Kryteria oceny
Kryteria oceny to pewne cechy przypisane do danej czynności lub przedmiotu, których siła natężenia, a czasami samo istnienie tych cech jest podstawą do nadania pewnej wartości. Używane są w celu sprawdzenia efektywności, bądź pojęcia decyzji, która będzie jak najbardziej efektywna (Nalepka A. 1993. s. 10). Z kryteriami spotykamy się niemalże na każdym kroku, najczęściej jest to sklep, gdzie porównujemy produkty, przypisujemy im pewne cechy (to mi smakuje, to ma ładne opakowanie, to jest tanie) i na ich podstawie dokonujemy wyboru w zależności w jakim stopniu spełniają nasze wymagania, czyli kryteria.
Kryteria oceny najczęściej kojarzą się z wystawianiem oceny szkolnej, gdzie uzyskanie pewniej oceny wiąże się z realizacją pewnych warunków umieszczonych w statucie szkolnym. Innym przypadkiem może być praca, gdzie zapisane są warunki pracy i na podstawie ich przestrzegania otrzymujemy wynagrodzenie.
Kryteria, często stosowane są w sprawdzaniu formularzy gdzie nie jest konieczne badanie każdego elementu, a wystarczy kilka bodźców bez których istnienia nie byłoby możliwości spełnienia określonego warunku. Dzięki technologii nie jest potrzebny udział człowieka w początkowych fazach kontroli. Taki sposób sprawdzania formularzy lub wniosków można spotkać przykładowo na stronie "Serwis Programu Inteligentny Rozwój", gdzie początkowo sprawdzane jest, czy dana osoba złożyła właściwy wniosek, a następnie jest on weryfikowany na podstawie odpowiednich kryteriów (Kryteria oceny projektów, 2020).
TL;DR
Kryteria oceny to cechy przypisane do czynności lub przedmiotu, które służą do sprawdzenia efektywności. Kryteria są stosowane w wielu sytuacjach, np. w sklepach, szkole czy pracy. Przy wyborze kryteriów oceny należy uwzględnić różnorodność i komplementarność. Kolejne etapy to ustalenie wagi kryteriów, ustalenie wzorca, normalizacja ilorazowa i obliczanie wyników. Wykorzystanie wyznaczników pozwala uściślić ocenę, szczególnie w przypadku kryteriów jakościowych.
Dobór kryteriów oceny
Dzięki kryteriom oceny można przeprowadzić agregatową analizę diagnostyczną, która składa się z następujących etapów:
- Ustalenie obiektu badania,
- Zdefiniowanie kryteriów, które będą cenione,
- Wyznaczenie wagi kryteriów,
- Ustalenie wzorca dla poszczególnych kryteriów,
- Normalizacja ilorazowa kryteriów
- Obliczanie wyników badań,
Ustalenie obiektu badania - przyjmijmy że badamy potencjał wytwórczy danego przedsiębiorstwa, który jest odzwierciedleniem funkcjonowania oraz organizacji firmy. Zakres przeprowadzanych badań może być cząstkowy lub pełny. Zakres cząstkowy polega na badaniu przedsiębiorstwa dzieląc je na poszczególne klasy, zaś zakres pełny to badanie wszystkich tych klas jako całość.
Zdefiniowanie kryteriów oceny - w tym etapie należy dobrać kryteria oceny. Na ich podstawie przeprowadzane jest całe badanie. Aby przeprowadzona analiza była kompleksowa należy zadbać o to by kryteria były różnorodne ale i zarazem komplementarne. Główne problemy z jakimi można się spotkać na tym etapie to rodzaj oraz ilość kryteriów.
Wyznaczenie wagi kryteriów - przy ustalaniu wagi kryteriów celu, pierwszym zadaniem jest znalezienie punktu odniesienia, które pozwolą nam na określenie istotności tego kryterium. Dzięki temu jesteśmy w stanie ustalić hierarchię, poprzez przypisanie punktów lub rang, które wyodrębnią je na mniejszościowe, równoważnościowe lub większościowe. Punkty odniesienia mogą mieć wartości materialne, bądź też niematerialne. Określając wagi kryteriów, można ustalić ważność niektórych kryteriów na podstawie odpowiednich argumentów.
Przykład wartościowania:
- 5-6 punktów → kryteria konieczne
- 3-4 punktów → kryteria wymagane
- 1-2 punktów → kryteria przydatne
Ustalenie wzorca dla poszczególnych kryteriów - Istnieją dwa rodzaje wzorców, czyli: normatywny, oraz postulatywne,
- Wzorzec normatywny - ustalony z góry, wielkość która jet zaplanowana do osiągnięcia, której nieosiągnięcie jest uznawane za nieprawidłowość,
- Wzorzec postulatywny - przyjmuje dwie postacie, takie jak:
- stymulanty gdzie, pożądana jest tendencja wzrostowa
- destymulanty gdzie, pożądana jest tendencja spadkowa
Pomiędzy wzorcem normatywnym, a wzorcem postulatywnym jest różnica. Dla wzorców normatywnych każde odchylenie w górę, bądź w dół jest traktowane negatywnie. Dla wzorców postulatywnych każda sytuacja w której zauważalny jest wzrost wartości stymulant traktowana jest w sposób pozytywny, oraz każdy spadek wartości destymulant traktowany jest w sposób pozytywny. Należy także ustalić punkt odniesienia, a więc wagę wzorca badanego kryterium.
Normalizacja ilorazowa kryteriów - etap ten polega na obliczeniu cząstkowej efektywności badanych kryteriów. Już na tym etapie otrzymujemy wskazówki skuteczności działania danego podmiotu. Robimy to poprzez podział otrzymanego wyniku przez wzorzec, im bliżej liczby 1 tym lepszy wynik. Działania te pokazują efektywność poszczególnych elementów.
Obliczanie wyników badań - w celu sprawdzenia efektywności spełniania kryterium należy zsumować wyniki, dzięki czemu otrzymamy efekt całościowy.
Problem na który można się natknąć podczas prowadzenia procesu diagnostycznego to interpretacja wyznaczników, mające za zadanie uściślenie kryteriów oceny, najczęściej są to kryteria które mają charakter jakościowy. Pomimo tego problemu dzięki wyznacznikom można precyzyjniej ustalić ocenę badanego przedmiotu. Przykładowo w firmie, w której badana jest zdolność rozwojowa, informacje otrzymamy tylko z wysokości zwrotu z aktywów. Dzięki wyznacznikom uwzględniona będzie także stopa zadłużenia długoterminowego, płynność, i tym podobne (Stabryła A. 2015, s. 96).
| Kryteria oceny — artykuły polecane |
| Wartościowanie pracy — Development centres — Development center — Drzewo celów — Skala ocen — Technika Q-sort — Cykl organizacyjny — Skala Likerta — Portfel projektów |
Bibliografia
- Kafel T. (2009), Wymiary i kryteria oceny efektywności organizacji pozarządowych, "Współczesne narzędzia zarządzania organizacjami komercyjnymi i niekomercyjnymi" Tom 4
- Nalepka A. (1993), Koncepcja systemu oceny struktury organizacyjnej, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, seria: Monografie, nr 112
- Stabryła A. (2015), Praktyka projektowania systemów organizacyjnych przedsiębiorstwa, Mfiles.pl, seria wydawnicza: Encyklopedia Zarządzania, Kraków
- Strona internetowa: Kryteria oceny projektów, Serwis Programu Inteligentny Rozwój
- Szarucki M. (2014), System ustalania kryteriów oceny w modelu doboru metod rozwiązywania problemów zarządzania, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica Dział: Zarządzanie Organizacją Tom 4, Nr 305
Autor: Dawid Kopeć
