Prawo Gossena

Hermann Heinrich Gossen to niemiecki ekonomista i statystyk, żyjący w latach 1810-1858. Stanowił on jednego z prekursorów rewolucji marginalistycznej. Prowadził obserwacje na temat wyborów dokonywanych przez konsumentów. Sformułował on fundamentalne zasady teorii użyteczności, które znane są jako prawa Gossena (Maryniak P. 2016, s. 6).

TL;DR

Hermann Heinrich Gossen był niemieckim ekonomistą i statystykiem, który sformułował prawa Gossena dotyczące użyteczności krańcowej. Pierwsze prawo mówi, że użyteczność krańcowa dobra maleje wraz z jego ilością. Drugie prawo głosi, że konsumenci dążą do wyrównania użyteczności krańcowej różnych dóbr. W praktyce oznacza to, że konsumenci starają się rozdysponować swoje środki finansowe tak, aby każda jednostka pieniężna przyniosła im równą miarę zadowolenia.

Pierwsze prawo Gossena

Pierwsze prawo Gossena - jest to prawo zwane powszechnie prawem malejącej użyteczności krańcowej lub prawem nasycalności potrzeb. Polega ono na tym, że użyteczność krańcowa dobra (MU - Marginal Utylity) spada wraz z przyrostem ilości nabywanego dobra, bądź usługi. Każda dodatkowa jednostka dobra dostarcza konsumentowi coraz to mniejszych przyrostów użyteczności (zadowolenia, satysfakcji). (zob. wykres 1.)

Źródło: Materiały własne z wykładu. Prowadzący: Dr M. Jarzębiński

Przez pojęcie użyteczności krańcowej rozumiemy przyrost użyteczności uzyskiwany dzięki zwiększeniu konsumpcji tego dobra o jednostkę przy danych rozmiarach konsumpcji pozostałych dóbr. (ceteris paribus).

Rozwinięcie

W miarę wzrostu konsumpcji danego dobra użyteczność całkowita (TU - Total Utility) co prawda rośnie, wzrost ten jest jednak wolniejszy, co sugeruje, że użyteczność krańcowa kolejnych jednostek dobra zmniejsza się wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra i rosnącym poziomem zaspokojenia potrzeby. Każda potrzeba w miarę jej zaspokojenia ulega zatem nasyceniu. Użyteczność pierwszej konsumowanej jednostki jest znacznie większa niż kolejnych konsumowanych jednostek (satysfakcja z posiadania pierwszego samochodu jest znacznie większa niż z posiadania drugiego, z kolei satysfakcja z posiadania drugiego samochodu jest wyższa od tej z powodu nabycia trzeciego samochodu).

Analiza użyteczności krańcowej według pierwszego prawa Gossena polega na badaniu, jak zmieni się użyteczność, gdy ilość konsumowanego dobra zmieni się o jednostkę (sztukę, zestaw, kilogram itp.). Chcąc się ustosunkować do tego prawa, posłużono się przykładem bułek. Poziomy satysfakcji całkowitej ze spożywania (i zadowolenia) każdej kolejnej skonsumowanej bułki przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1

Użyteczność całkowita i krańcowa z konsumpcji bułek

Liczba bułek	Użyteczność całkowita (TU)	Użyteczność krańcowa (MU)
0	0	-
1	30	30 [(30-0):(1-0)]
2	45	15 [(45-30):(2-1)]
3	55	10 [(55-45):(3-2)]
4	55	0 [(55-55):(4-3)]
5	50	-5 [(50-55):(5-4)]

Przykłady praktyczne

Użyteczność krańcowa może przyjmować nawet wartości ujemne. Sytuacja ta następuje, kiedy konsumpcja kolejnej jednostki dobra nie przynosi już satysfakcji a pewien lub znaczny dyskomfort. Można to zobrazować na przykładzie spożywania bułek lub szklanek napoju. Kiedy jesteśmy głodni i spragnieni z chęcią chcemy się posilić i napić. I tak zjadamy jedną bułkę, drugą bułkę, pijemy szklankę wody i kolejną. Z czasem nasz żołądek zapełnia się, odczucie głodu i spragnienia przestaje być odczuwalne. Konsumpcja kolejnych bułek i szklanek wody wywoła u nas ból brzucha, ociężałość, zamiast korzyści poniesiemy pewnego rodzaju straty.

To samo można powiedzieć o telewizorach. Mając jeden telewizor w domu często wybucha woja o to, co w danej chwili będziemy oglądać. Posiadanie drugiego telewizora rozwiąże sprawę (będzie wysoko użyteczne). Zakup trzeciego telewizora sprawi, że każdy z domowników będzie mógł oglądać to co chce (przy trojgu domowników). Zakup kolejnego telewizora np. do łazienki będzie już lekką fanaberią (przyniesie użyteczność, ale małą). W końcu okaże się, że kolejne telewizory nie będą mogły znaleźć zastosowania i tylko zagracałyby mieszkanie.

Jedynym nieociągnięciem teorii jest fakt, że o ile doskonale się sprawdza, w przypadku potrzeb odczuwalnych ludzkimi zmysłami, to w przypadku potrzeb estetycznych, takich jak dążenia humanitarne, społeczne, naukowe i patriotyczne, z reguły nie znajduje ona zastosowania (Głąbiński S. 1937, s. 407).

Drugie prawo Gossena

Drugie prawo Gossena - prawo wyrównywania się użyteczności krańcowej. Głosi ono, ido momentu, gdy suma cen dóbr nabywanych przez konsumenta jest proporcjonalna do ich użyteczności krańcowej, pozostaje on usatysfakcjonowany (Z. Dach 2012, s. 82). Konsumenci ze stałym dochodem mogą osiągać punkt maksymalnej użyteczności, dokonując zakupu danego dobra aż do czasu, w którym użyteczność krańcowa jednostki pieniężnej wydawanej na to dobro zrówna się z użytecznością krańcową jednostki pieniężnej wydawanej na inne dobro.

Drugie prawo Gossena wyjaśnia przede wszystkim zasady zachowywania się człowieka przy kupnie większej ilości dóbr. Autor prawa twierdzi, że nabywcy będą się tak starać rozdysponować swoje środki finansowe, aby każda jednostka pieniężna wydana na ostatnią jednostkę każdego dobra przyniosła im jednakową miarę zadowolenia (użyteczności). Innymi słowy, nabywcy dążą do tego, aby użyteczność krańcowa nabywanych dóbr zrównała się i była proporcjonalna do cen tych dóbr.

W praktyce oznacza to, że konsument nie odczuwa potrzeby zmiany struktury dokonywanych zakupów, dopóki nie zmienią się jego dochody, ceny tych dóbr lub moda i trendy.

Drugie prawo Gossena można zdefiniować wzorem: ${\frac {MU_{1}}{P_{1}}}={\frac {MU_{2}}{P_{2}}}=\cdots ={\frac {MU_{n}}{P_{n}}}$

gdzie:

$MU_{1}$ - krańcowa użyteczność dobra pierwszego,

$MU_{2}$ - krańcowa użyteczność dobra drugiego,

$MU_{n}$ - krańcowa użyteczność dobra n-tego,

$P_{1}$ - cena dobra pierwszego,

$P_{2}$ - cena dobra drugiego,

$P_{n}$ - cena dobra n-tego.

Prawo Gossena — artykuły polecane

Użyteczność krańcowa — Krańcowa stopa substytucji — Użyteczność — Linia budżetowa — Funkcja użyteczności — Popyt sztywny — Elastyczność cenowa popytu — Krzywa popytu — Krzywa obojętności

Bibliografia

• Adamkiewicz H., Jędrzejewska K. (2000), Mikroekonomia. Gospodarka rynkowa i podstawy zachowania konsumenta, ODDiK, Gdańsk
• Begg D., Fisher S., Vernasca G., Dornbusch R. (2014), Ekonomia: Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Dach Z. (2012), Mikroekonomia, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków
• Głąbiński S. (1937), Idee szkoły narodowej w ekonomice, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
• Maryniak P. (2016), Ewolucja Teorii Użyteczności, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Wrocław
• Moroz E. (2005), Podstawy Mikroekonomii, PWE, Warszawa
• Piasecki K. (2015), Wartość bieżąca a pierwsze prawo Gossena - studium przypadku, Studia Oeconomica Posnaniensa, nr 2
• Wolska G. (red.) (2014), Mikroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa

Autor: Tomasz Opiela, Kinga Zaręba, Kamila Stożek