Wyzysk

Wyzysk - według kodeksu cywilnego jest sytuacją, w której występują dwie strony przy czym jedna z nich wykorzystuje niefortunną sytuację drugiej, pobierając lub zastrzegając sobie od niej świadczenie. Występuje on gdy świadczenia obu stron nie są równo wartościowe, jedna ze stron jest przymuszona, niedołężna lub w tej kwestii niedoświadczona oraz strona odbierająca wykorzystuje tą sytuacje i przyjmuje świadczenie znając niekorzystne położenie drugiej strony.

TL;DR

Wyzysk to sytuacja, w której jedna strona wykorzystuje niekorzystne położenie drugiej strony w celu pobrania lub zastrzeżenia sobie korzystnego świadczenia. Konieczne jest spełnienie przesłanki subiektywnej - świadomość strony wyzyskującej. W przypadku wyzysku, strona pokrzywdzona może domagać się wyrównania pozycji lub unieważnienia umowy. Skutki prawne wyzysku przewidziane są w Kodeksie Cywilnym. Globalizacja często prowadzi do wyzysku, zwłaszcza wśród rolników i biednych mieszkańców. Laborystyczna teoria wartości stwierdza, że cena powinna być równa kosztom produkcji, co ułatwia ocenę wyzysku.

Spełnienie przesłanki subiektywnej

Dla zaistnienia wyzysku konieczne jest także spełnienie przesłanki subiektywnej - podmiot wyzyskujący musi być świadom faktu, że strona wyzyskiwana godzi się na krzywdzące ją warunki transakcji ponieważ znajduje się niekorzystnej sytuacji.

Jeżeli spełnione zostaną powyższe przesłanki, w ciągu dwóch lat od zawarcia umowy strona wyzyskiwana może domagać się albo wyrównania swojej pozycji poprzez zwiększenie świadczenia kontrahenta czy też zmniejszenia świadczenia własnego, albo też może domagać się unieważnienia umowy, gdyby wcześniej wymienione rozwiązania okazały się nadmiernie utrudnione.

Rodzaje interakcji ludzkich

Rodzaje interakcji ludzkich analizowane pod względem zyskowności to:

• interakcja zyskowna, która występuje w przypadku gdy obie ze stron odnoszą korzyści związane z świadczeniem, lub jedna ze stron zyskuje a druga nie ponosi strat,
• interakcja jednostronna, w tym przypadku tylko jedna strona zyskuje na danym świadczeniu a druga ponosi stratę,
• interakcja wzajemnie niekorzystna, która jest rzadko spotykana, jednak odnosi się do sytuacji, w której obie strony ponoszą stratę.

Skutki prawne wyzysku

W artykule 388 kodeksu cywilnego ustawodawca przewiduje skutki prawne wyzysku takie, że pokrzywdzony może żądać, by świadczenia zawarte w umowie zmieniono na równe wartością, lub w przypadku kiedy powyższa korekta nie jest możliwa i istnieją nadmierne trudności, może żądać unieważnienia umowy, bez żadnych konsekwencji. W przypadku kiedy obie strony nie są w stanie rozstrzygnąć w jaki sposób należy zrobić korektę umowy, sprawę rozstrzyga sąd, biorąc pod uwagę sytuację obu stron. Warto zaznaczyć, że strona pokrzywdzona ma 2 lata na wniesienie powództwa do sądu, jeśli wyznaczony termin minie utraci ona możliwość korekty umowy lub jej unieważnienia .

Świadczenie

Świadczeniem określane jest zachowanie się, w którego przypadku występują dwie strony: dłużnik i wierzyciel. Termin świadczenia określają obie ze stron jeżeli jednak nie jest określony i w żaden sposób nie wynika z umowy, świadczenie to powinno być spełnione od razu po wezwaniu dłużnika do wykonania i może być jednorazowe, ciągłe lub okresowe. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu, jednak warto pamiętać, że w przypadku kiedy zawarto umowę o świadczenie niemożliwe do wykonania, umowa ta jest nieważna .

Wyzysk człowieka a globalizacja

Globalizacja to pojęcie wieloaspektowe i wielowymiarowe, odgrywa ważną rolę w każdej dziedzinie życia. Poza swoimi zaletami wyróżniamy również jej wady, a jedną z nich jest wyzysk. Niejednokrotnie podnoszone były takie tematy jak wyzysk małych miast, wsi przez światowe centra czy mieszkańców krajów gdzie panuje ogólna bieda. Stronami poszkodowanymi są rolnicy, którzy za ciężką prace dostają niestosowne wynagrodzenia. Według statystyk 218 milionów dzieci w wieku od 5 do 17 lat jest zatrudnionych, przede wszystkim w rolnictwie (71%), które obejmuje rybołówstwo, leśnictwo, hodowlę zwierząt, 17% w usługach, i 12% w sektorze przemysłowym, w tym również górnictwie. Poszkodowani również są ludzie dorośli, żyjący w krajach biednych, gdzie międzynarodowe korporacje budują swoje fabryki by oszczędzić na sile roboczej.

Laborystyczna teoria wartości

Według laborystycznej teorii wartości, którą opracował Karol Marks cena dobra lub usługi powinna być równa kosztom, które poniesiono na produkcję, warto zaznaczyć, że to w produkcie jest zmaterializowana praca ludzka. Dzięki takiemu systemowi oceny łatwiej było określić wartość pracy pracownika i stwierdzić czy nie zostało popełnione przestępstwo jakim jest wyzysk. Pomimo obalenia tej teorii do dziś uważana jest za jedną z ważniejszych i postępowych teorii ekonomicznych.

Przypisy

Wyzysk — artykuły polecane

Umowa a kontrakt — Odszkodowanie — Agencyjna teoria przedsiębiorstwa — Teoria niekompletnych kontraktów — Kompromis — Tabela frankfurcka — Umowa — Zadośćuczynienie — Spór zbiorowy — Modele systemów zarządzania jakością

Bibliografia

• Bieniek G. (red.) (2006), Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania., LexisNexis Polska
• Gniewek E., Machnikowski P. (2018), Zarys prawa cywilnego, C.H. Beck, Warszawa
• Global Estimates of Child Labour, (2017), International Labour Organization
• Krawczyk M. (2015), Zakaz wyzysku w prawie cywilnym, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach, nr 31(104)
• Machaj M. (2010). Istotność laborystycznej teorii wartości, Studia Philosophica Wratislaviensia, Vol. 5
• Radwański Z., Olejniczak A. (2018), Zobowiązania - część ogólna, C.H. Beck, Warszawa
• Stoiński A. (2014), Wyzysk w perspektywie sprawiedliwości , Annales. Etyka w życiu gospodarczym, vol. 17, nr 3
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
• Wojtyła J. (2016), Prawo zatrudnienia wobec zjawisk bezrobocia w Polsce. Zarys problematyki, Studia ekonomiczne, tom 257

Autor: Michał Chudykowski, Aleksandra Janeczko

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.