Europejska Karta Samorządu Terytorialnego

Radę Europy już od samego początku interesowały kwestie dotyczące samorządu lokalnego i regionalnego. Europejska Karta Samorządu Terytorialnego (Lokalnego) uratowała drogę do ujednolicenia poglądów na charakter prawny samorządu terytorialnego. Jest ona bardzo często określana jako swoista konstytucja regionów europejskich porządkująca ich status.

Europejska Karta Samorządu Terytorialnego to akt ustanowiony 15 października 1985 r. w Strasburgu przez państwa członkowskie Rady Europy. Karta zaczęła obowiązywać od 1 września 1988r. Została ratyfikowana przez Prezydenta RP w całości 22 listopada 1993 r. oraz ogłoszona w Dzienniku Ustaw z 1994r. (nr 124, poz. 607) a weszła w życie 1 marca 1994r.

Charakteryzowana jest jako wzorzec wartości, które kształtują istotę "prawdziwego" samorządu terytorialnego. Stanowi przez to źródło harmonizacji prawodawstwa państw członkowskich w sprawach samorządu terytorialnego i jego jednostek. Europejska Karta Samorządu Terytorialnego jest zbiorem ogólnych zasad, które są jednocześnie wspólne dla demokratycznych państw Europy. Głównym zamierzeniem stworzenia Karty było opracowanie europejskiego standardu [[samorząd terytorialny}samorządu terytorialnego]]. Przyjęcie Karty nie jest obligatoryjne a uznać można jedynie część przepisów w niej zawartych.

Jest prawem obowiązującym, jednak jej stosowanie wymaga wydania odpowiednich ustaw dotyczących samorządu. Bez wprowadzenia stosownego ustawodawstwa stosowanie tego aktu prawnego jest trudne. Jedną z podstawowych zasad prawa międzynarodowego jest obowiązek dotrzymywania zaciągniętych zobowiązań m.in. wielostronnych umów międzynarodowych, a taką jest Karta.

Polska znajduje się w grupie nielicznych państw Europejskich, które w całości przyjęły postanowienia Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego, większość państw zobowiązała się do przestrzegania wybranych artykułów lub ograniczyła zakres jej stosowania do określonych jednostek samorządu terytorialnego. Karta ma zasadnicze znaczenie dla systemu finansowego w Polsce. Jest źródłem prawa powszechnie obowiązującego oraz ma pierwszeństwo przed ustawami (oznacza to m.in. że ustawy dotyczące samorządu terytorialnego nie mogą być sprzeczne z postanowieniami zawartymi w Karcie). W celu sprawdzenia zgodności między Kartą (lub Konstytucją) a daną ustawą organy samorządu lokalnego mogą wystąpić z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego, którego orzeczenie w tej sprawie ma charakter ostateczny.

Karta wyraźnie akcentuje zasady demokracji, decentralizacji władzy oraz subsydiarności, a zawartym w niej przepisom odpowiada treść odpowiednich artykułów Konstytucji RP.

TL;DR

Europejska Karta Samorządu Terytorialnego, ustanowiona przez Radę Europy w 1985 roku, jest wzorcem wartości dla samorządu terytorialnego w Europie. Polska jest jednym z nielicznych państw, które w pełni przyjęły postanowienia Karty. Karta ma znaczenie dla systemu finansowego w Polsce i ma pierwszeństwo przed ustawami. Zawiera zasady demokracji, decentralizacji władzy i subsydiarności. Składa się z 18 artykułów, które dotyczą m.in. koncepcji samorządu lokalnego, zasad działania samorządu, ochrony granic społeczności lokalnych i finansowania samorządu.

Budowa Karty

Karta składa się z 18 artykułów, w których występują wewnętrzne jednostki redakcyjne (ustępy).

• preambuła,
• część I składająca się z 10 artykułów (art. 2-11) podzielonych na 30 ustępów; państwo, które ratyfikuje Kartę musi uznać za wiążące co najmniej 20 ustępów z tej części,
• część II (art. 12-14) zawarte są tu przepisy związane głównie ze zobowiązaniami stron, wskazaniem społeczności, dla których Karta ma zastosowanie oraz obowiązków informacyjnych,
• część III (art. 15-18) dotyczy procesów takich jak: ratyfikacja, wejście w życie oraz wypowiedzenie Karty, a także klauzuli terytorialnej i notyfikacji dokonywanej przez Sekretarza Głównego Rady Europy.

Główne ustalenia Karty

W Karcie zawarte są postanowienia, które dotyczą:

• koncepcji samorządu lokalnego,
• głównych zasad działania samorządu lokalnego - w myśl zasady pomocniczości,
• ochrony granic społeczności lokalnych - z zaznaczeniem wymogu przeprowadzania konsultacji z daną społecznością,
• ustalania wewnętrznych struktur oraz środków administracyjnych odpowiednio dostosowanych do realizowanych zadań,
• statusu przedstawicieli władz lokalnych w zakresie swobodnego wykonywania mandatu,
• ograniczenia nadzoru administracyjnego nad działalnością społeczności lokalnych -zasada proporcjonalności,
• gwarantuje prawo współpracowania oraz zrzeszania się z innymi społecznościami lokalnymi w celu realizacji zadań, w tym również prawo do stowarzyszeń międzynarodowych i współpracy ze społecznościami innych państw,
• ochrony prawnej samorządu;
• zasad finansowania w myśl zasady samodzielności finansowej, w tym prawa do dysponowania własnymi środkami finansowymi dostosowanymi do charakteru i zakresu wykonywanych zadań.

Uwagi

Podczas procesu ratyfikacji Karty źle przetłumaczono jej tytuł. Powinien on brzmieć: Europejska Karta Samorządu Lokalnego, gdyż ma ona główne zastosowanie do samorządu na szczeblu lokalnym tj. gminnego oraz powiatowego. Odnośnie samorządu województwa - w 1997r. stworzono osobny dokument, który po ratyfikacji może regulować jego działalność - Europejską Kartę Samorządu Regionalnego. Jednakże zgodnie z art. 13 Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego jest możliwe aby jej przepisy obowiązywały wszystkie szczeble samorządu.

Nazwa aktu została zmieniona na Europejską Kartę Samorządu Lokalnego w 2006 r. przez obwieszczenie Ministra Spraw Zagranicznych i obowiązuje po dzień dzisiejszy. W literaturze funkcjonują obydwa pojęcia.

Europejska Karta Samorządu Regionalnego

3-5 czerwca 1997r. w Strasburgu została przyjęta na IV Sesji Kongresu Władz Lokalnych i Regionalnych Europejska Karta Samorządu Regionalnego, która bezpośrednio odwołuje się do Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego i podkreśla wzajemne uzupełnianie się obu aktów. Głównym zadaniem Karty jest poszukiwanie wspólnych elementów regionalnych istniejących w różnych państwach, z jednoczesnym zachowaniem różnic dotyczących szczegółowych, konkretnych rozwiązań ustrojowych i funkcjonalnych. Karta tworzy także własną definicję samorządu regionalnego (Dolnicki B., 2016, Samorząd Terytorialny s. 195)

Europejska Karta Samorządu Terytorialnego — artykuły polecane

Prawo administracyjne — Akty prawa miejscowego — Dyrektywa — Zasada proporcjonalności — Ratyfikowane umowy międzynarodowe — Prawo — Ustawa — Rzecznik Praw Obywatelskich — Norma prawna

Bibliografia

• Borodo A. (2008), Samorząd terytorialny. System prawno finansowy, Warszawa
• Borodo A. (2015), Słownik finansów samorządu terytorialnego, Toruń
• Bukowski Z., Jędrzejewski T., Rączka P. (2005), Ustrój samorządu terytorialnego, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń
• Dolnicki B. (2016), Samorząd terytorialny, Wolters Kluwer, Warszawa
• Europejska Karta Samorządu Terytorialnego, sporządzona w Strasburgu dnia 15 października 1985 r. Dz.U. 1994 nr 124 poz. 607
• Izdebski H. (2006), Samorząd terytorialny. Podstawy ustroju i działalności, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa
• Jaworska-Dębska B., Stahl M. (2010), Encyklopedia samorządu terytorialnego dla każdego, Difin, Warszawa
• Kisiel W. (2014), Prawo o ustroju samorządu terytorialnego: założenia gruntownej reformy, Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Kraków
• Kisiela W. (2006), Prawo samorządu terytorialnego w Polsce, Warszawa
• Obwieszczenie Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 22 sierpnia 2006 r. o sprostowaniu błędu Dz.U. 2006 nr 154 poz. 1107
• Sołtyk P. (2013), Kontrola zarządcza i audyt w jednostkach samorządowych. Projektowanie oraz metody oceny systemu zarządzania, C.H. Beck, Warszawa

Autor: Aleksandra Baczyńska, Sylwia Mierzwa

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.