Prawo zastawu

Prawo zastawu jest to ograniczone prawo rzeczowe, które może zostać ustanowione na rzeczach ruchomych lub prawach zbywalnych w celu zabezpieczenia wierzytelności. Jest to jedna z form zabezpieczeń rzeczowych. Strony w umowie zastawu do zastawnik i zastawca. Zastawnik jest wierzycielem, którego wierzytelność została zabezpieczona zastawem, zaś zastawca to strona, która obciążyła swoją rzecz zastawem.

Charakterystyka zastawu

• Zastaw może być ustanowiony jedynie na rzeczach ruchomych lub prawach zbywalnych (w przeciwieństwie do hipoteki, która ustanawiana jest na nieruchomościach). Dopuszczalne jest, by zastaw zabezpieczał wierzytelność istniejącą oraz przyszłą lub warunkową (art. 306 k.c.).
• Do ustanowienia zastawu potrzebne są umowa między właścicielem a wierzycielem oraz - z zastrzeżeniem przewidzianych w ustawie wyjątków - wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły (art. 307 k.c.).
• Charakterystyczną cechą zastawu jest akcesoryjność, ujmowana jako związanie tego prawa z wierzytelnością. Za przejawy akcesoryjności zastawu uznaje się przede wszystkim to, że zastaw nie może być przeniesiony bez wierzytelności, którą zabezpiecza oraz, że przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem pociąga za sobą przeniesienie zastawu. Przeniesienie wierzytelności z wyłączeniem zastawu spowoduje jego wygaśnięcie (art. 323 k.c.).
• Prawo zastawu umożliwia wierzycielowi skuteczniejszą ochronę jego interesów. Przede wszystkim wierzyciel może żądać zaspokojenia wierzytelności z rzeczy obciążonej prawem zastawu niezależnie od tego czyją jest ona własnością w danym momencie. Po drugie zaś wierzyciel, którego wierzytelność została zabezpieczona zastawem może żądać jej zaspokojenia z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi dłużnika.
• Zgodnie z art. 312 k.c. zaspokojenie zastawnika z rzeczy obciążonej następuje na podstawie przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym. Oznacza to, że zastawnik musi dysponować tytułem egzekucyjnym (np. prawomocnym orzeczeniem sądu) zaopatrzonym w klauzulę wykonalności. Dogodniejsze dla uprawnionego jest poddanie się dłużnika egzekucji w umowie zastawniczej lub w odrębnym oświadczeniu (o ile są one dokonane w formie aktu notarialnego), gdy zostanie jednocześnie określony termin uprawniający wierzyciela do wystąpienia o nadanie aktowi notarialnemu klauzuli wykonalności; w praktyce obrotu takie rozwiązanie pojawia się jednak rzadko.

Sposoby powstania prawa zastawu

Zastaw może powstać w drodze umowy (tzw. zastaw umowny) lub z mocy prawa (tzw. zastaw ustawowy). Zastaw umowny powstaje z chwilą zawarcia umowy pomiędzy dłużnikiem i wierzycielem oraz wydania wierzycielowi rzeczy obciążonej prawem zastawu. Zastaw co do zasady jest więc umową realną, jednakże w pewnych określonych przypadkach może również mieć charakter umowy konsensualnej. Zastaw ustawowy powstaje z mocy prawa na podstawie poszczególnych przepisów. Przysługuje on np. wynajmującemu na rzeczach najemcy, spedytorowi na przesyłce czy operatorowi pocztowemu na przesyłkach. Zastawnik jest zobowiązany do zachowania odpowiedniego stanu rzeczy, zaś po wygaśnięciu wierzytelności ma obowiązek zwrócić rzecz zastawu.

Zastaw rejestrowy i skarbowy

Sądowy zastaw rejestrowy, w odróżnieniu od rękodajnego, pozostawia przedmiot zastawu w posiadaniu zastawcy. Do ustanowienia zastawu rejestrowego potrzebne są umowa oraz wpis do rejestru zastawów. Krąg podmiotów uprawnionych do ustanowienia tego zabezpieczenia wyznacza art. 1 u.z.r.r.z., a przedmiot zastawu - art. 7 u.z.r.r.z. Umowa zastawnicza może zastrzegać pozaegzekucyjne sposoby zaspokojenia zastawnika w drodze przejęcia przez niego na własność przedmiotu zastawu rejestrowego (art. 22 u.z.r.r.z.) oraz zaspokojenia przez sprzedaż przedmiotu zastawu w drodze przetargu publicznego prowadzonego przez notariusza lub komornika (art. 24 u.z.r.r.z.). Zastaw skarbowy został unormowany w przepisach ordynacji podatkowej. Może być ustanawiany w celu zabezpieczenia wierzytelności podatkowych Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego. Powstaje z dniem wpisu do rejestru zastawów skarbowych.

Prawo zastawu — artykuły polecane

Dłużnik — Umowa zastawu — Zastaw umowny — Wierzyciel — Zdolność do czynności prawnych — Prawo pierwokupu — Zobowiązanie podatkowe — Posiadanie — Darowizna

Bibliografia

• Benincasa Z. - Prawo zastawu jako zabezpieczenie roszczenia o zwrot pożyczki morskiej w D. 22,2,6, Zeszyty Prawnicze UKSW 11.1; Warszawa 2011
• Ignatowicz J. - "Prawo rzeczowe"; Wydawnictwo Prawnicze PWN; Warszawa 2000
• Katner W. (red.) (2017), Prawo cywilne i handlowe w zarysie, Wolters Kluwer, Warszawa
• Lewandowski J. - "Prawo cywilne"; Szkoła Główna Handlowa; Warszawa 2002
• Mucha J., Suchoń A. (2007), Zastaw jako forma zabezpieczenia wierzytelności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej, Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny, zeszyt 4

Autor: Grzegorz Urbanik, Klaudia Chlebda