Zmowa

Zmowa jest "jawnym lub tajnym porozumieniem między przedsiębiorstwami, które ma na celu uniknięcie wzajemnej konkurencji" (D. Begg 2007, s. 269). Innymi słowy, zmowa ma miejsce wówczas, gdy przedsiębiorstwa działają w sposób kooperatywny, wchodząc w układy w celu wspólnego określania produkcji, cen, podziału rynku lub podejmowania innych decyzji handlowych (P. A. Samuelson 2004, s. 290).

TL;DR

Zmowa to porozumienie między przedsiębiorstwami mające na celu uniknięcie konkurencji. Zmowa często występuje w gałęziach z kilkoma przedsiębiorstwami, które ustalają ceny i podział rynku. W przeszłości często tworzyły się kartele, które kontrolowały rynek i ustalały ceny. Obecnie kartele są zabronione, ale zmowy wciąż występują. Unia Europejska podejmuje działania w celu delegalizacji zmów i nakłada wysokie kary na przedsiębiorstwa za takie praktyki.

Występowanie

Zmowa występuje zazwyczaj w przypadkach, gdy w gałęzi działa kilka przedsiębiorstw (oligopol). Przedsiębiorstwa ustalają między sobą, że będą działały tak, jakby były monopolem (porozumienie monopolistyczne). To pozwala uzyskać całkowitą kontrolę nad rynkiem i osiągnąć maksimum sumie ich zysków. Korzyści przedsiębiorstw ze zmowy są zatem oczywiste: rosną ich zyski, spada niepewność i ryzyko działalności gospodarczej (E. Mansfield 1991, s. 307).

Tendencję firm do zmowy zauważył już Adam Smith w swoich Badaniach nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, pisząc: "Ludzie handlujący tymi samymi towarami rzadko spotykają się ze sobą, nawet dla zabawy, (...) ale rozmowa zawsze kończy się na konspiracji lub pomyśle na podwyższenie cen".

Zdecydowanie ciężej o zawarcie zmowy, w momencie kiedy w ramach tej samej gałęzi jest znacząca ilość producentów, wytwarzających niejednorodny produkt, na który popyt i którego koszta ulegają zmianom. Jeśli nie uda się zawrzeć zmowy, popyt na produkt poszczególnych producentów uzależniony jest od tego co zrobią jego konkurenci - każdy więc musi "zgadywać" i spróbować przewidzieć co zrobi konkurencja (D. Begg 2014, s. 335).

Historia

W pierwszych latach amerykańskiego kapitalizmu, zanim wprowadzono ustawodawstwo antytrustowe, oligopoliści często łączyli się, tworząc kartele. Dziś przedsiębiorcom nie wolno wchodzić w zmowę mającą na celu wspólne ustalanie cen lub podział rynku - tworzenie karteli jest zabronione zarówno w USA, jak i w Unii Europejskiej i wielu innych krajach. Niemniej jednak przedsiębiorstwa często wchodzą w milczące zmowy (powstrzymują się od konkurencji bez zawierania jawnych porozumień) (P. A. Samuelson 2004, s. 290).

Kartele

"Kartelem nazywa się grupę przedsiębiorstw, które zawarły porozumienie dotyczące wysokośi ceny, ograniczeń produkcji, podziału rynku właściwego, bądź kombinacji tych elementów". (Z. Tokarski 2009, s. 2) Nadrzędnym celem tworzenia karteli jest uzyskanie zysku monopolowego. Pozostałe korzyści jakie z takiego układu czerpią przedsiębiorstwa to zmniejszenie niepewności związanej z koniecznością konkurowania na rynku oraz przewaga nad przedsiębiorstwami niebędącymi członkami kartelu. Pod koniec XIX wieku kartele stały się bardzo pospolite i to one wyznaczały, jakie będą udziały i ceny obowiązujące na rynku. Według niektórych znawców ekonomii, w latach 1929-1937 kartele miały pod kontrolą aż 40% światowego handlu (Z. Tokarski 2007, s. 2) Dziś takie działania są zabronione w krajach Europy, w Stanach Zjednoczonych oraz innych państwach. Praktykowanie karteli zagrożone jest wysoką karą, jednak możliwe zyski są na tyle duże, że przedsiębiorstwa wciąż decydują się na takie posunięcia. W przypadku kiedy do zmowy dojdzie pomiędzy przedsiębiorstwami z różnych krajów zdelegalizowanie takiego porozumienia jest niezwykle trudne. Organizacja Krajów Eksporterów Ropy Naftowej (OPEC - ang. Organization of the Petroleum Exporting Countries) jest najbardziej znanym działającym kartelem. Organizacja ta ma siedzibę w Wiedniu, a jej członkowie spotykają się, w celu kontroli wydobycia ropy i ustalenia jej cen. We wczesnych latach swojej działalności OPEC świetnie prosperował: ograniczając limity wydobycia ropy, powodował konieczność podniesienia jej cen. W latach siedemdziesiątych XX wieku jego dochody wzrosty aż o 500%. Część ekonomistów przewiduje jednak, że OPEC podzieli los większości karteli i upadnie, gdyż ściśle narzucane normy, powodują śczłonków chęć wyłamania się (D. Begg 2014, s. 335).

Zmowa a Unia Europejska

Unia Europejska wkłada wiele wysiłku w delegalizowanie zmów pomiędzy przedsiębiorstwami. Powołana przez nią Komisja Europejska, w latach 2007-2010 wykryła i ukarała 28 takich przypadków, co daje wynik 7 w skali roku. Możemy porównać tę liczbę z wynikami z lat wcześniejszych, i tak w latach 2000-2010 karano rocznie około 6, a w latach 1990-1999 już tylko 2 przypadki rocznie. Nie tylko liczba zidentyfikowanych zmów uległa powiększeniu; zaostrzyły się również kary - w latach dziewięćdziesiątych łączna kwota kar wynosiło około 615 milionów euro, a w ciągu kolejnych lat suma ta wzrosła do 615 miliardów euro (J. Prokop, s. 3-4).

Zmowa — artykuły polecane

Kartel — Duopol — Embargo — Cross-trade — Dumping — Oligopol — Rynek ubezpieczeń — Ludwig von Mises — Enron

Bibliografia

• Begg D., Fisher S., Vernasca G., Dornbusch R. (2014), Ekonomia: Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Mansfield E. (1991), Microeconomics, Theory/Applications, Norton&Copmpany, New York/London
• Prokop J. (2012), Praktyka zwalczania karteli w Unii Europejskiej, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 750
• Samuelson P., Nordhaus W., (2007), Ekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Tokarski Z. (2007), Przekrojowe badanie karteli, Organizacje komercyjne i niekomercyjne wobec wzmożonej konkurencji i rosnących wymagań konsumentów, tom 8
• Tokarski Z. (2009), Przyczyny upadku karteli, Organizacje komercyjne i niekomercyjne wobec wzmożonej konkurencji i rosnących wymagań konsumentów, tom 6

Autor: Anna Krawiec, Krystyna Błaszkiewicz