Indukcja eliminacyjna

Indukcja eliminacyjna jest metoda badawcza polegająca na tym, że wychodząc od dwóch lub więcej przeciwstawnych hipotez, dokonujemy eliminacji nieprawidłowo postawionych hipotez przy użyciu eksperymentu. Zakłada się, że jeżeli lista hipotez jest wyczerpująca to pośród danych hipotez musi znajdować się hipoteza poprawna. Rozumowanie to odwołuje się do związku przyczynowego.

Indukcja to główne narzędzie nauk empirycznych, a także humanistycznych. Indukcja sama w sobie polega na wnioskowaniu "od szczegółu do ogółu". Nie jest ona prostym rozumowaniem, czasami wymaga opracowania dodatkowych twierdzeń i pojęć. Indukcja może przyjmować wiele postaci: enumeracyjną niezupełną, enumeracyjną zupełną, statystyczną i eliminacyjną (J. Mazur 2014, s. 22).

W indukcji eliminacyjnej ważna jest różnorodność uwzględnianych fenomenów. Do sposobów stosowania indukcji eliminacyjnej zaliczamy Tabulae Francisa Bacona i kanony Milla (J. Bocheński 1992, s. 119).

Indukcja eliminacyjna nie polega tylko na prostym zestawieniu danych faktów, ale głównie na pogrupowaniu ich w ściśle określone układy. Jest to możliwe dzięki pięciu metodom wnioskowania przyczynowego opracowanych przez J.S Milla. Zostały one nazwane kanonami indukcji lub kanonami Milla i do dnia dzisiejszego są nadal aktualne. Dzięki nim możliwe jest znalezienie zależności przyczynowo-skutkowych pomiędzy poszczególnymi zdarzeniami, zjawiskami, cechami lub ich elementami (J.Stochaj 2013, s. 192).

Francis Bacon jako pierwszy podjął próbę udoskonalenia indukcji enumeracyjnej niezupełnej, sformułował zasadę ograniczonej różnorodności świata, która zakłada, że dany temat można sformułować wyczerpująco i przedstawić skończoną listę, co dało początek indukcji eliminacyjnej, następnie udoskonalonej przez Johna Stuarta Milla, od którego pochodzą kanony indukcji. Kanony zostały sformułowane w ósmym rozdziale III tomu A System of Logic Ratiocinative and Inductive, zatytułowanym O czterech metodach badania eksperymentalnego, Mill sformułował ich aż pięć. Oparł swą metodę na poszukiwaniu związków przyczynowych pomiędzy zjawiskami. Kluczowym punktem przy poszukiwaniu związku przyczynowego jest zgromadzenie możliwych przyczyn A1 A2 …AN określonego zjawiska lub jego prawdopodobnych skutków B1 B2…BN aby wyodrębnić spośród przyczyn danego zjawiska, rzeczywistą przyczynę A1 - An, bądź też rzeczywisty skutek B1 - BN.

TL;DR

Indukcja eliminacyjna to metoda badawcza, która polega na eliminacji nieprawidłowych hipotez przy użyciu eksperymentu. Metoda ta opiera się na obserwacji i wnioskowaniu od szczegółu do ogółu. Wyróżnia się różne typy indukcji eliminacyjnej, takie jak kanon jedynej zgodności, kanon jedynej różnicy, kanon reszt, kanon zmian towarzyszących. Każdy z tych kanonów umożliwia znalezienie zależności przyczynowo-skutkowych pomiędzy zjawiskami. Indukcja eliminacyjna jest ważnym narzędziem nauk empirycznych i humanistycznych.

Kanony Milla

J.S. Mill opracowując kanony założył, że (M. Małek 2007, s. 89):

• indukcja jest oparta na obserwacji,
• dopuszczalne jest wnioskowanie, które polega na przechodzeniu od tego co już jest znane, do tego co jeszcze nieznane,
• konkluzja powinna być obszerniejsza niż wywody, inaczej cały proces wnioskowania nie jest indukcją.

Kanony Milla obejmują (J.Stochaj 2013, s. 194):

• metodę zgodności (kanon jedynej zgodności),
• metodę różnicy (kanon jedynej różnicy),
• metodę łączną zgodności i różnicy,
• metodę reszty,
• metodę zmian towarzyszących.

Typy indukcji eliminacyjnej (Kanony Milla):

I Kanon jedynej zgodności

Występują: A C D B

Występują: A C/ D B

Występują: A C D/ B

Występują: A C/ D/ B

ZATEM: A jest przyczyną B Według tego kanonu przyczyną lub skutkiem danego zjawiska jest ta okoliczność, która owemu zjawisku stale towarzyszy, podczas gdy pozostałe ulegają zmianie. Kanon umożliwia odnalezienie określonego zjawiska, które jest konieczne dla zajścia innego zjawiska. Przez przyczynę rozumie się tu warunek konieczny. Naturalne wnioskowanie na podstawie kanonu jedynej zgodności nie jest wnioskowaniem niezawodnym.

N/ oznacza niezachodzenie zjawiska N

II Kanon jedynej różnicy:

Występują: A C D B

Występują: A/ C D B/

ZATEM: A jest przyczyną B

Wnioskowanie na podstawie Kanonu jedynej różnicy polega na zaobserwowaniu, która z okoliczności współwystępuje z określonym zjawiskiem, a nie występuje gdy dane zjawisko nie zachodzi. Naturalne wnioskowanie na podstawie tego kanonu jest wnioskowaniem zawodnym.

Dwa powyższe kanony łączy się czasem ze sobą, co daje kanon łączony (III Kanon Milla).

IV Kanon reszt:

Występują: A B C X Y

Występują: A B Y

ZATEM: C jest przyczyną X

Jest to wnioskowanie, które przebiega według następującego schematu: Obserwujemy jakieś występujące razem i podobne sobie zjawiska C1, C2,..., Cn, i towarzyszące im, jako ich skutki, zjawiska X1, X2,..., Xn, usiłując ustalić które z obserwowanych zjawisk jest przyczyną zjawiska X1. Zauważamy przy tym, że zjawisko C2 jest przyczyną zjawiska X2, a Cn - przyczyną Xn. Wobec tego mamy prawo domniemywać, że przyczyną zjawiska X1 jest zjawisko C1. Rozumowanie to jest zawodne.

V Kanon zmian towarzyszących:

Występują: A1 C D B1

Występują: A2 C D B2

Występują: A3 C D B3

ZATEM: istnieje zależność pomiędzy A i B

An (dla n= 1,2,3)oznacza stopnie intensywności czynnika A. Jeśli zmianom intensywności czynnika A odpowiadają zmiany intensywności czynnika B, to między tymi związkami zachodzi zależność będąca prawdopodobnie związkiem przyczynowym. Tak jak powyższe jest to rozumowanie zawodne.

Indukcja eliminacyjna — artykuły polecane

Metoda badawcza — Dyferencjał semantyczny — Permutacja — Analiza statystyczna — Ceteris paribus — Model ekonometryczny — Koewolucja — Teoria chaosu — GERT

Bibliografia

• Bocheński J. (1992) Współczesne Metody Myślenia, Wydawnictwo Antyk, Poznań, s. 199
• Jadacki J. (2004), Elementy Semiotyki Logicznej i Metodologia|Metodologii w Zadaniach, Semper, Warszawa, s. 125-126
• Kotarbiński T. (1990), Wykłady z dziejów logiki, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawn. Polskiej Akademii Nauk, s. 221-226
• Małek M. (2007) Liberalizm etyczny J.S.Milla: współczesne nawiązania i kontynuacje (analiza poglądów Johna Graya i Petera Singera), Uniwersytet Śląski, Katowice, s. 89
• Mazur J. (2014), Persona in societate Wybrane zagadnienia chrześcijańskiej nauki o człowieku, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, Wydawnictwo Naukowe
• Nawrot O. (2009), Wprowadzenie do Logiki dla Prawników, Wolters Kluwer, Warszawa
• Stochaj J. (2013) Wybrane metody teoretyczne w naukach społecznych i ich zastosowanie, Obronność - Zeszyty Naukowe Wydziału Zarządzania i Dowodzenia Akademii Obrony Narodowej nr 2(6), 178-197, s. 192-194

Autor: Magdalena Nowacka, Anita Cichorczyk