Analiza preferencji

Analiza preferencji jest podejściem badawczym polegającym na kwalifikowaniu obiektów w określonej skali, czego wyrazem jest hierarchia ważności obiektów. Ogólnym celem tego podejścia jest wielokryterialna ocena agregatowa działalności firmy, ukierunkowana zarówno na badania analityczne i porównawcze, jak i na wybór rozwiązań wariantowych.

Do podstawowych metod analizy preferencji w zarządzaniu strategicznym zalicza się rangowanie i punktacje.

Podstawą analizy preferencji jest pięć zasad:

1. Zasada hierarchizacji

Podstawą skuteczności metod preferencyjnych jest możliwość miarodajnego i dostatecznie ścisłego pomiaru badanych obiektów. Ocena wyrażona w punktach lub rangach, ukazuje pierwszeństwo (hierarchię) obiektów w kontekście sformułowanych celów lub przeznaczenia danego obiektu oraz z uwzględnieniem wpływu czynników otoczenia, jakie składają się na sytuacje zewnętrzną.

2. Zasada relatywizacji i kryteriów oceny

Mamy tutaj do czynienia z hierarchizacją kryteriów oceny analogicznie do hierarchizacji rzeczy, czynników, systemów. Polega to na dopuszczeniu możliwości istnienia różnic w istotności stosowanych kryteriów. Hierarchizacja kryteriów oceny odbywa się na podstawie aspektów preferencyjnych, które pełnią w tym przypadku identyczną role, jak przy rangowaniu obiektów będących rzeczami lub czynnikami.

3. Zasada poziomów dopuszczalności

Przyjmuje się, że dla poszczególnych wielkości charakterystycznych istnieją określone poziomy dopuszczalności, nazywane wartościami progowymi i stanowią filtr selekcyjny, który kwalifikuje pozytywnie lub negatywnie obiekt.

4. Zasada odpowiedniości przeliczeń punktowych

Zasada ta informuje nas o potrzebie zachowania odpowiedniości między wielkościami charakterystycznymi danego obiektu a punktową oceną sprawdzająca. Odpowiedniość ta ma wyrażać racjonalność przeliczenia wielkości charakterystycznych stanu faktycznego i wzorca na punkty, polega to na uniknięciu dowolności w przełożeniu na punkty merytorycznej oceny sprawdzającej. Polega to na przyjęciu określonego sposobu odwzorowania wielkości charakterystycznych na punkty.

5. Zasada obiektywizacji

W celu uniknięcia przypadkowości i arbitralności rang i punktacji należy stosować procedury weryfikacyjne. W szczególności dotyczy to obiektywizacji istotności kryteriów oceny, ponieważ przypisanie im określonej rangi lub przyznanie punktów powinno być potwierdzone kompetentną ocena ekspercką, z uwzględnieniem sprawdzianu statystycznego.

Metody analizy preferencji

Metoda porównań parami (MPP) jest jedną z najpopularniejszych metod analizy preferencji. Polega ona na porównywaniu dwóch elementów w kontekście różnych kryteriów. Na przykład, jeśli mamy do porównania dwa dostawców, oceniamy każdego z nich pod względem kryteriów takich jak cena, jakość, terminowość dostaw itp. Następnie przypisujemy wagę każdemu z kryteriów i porównujemy wartości obu dostawców pod względem każdego z kryteriów. Wyniki porównań są następnie agregowane, aby uzyskać ogólną ocenę preferencji.

Metoda punktowa polega na przyznawaniu punktów poszczególnym elementom w kontekście określonych kryteriów. Na przykład, jeśli mamy do oceny różne projekty inwestycyjne, możemy przyznać im punkty w zależności od ich zgodności z określonymi celami, kosztami, potencjalnymi zyskami itp. Po zsumowaniu punktów dla każdego projektu możemy łatwo porównać ich wartość i dokonać preferencji.

Metoda analizy hierarchicznej (AHP) polega na dekompozycji problemu na hierarchię kryteriów i podkryteriów. Na początku ustalamy ogólne cele, a następnie rozdzielamy je na bardziej szczegółowe kryteria. Kolejnym krokiem jest przyznanie wag poszczególnym kryteriom i podkryteriom w oparciu o ich względną ważność. Następnie dokonujemy porównań parowych między kryteriami w celu ustalenia ich wag. Ostatecznie, sumując wagi dla każdego elementu, możemy dokonać preferencji.

Metoda ELECTRE (Elimination Et Choix Traduisant la REalité) jest metodą wielokryterialnej analizy preferencji. Polega ona na porównywaniu elementów pod względem różnych kryteriów przy jednoczesnym uwzględnieniu preferencji decydenta. W ramach metody ELECTRE tworzy się tzw. matrycę dominacji, która zawiera informacje o przewadze jednego elementu nad drugim dla każdego kryterium. Następnie, na podstawie tej matrycy, dokonuje się eliminacji elementów, które nie spełniają określonych kryteriów preferencji.

Jakie są zalety i ograniczenia poszczególnych metod?

Każda z metod analizy preferencji ma swoje zalety i ograniczenia. Metoda porównań parowych jest stosunkowo prosta w zastosowaniu i daje jasne wyniki porównań. Metoda punktowa pozwala na uwzględnienie wielu kryteriów i jest łatwa do zrozumienia. Metoda AHP pozwala na hierarchiczną strukturę problemu i uwzględniającą wagę poszczególnych kryteriów. Metoda ELECTRE uwzględnia preferencje decydenta i pozwala na eliminację elementów. Ograniczenia poszczególnych metod mogą obejmować trudności w ustaleniu wag kryteriów, subiektywność ocen czy trudności w porównywaniu elementów o różnych charakterystykach.

Zastosowanie analizy preferencji w zarządzaniu

Analiza preferencji może być użyteczna przy wyborze dostawców poprzez porównywanie różnych ofert pod względem kryteriów takich jak cena, jakość, terminowość dostaw itp. Na podstawie wyników analizy preferencji można dokonać preferencji dostawców i wybrać najlepszą opcję.

Analiza preferencji może być wykorzystana do oceny efektywności inwestycji poprzez porównywanie różnych projektów pod względem celów, kosztów, potencjalnych zysków itp. Na podstawie wyników analizy preferencji można dokonać preferencji projektów i wybrać najbardziej efektywne inwestycje.

Analiza preferencji może wspomagać selekcję projektów poprzez porównywanie różnych projektów pod względem ich zgodności z określonymi celami, kosztami, ryzykiem itp. Na podstawie wyników analizy preferencji można dokonać preferencji projektów i wybrać te, które są najbardziej zgodne z oczekiwaniami.

Analiza preferencji może być wykorzystana do oceny ryzyka poprzez porównywanie różnych scenariuszy pod względem ich ryzyka i potencjalnych konsekwencji. Na podstawie wyników analizy preferencji można dokonać preferencji scenariuszy i wybrać te, które są najmniej ryzykowne lub najlepiej radzą sobie z ryzykiem.

Analiza preferencji może pomóc w procesie planowania strategicznego poprzez porównywanie różnych strategii pod względem ich zgodności z celami organizacji, kosztami, ryzykiem itp. Na podstawie wyników analizy preferencji można dokonać preferencji strategii i wybrać te, które są najlepiej dopasowane do strategii organizacji.

Analiza preferencji — artykuły polecane

Customer Satisfaction Index — Scenariusze symulacyjne — Taryfikator płac — Ocena punktowa — Symulacja — Skala Likerta — Wartościowanie pracy — Podejście funkcjonalno-wzorcujące — Kwantyfikacja

Bibliografia

• Bazerman M., Moore D. (2012), Judgment in managerial decision making
• Dasgupta P., Sen A., Marglin S. (1972), Guidelines for project evaluation. In UNIDO. Project Formulation and Evaluation, (Vol. 2). United Nations. UNIDO
• Keeney R., Raiffa H. (1993), Decisions with multiple objectives: preferences and value trade-offs, Cambridge university pres
• Stabryła A. (2005), Zarządzanie strategiczne w teorii i praktyce firmy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa - Kraków
• Van de Walle B. (2003), A relational analysis of decision makers' preferences, International Journal of Intelligent Systems, nr 18(7)