Władza sądownicza

Władza sądownicza - jedna z władz obok władzy wykonawczej i ustawodawczej. W Polsce władza ta sprawowana jest przez sądy i trybunały. Konstytucja mówi o tym, iż organy te są niezależne i odrębne od pozostałych władz (Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (1997), Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483, Art. 10, art. 173).

TL;DR

Władza sądownicza jest jedną z trzech władz w Polsce, obok władzy wykonawczej i ustawodawczej. Koncepcje Locke'a i Monteskiusza dotyczą podziału władzy na trzy instancje: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. W Polsce funkcjonują różne rodzaje sądów, takie jak Sąd Najwyższy, sądy powszechne, administracyjne i wojskowe. Istnieje wiele zasad organizacji sądownictwa, takich jak zasada niezależności sądownictwa, jednolitości sądów, instancyjności i udziału obywateli. Wyróżnia się także Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.

Koncepcje Locke'a i Monteskiusza

John Locke swoją koncepcję opisał w Dwóch traktatach o rządzie. Według niego społeczeństwo jest podmiotem, który pełni niezależną władzę zwierzchnią i jego rola jest ważniejsza od roli państwa i władzy państwowej. Był on przeciwny władzy absolutnej. Według jego koncepcji słusznym podziałem władzy jest podział na: wykonawczą, ustawodawczą i federatywną. Najwyższą pozycję zajmuje władza ustawodawcza. Należy ona do parlamentu, który jest dwuizbowy. W skład parlamentu wchodzi Izba Gmin i Izba Lordów. Pomimo tego, iż władza ustawodawcza pełni funkcję nadrzędną, to nie jest ona na tyle silna, aby móc ograniczać i odbierać obywatelom naturalne prawa, w tym prawo własności (J. Buczkowski, Ł. Buczkowski, K. Eckhardt 2012, s. 233-234)

Monteskiusz swoją koncepcję opisał w dziele O duchu praw. Zakłada on w niej, iż posiadanie władzy powoduje jej nadmierne wykorzystywanie, które skutkuje łamaniem praw obywatelskich. Chcąc ograniczyć to zjawisko, zaproponował on podział władzy pomiędzy podmioty niezależne, które wzajemnie się dopełniają, a jednocześnie hamują i kontrolują. Zaproponował on zatem podział władzy na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądownicza. Władza ustawodawcza powinna być sprawowana przez bikameralny parlament, władza wykonawcza przez monarchę, a sądownicza przez niezależne sądy. Koncepcja Monteskiusza miała na celu obronę obywateli przed absolutyzmem królewskim oraz ochronę ich stanu posiadania i wolności (J. Buczkowski, Ł. Buczkowski, K. Eckhardt 2012, s. 236-242)

Struktura władzy sądowniczej

W Polsce funkcjonują (L. Dubel 2007, s. 240; J. Buczkowski, Ł. Buczkowski, K. Eckhardt 2012, s. 366-374):

• Sąd Najwyższy - sprawuje kontrolę nad sądami wojskowymi i powszechnymi w zakresie orzekania. Do jego zadań szczegółowych należą m.in. rozpoznawanie różnych środków odwoławczych, w tym kasacji oraz rozporządzanie innych spraw, które określone są w ustawach. Zajmuje się on również orzekaniem ważności wyborów m.in. do Senatu i Sejmu. Do organów Sądu Najwyższego możemy zaliczyć: Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesów Sądu Najwyższego, Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego, a także zgromadzenie sędziów izby Sądu Najwyższego oraz Kolegium Sądu Najwyższego.
• sądy powszechne - możemy je podzielić na sądy rejonowe, sądy okręgowe oraz sądy apelacyjne. Sądy rejonowe stanowią najniższą instancję. Zajmują się rozpatrywaniem znacznej części spraw. Zadaniem sądów okręgowych jest analizowanie odwołań od decyzji sądów rejonowych. Natomiast sądy apelacyjne zajmują się analizą odwołań od sądów okręgowych.
• sądy administracyjne - są to sądy dwuinstancyjne. Sądami pierwszej instancji są wojewódzkie sądy administracyjne zajmujące się badaniem wszelkich spraw, które należą do zadań sądów administracyjnych. Sądem drugiej instancji jest Naczelny Sąd Administracyjny, w skład którego wchodzą: Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego.
• sądy wojskowe - są sądami szczególnymi, pełnią wymiar sprawiedliwości Sił Zbrojnych. Orzekają one w sprawach karnych oraz w pozostałych sprawach, które zostały im powierzone. Zajmują się wykroczeniami popełnionymi przez żołnierzy w czasie ich służby czynnej. Są one sądami dwuinstancyjnymi. Sądem pierwszej instancji jest sąd garnizonowy, natomiast sądami drugiej instancji są wojskowe sądy okręgowe.

Zasady organizacji sądownictwa

Istnieje wiele zasad organizacji sądownictwa, oto niektóre z nich (J. Buczkowski, Ł. Buczkowski, K. Eckhardt 2012, s. 357-360):

• zasada niezależności sądownictwa - mówi ona o tym, iż struktura sądownictwa jest zdecydowanie oddzielona od pozostałych organów państwowych oraz zazwyczaj na ich orzecznictwo nie mogą wpływać organy innych władz.
• zasada jednolitości sądów - gwarantuje istnienie jednego systemu prawnego, wszystkie wyroki trybunałów i sądów są wydawane w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Na terenie całego kraju obowiązuje identyczna struktura organizacyjna, która jest oparta na postanowieniach ustaw i Konstytucji.
• zasada instancyjności - informuje ona o tym, iż postępowanie sądowe w Polsce jest co najmniej dwuinstancyjne. Oznacza to, że sprawa rozstrzygnięta przez sąd pierwszej instancji ma szansę na ponowne rozpatrzenie przez sąd drugiej instancji.
• zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości - zapewnia o tym, iż w postępowaniach sądowych przed sądami pierwszej instancji mogą uczestniczyć obywatele. W Polsce należą oni do instytucji ławników.

Podział Trybunałów

Trybunały są sądami, które posiadają szczególne znaczenie i kompetencje. Wyróżniamy Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu (Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym 2016, s. 1; J. Buczkowski, Ł. Buczkowski, K. Eckhardt 2012, s. 391-415).

• Trybunał Konstytucyjny - złożony jest z 15 sędziów, którzy są wybierani przez Sejm na okres 9 lat z grupy osób, które wyróżniają się wiedzą prawniczą. Trybunał ten zajmuje się m.in. weryfikowaniem zgodności umów międzynarodowych i ustaw z Konstytucją RP. Zajmuje się również skargami konstytucyjnymi, które są wnoszone przez obywateli.
• Trybunał Stanu - w jego skład wchodzą przewodniczący, dwóch jego zastępców oraz 16 członków, którzy wybierani są przez Sejm z grupy osób, które nie są senatorami i posłami na okres 4 lata (kadencja Sejmu). Do jego głównych zadań należy wyciąganie konsekwencji od osób będących na najwyższych stanowiskach państwowych, głównie w przypadku złamania konstytucji. Wniosek do Trybunału Stanu może złożyć Sejm lub Trybunał Konstytucyjny.

Władza sądownicza — artykuły polecane

Prawo administracyjne — Trybunał Konstytucyjny — Demokracja — Władza wykonawcza — Wymiar sprawiedliwości — Rzecznik Praw Obywatelskich — Prezydent — Administracja — Sąd administracyjny

Bibliografia

• Antoszewski A. (2005), Władza sądownicza w procesie demokratyzacji: analiza przypadku polskiego, Studia Politicae Universitatis Silesiensis nr 1
• Buczkowski J., Buczkowski Ł., Eckhardt K. (2012), Prawo konstytucyjne RP: (instytucje wybrane), Wyższa Szkoła Prawa i Administracji, Przemyśl-Rzeszów
• Dubel L. (2007), Historia doktryn politycznych i prawnych do schyłku XX wieku, LexisNexis, Warszawa
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483
• Ustawa z dnia 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym Dz.U. 2016 poz. 1157

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.

Autor: Oliwia Wołyniec