwokata i radcy prawnego należy uznać za podstawową.

Rodzaje pomocy prawnej

Podział rodzajów pomocy prawnej ze względu na koszty:

• nieodpłatna
• odpłatna
• częściowo odpłatna
• dotowana

Nieodpłatna pomoc prawna

Właściwa pomoc prawna gwarantuje udzielenie porady przedspornej informującej o słuszności wnoszenia sprawy do sądu oraz jeśli taka konieczność wystąpi - zapewnienie korzystającemu reprezentacji oraz zwolnienie go z kosztów procesu lub pomoc w ich pokryciu w przypadku wygranej sprawy. Zgodnie z Art. 3. 1. nieodpłatna pomoc prawna obejmuje:

• udzielenie informacji na temat obowiązującego stanu prawnego, przysługujących uprawnieniach czy spoczywających obowiązkach
• wskazanie sposobu rozwiązania problemu prawnego osobie uprawnionej
• przekazanie pomocy w tworzeniu projektu pisma dotyczącego spraw poruszonych w dwóch powyższych punktach (z wyjątkiem dla pism procesowych dotyczących postępowania przygotowawczego lub sądowego, które się toczy)
• stworzenie projektu prośby o zwolnienie z kosztów sądownictwa lub powołanie pełnomocnika z urzędu w procesie sądowym lub adwokata, doradcy podatkowego, radcy prawnego lub rzecznika patentowego

Nieodpłatna pomoc prawna nie obejmuje spraw:

• dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej o charakterze podatkowym
• z dziedziny prawa dewizowego, handlowego i celnego
• dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej (wyjątkiem są przygotowania do wystartowania z tą działalnością)

Według art. 14 realizacja zadań z zakresu edukacji prawnej przez organy administracji publicznej odbywa się poprzez podejmowanie działań edukacyjnych, które mają na celu zwiększenie świadomości społeczeństwa w zakresie prawa rozpowszechniając wiedzę o:

• możliwościach uzyskania dostępu do bezpłatnej pomocy prawnej,
• obywatelskich obowiązkach oraz prawach,
• działaniach organów ochrony prawnej w zakresie krajowym i międzynarodowym,
• mediacji i możliwościach pozasądowego rozwiązywania sporu,
• szansach na udział obywateli w konsultacjach publicznych i częściowo w procesie stanowienia prawa.

Bardzo istotną kwestią są efekty, jakie daje system pomocy prawnej. Zjawisko to zostało poddane serii badań empirycznych, dzięki którym wyróżniamy następujące rodzaje:

• subiektywne i obiektywne korzyści, które systemy przynoszą osobom korzystającym z nich. Zostały zmierzone w ramach badań przekrojowych i wyspecjalizowanych badań ewaluacyjnych. Jak wskazuje analiza satysfakcja z otrzymanych porad prawnych wśród klientów jest znaczna.
• efekty wywoływane na zewnętrznym otoczeniu, dzięki istnieniu systemów
• skutki, jakie mogą zostać wywołane na innych formach świadczenia usług prawnych praz organizacjach, które ich dostarczających.

Pomoc prawna — artykuły polecane

Konstytucja biznesu — Reprywatyzacja — Krajowa informacja podatkowa — Ochrona własności intelektualnej — Biały wywiad — Wykładnia przepisów prawnych — Rzecznik Praw Obywatelskich — E-Government — Ochrona danych osobowych

Bibliografia

• Blankenburg E., Cooper J. (1982), A Survey of Literature on Legal Aid in Europe, Windsor Yearbook of Access to Justice, vol 2
• Clark E., Corstvet E. (1938), The Lawyer and the Public, Yale Law Journal
• Grego-Hoffmann M. (2012), Rola pełnomocnika w postępowaniu sądowoadministracyjnym, Lex
• Lach D. (2015), Powierzanie realizacji zadań publicznych z zakresu zabezpieczenia społecznego podmiotom niepublicznym, Państwo i Prawo, nr 70 (2)
• Piasecki K. (2009), Zarys sądowego prawa procesowego Unii Europejskiej
• Skuczyński P. (2016), Etyka adwokatów i radców prawnych,
• Ustawa z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze. Dz.U. 1982 nr 16 poz. 124
• Ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej Dz.U. 2015 poz. 1255
• Ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej Dz.U. 2015 poz. 1255
• Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych. Dz.U. 1982 nr 19 poz. 145
• Winczorek J. (2012), Przegląd literatury na temat dostępności i korzystania z pomocy prawnej, Instytut Prawa i Społeczeństwa, Warszawa
• Wróbel A. (2010), Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, Wolters Kluwer, Warszawa

Autor: Marta Bożętka

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.