Stosunek przysposobienia

Stosunek przysposobienia (łac. adoptio) zwany także usynowieniem, to stosunek prawny, a dokładniej prawnorodzinny powstający między przysposabiającym a przysposobionym, który w świetle prawa przybiera postać stosunku jaki istnieje między rodzicami i dziećmi. (art. 121 § 1 KRO). W ten sposób przysposobiony nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych przysposabiającego. (art. 121 § 2 KRO) Ponadto ustają prawa i obowiązki przysposobionego wynikające z pokrewieństwa względem jego krewnych, jak również prawa i obowiązki tych krewnych względem niego. (art. 121 § 3 KRO) Celem stosunku przysposobienia jest stworzenie takich więzi jakie istnieją w rodzinie naturalnej. Stosunek przysposobienia determinowany jest naczelną zasadą prawa rodzinnego - zasadą dobra dziecka. Zgodnie z art. 114 § 1 KRO przysposobić można osobę małoletnią tylko dla jej dobra. Jest to instytucja niemajątkowa o charakterze prawno-rodzinnym. Realizuje się w wyniku woli osób zainteresowanych na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu opiekuńczego. Orzeczenie jest skuteczne (skuteczność) erga omnes (wobec wszystkich) i wywołuje skutek ex tunc (skutek wsteczny).

Bezskuteczne jest przysposobienie własnego dziecka lub dziecka uprzednio przysposobionego.

TL;DR

Stosunek przysposobienia to prawny stosunek między przysposabiającym a przysposobionym, który nadaje przysposobionemu prawa i obowiązki jak w naturalnej rodzinie. Przysposobienie może być dokonane drogą kontraktową lub sądową. Istnieją trzy rodzaje przysposobień: niepełne, pełne i całkowite. Przysposobienie może być rozwiązane na specjalnych warunkach. Skutki rozwiązania dotyczą stanu cywilnego, władzy rodzicielskiej, prawa spadkowego i obowiązku alimentacyjnego.

Przesłanki przysposobienia

• Związane z przysposabianym

1. małoletniość (art. 114 § 1 KRO),
2. zgoda przysposabianego (art. 118 § 1 KRO),
3. dobro przysposabianego.

• Związane z przysposabiającym

1. zgoda na przysposobienie, wyrażana przez złożenie wniosku o orzeczenie przysposobienia (art. 117 § 1 KRO),
2. odpowiednia różnica wieku (art. 114 1 § 2 KRO),
3. pełna zdolność do czynności prawnych (art. 114 1 § 1 KRO),
4. kwalifikacje osobiste (art. 114 1 § 1 KRO),
5. świadectwo ukończenia szkolenia organizowanego przez ośrodek adopcyjny (art. 114 1 § 1 KRO)
6. możliwość wychowania przysposobionego przez przysposabiającego bez nadmiernego dla niego uszczerbku, zwłaszcza na zdrowiu.

• Dotyczące innych osób - wyrażenie zgody przez:

1. rodziców dziecka, które ma być przysposobione - wyrażenie zgody na przysposobienie dziecka ma charakter złożony- prawo osobiste i stanowi wyraz wykonywania władzy rodzicielskiej (dopiero po 6 tygodniach od urodzenia, można ją odwołać przed wszczęciem sprawy.Zgoda rodziców nie jest wymagana: jeżeli rodzice zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej, są nieznani, porozumienie się z nimi napotyka ciężkie do przezwyciężenia trudności, nie jest potrzebna zgoda ojca, jeżeli jego ojcostwo zostało ustalone przez sad a władza rodzicielska nie została mu przyznana,
2. małżonka przysposabiającego,
3. opiekuna dziecka jeżeli dziecko pozostaje pod opieką, (art. 120 KRO). Sąd opiekuńczy może ze względu na szczególne okoliczności i dobro dziecka orzec przysposobienie nawet mimo braku zgody opiekuna.

Dokonanie przysposobienia

Istnieją dwa tryby dokonania przysposobienia: kontraktowy i sądowy (w Polsce przysposobienie następuje w trybie sądowym).

Elementy konieczne dla powstania stosunku przysposobienia

• orzeczenie sądu opiekuńczego w postępowaniu na żądanie przysposabiającego (art. 117 § 1 KRO),
• zgoda przysposabianego, który ukończył 13 lat (art. 118 § 1 KRO),
• uczestnikami są osoby, których zgoda potrzebna jest do przysposobienia, wyjątki; nie wzywa się na rozprawę rodziców, którzy wyrazili zgodę blankietową, sąd może ograniczyć lub wyłączyć osobisty udział małoletniego w postępowaniu, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze

Postanowienie orzekające jest skuteczne erga omnes, ex nunc, ma charakter konstytutywny.

Rodzaje przysposobień

Klasyfikacja ze względu na ilość osób przysposabiających:

• przysposobienie przez jedna osobę,
• przysposobienie wspólne dokonane przez dwie osoby, dopuszczalne, gdy przysposabiający są małżeństwem (art. 115 § 1 KRO) każdego małżonka orzeczone oddzielnie.

Klasyfikacja ze względu na charakter stosunku między przysposabiającym, a przysposobionym:

Przysposobienie niepełne (adoptio minus plena) zgodnie z art. 124 § 1 KRO konieczne jest żądanie przysposabiającego i zgoda właściwych osób. W wyniku przysposobienia ustaje władza rodzicielska rodziców, uzyskuje ją zamiast nich przysposabiający. Tworzy się stosunek pokrewieństwa między przysposabiającym a przysposabianym, nie rozciągający się na rodzinę przysposabiającego. Skutki przysposobienia rozciągają się na zstępnych przysposobionego. Jeżeli nie zostają zniweczone powiązania rodzinne przysposobionego z jego rodziną naturalną, nie ulega wygaśnięciu obowiązek alimentacji. Przysposobienie wywiera skutki dla obojga małżonków, jeżeli przysposabia tylko jeden z nich drugi wchodzi w stosunek powinowactwa. W akcie urodzenia przysposobionego dokonuje się wzmianki o przysposobieniu. Przysposobiony traci stan cywilny i nabywa nowy stan cywilny, również nazwisko przysposabiającego.

Przysposobienie pełne (adoptio plena) jak mówi art. 121 § 1 KRO jest to stosunek, jak między rodzicami a dziećmi, w którym przysposobiony nabywa nowy stan cywilny, ale nie traci on dotychczasowego. Przysposobienie nie wyklucza wszczęcia postępowania w celu ustalenia ojcostwa. Przysposobiony traci prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa z biologicznymi rodzicami, nabywa nowe prawa i obowiązki względem osób przysposabiających. Zyskuje nowe nazwisko.

Przysposobienie całkowite (adoptio plenissima) zgodnie z art. 124 § 2 KRO nierozwiązywalne, stanowi najdalej rozwiniętą formę przysposobienia. Przysposobiony traktowany jest jak dziecko naturalne przysposabiających, zerwane zostają wszelkie więzi rodzinne z rodzicami biologicznymi.Przysposobiony traci całkowicie swój dotychczasowy stan cywilny, a zyskuje nowy związany wyłącznie z nową rodziną.

Nie jest dopuszczalne uznanie przysposobionego, unieważnienie uznania, sądowe ustalenie lub zaprzeczenie jego pochodzenia (art. 124 1 KRO). Sporządzony zostaje nowy akt urodzenia przysposobionego, w którym rodziców wpisuje się przysposabiających. Dotychczasowy akt urodzenia nie podlega ujawnieniu i nie wydaje się z niego odpisów, chyba że zażąda tego są w związku ze sprawą, w której uzna to za konieczne, rozwiązanie przysposobienia całkowitego nie jest dopuszczalne (art. 125 1 § 1 KRO).

Przysposobienie zagraniczne Przysposobienie powodujące zmianę miejsca zamieszkania przysposabianego w Rzeczypospolitej Polskiej na miejsce zamieszkania w innym państwie, może nastąpić tylko wtedy, gdy w ten sposób można zapewnić przysposabianemu odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne. (art. 114 2 § 1 KRO)

Przysposobienie bez wskazania osoby przysposabiającego W tej sytuacji stosujemy przepisy art. 119 KRO, w którym mowa o tym że rodzice mogą przed sądem opiekuńczym wyrazić zgodę na przysposobienie swego dziecka w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającego. Wtedy nie przysługuje im władza rodzicielska i prawo do kontaktów z dzieckiem. Mogą odwołać taką zgodę przez oświadczenie przed sądem opiekuńczym, ale wcześniej niż wszczęcie sprawy. Przepisy te mają również zastosowanie jeżeli jedno z rodziców wyraziło taką zgodę, a zgoda drugiego nie jest do przysposobienia potrzebna oraz, gdy rodzice przysposabianego są nieznani albo nie żyją. Natomiast nie stosujemy gdy porozumienie się z drugim rodzicem napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.

Rozwiązanie stosunku przysposobienia

Przysposobienie z natury rzeczy i z założenia ustawodawcy to stosunek podobny do nierozwiązywalnego stosunku rodzice - dzieci, jednak istnieje możliwość rozwiązania powiązań między przysposabiającym i przysposobionym. Rozwiązanie następuje na specjalnych warunkach i tylko w określonych prawem przypadkach. Rozwiązanie przysposobienia powstaje na skutek orzeczenia sądu, niedopuszczalne jest jego rozwiązanie w drodze umowy.

Można rozwiązać jedynie przysposobienie niepełne i pełne (art. 125 § 1 KRO); nie jest dopuszczalne rozwiązanie przysposobienia całkowitego (art. 125 1 § 1 KRO).Przysposobienie niepełne oraz pełne wygasa ex lege w wypadku ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa przysposabiającego, po orzeczeniu przysposobienia.

Przesłanki rozwiązania stosunku przysposobienia

• pozytywna: z ważnych powodów przysposobiony jak i przysposabiający mogą żądać rozwiązania stosunku przysposobienia przez sąd (art. 125 § 1) np. głęboki rozkład więzi rodzicielskiej
• negatywne: dobro małoletnich dzieci, przesłanka winy - nemo turnitudinem suam allegans - nikt nie może powoływać się na własna niegodziwość

Skutki rozwiązania stosunku przysposobienia

1. w zakresie stanu cywilnego - Przysposobiony zachowuje nazwisko nabyte przez przysposobienie oraz otrzymane w związku z przysposobieniem imię lub imiona. Jednak z ważnych powodów sąd może postanowić o powrocie do wcześniejszego nazwiska. (art. 126 § 2)
2. w zakresie władzy rodzicielskiej - z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia ustaje władza przysposabiających nad przysposobionym - odżywa władza rodzicielska biologicznych rodziców.
3. w zakresie prawa spadkowego - przysposobiony dziedziczy po swoich naturalnych krewnych i odwrotnie
4. w zakresie obowiązku alimentacyjnego (alimenty) - sąd może w razie rozwiązania stosunku przysposobienia:
   • nie utrzymać w mocy obowiązków alimentacyjnych przysposabiających, gdy ustali, że rodzice dziecka, mają zarobkowe i majątkowe możliwości pełnego zaspokojenia potrzeb dziecka,
   • określić wysokość alimentów należnych dziecku od przysposabiających, gdy ustali, że rodzice dziecka nie mają w ogóle możliwości zaspokojenia jego podstawowych potrzeb,
   • orzec ogólnie, iż utrzymuje w mocy obowiązki alimentacyjne przysposabiających, gdy ustali, że rodzice dziecka mogą jedynie częściowo zaspokoić potrzeby dziecka.

Stosunek przysposobienia — artykuły polecane

Zdolność do czynności prawnych — Osoba fizyczna — Cesja wierzytelności — Posiadanie — Służebność — Ubezwłasnowolnienie — Sąd arbitrażowy — Interes prawny — Postępowanie cywilne

Bibliografia

• Ciszewski J., Stępień-Sporek A. (2013), Prawo cywilne. Część ogólna, prawo rzeczowe i prawo rodzinne w pytaniach i odpowiedziach, Lexis Nexis, Warszawa
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483
• Morawska E. (2016), Europejska konwencja o przysposobieniu dzieci jako instrument wspólnych zasad państw członkowskich Rady Europy w sprawach o przysposobienie dzieci, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Zeszyty Prawnicze
• Panowicz-Lipska J. (1985), Zgoda na przysposobienie, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
• Smyczyński T. (1985), Stosunek alimentacyjny a zobowiązaniowy , Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, nr 1
• Smyczyński T. (2004), Prawo rodzinne i opiekuńcze, C.H. Beck, Warszawa
• Tryniszewska K. (2012), Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Komentarz, Lexis Nexis, Warszawa
• Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59
• Wróbel M. (2005), Problem pochodzenia i przysposobienia dziecka w prawie kanonicznym, Roczniki Nauk Prawnych, Nr 2

Autor: Małgorzata Zawartka, Agata Wadowska

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.