Proces innowacyjny

Proces innowacyjny to ciąg działań podejmowanych w celu wprowadzenia na rynek nowych lub udoskonalonych produktów, usług, procesów lub modeli biznesowych. Proces innowacyjny jest kluczowy dla rozwoju i zwiększania konkurencyjności przedsiębiorstw. Może obejmować różne działania, takich jak badania i rozwój, kooperacja z innymi przedsiębiorstwami, nabywanie technologii czy wykorzystanie kreatywności pracowników.

Proces innowacyjny to także zjawisko powstawania, dojrzewania i upowszechniania idei technicznych, które mają praktyczne zastosowanie i wywołują określone skutki ekonomiczno-społeczne. Proces ten obejmuje wszystkie fazy zmian technologicznych: inwencję (pomysł), innowację (wynalazek) i dyfuzję (upowszechnienie).

Pojęcie procesu innowacyjnego zostało wprowadzone przez Josepha Schumpetera, austriackiego ekonomistę, w 1934 roku. Schumpeter podkreślał rolę przedsiębiorców w tworzeniu nowych produktów i procesów oraz w rozwoju gospodarczym. W swojej pracy "Teoria Rozwoju Gospodarczego" (1934) Schumpeter wskazywał, że proces innowacyjny jest kluczowy dla zmiany struktury gospodarki oraz dla osiągnięcia długoterminowej przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw. Innowacje mogą obejmować:

• wprowadzenie do produkcji nowych wyrobów lub doskonalenie już istniejących,
• udoskonalenie lub wdrożenie nowego procesu produkcji,
• opracowanie nowego sposobu dystrybucji produktów,
• otwarcie nowego rynku,
• zastosowanie nowych materiałów, surowców do produkcji,
• wprowadzenie nowej organizacji produkcji.

Inni ważni twórcy koncepcji procesu innowacyjnego to Clark Kerr, Christopher Freeman i Bengt-Åke Lundvall. Kerr podkreślał znaczenie współpracy między przedsiębiorstwami i uczelniami w generowaniu nowych pomysłów, Freeman zwracał uwagę na rolę społecznego kontekstu w procesie innowacyjnym, a Lundvall na znaczenie kształtowania odpowiedniego systemu innowacyjnego w kraju lub regionie. Według Lundvalla, proces innowacyjny jest nie tylko związany z tworzeniem nowych produktów i technologii, ale także z rozwijaniem nowych umiejętności i sposobów pracy, co przyczynia się do wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw i gospodarek.

TL;DR

Proces innowacyjny to ciąg działań mających na celu wprowadzenie na rynek nowych lub udoskonalonych produktów, usług, procesów lub modeli biznesowych. Jest kluczowy dla rozwoju i konkurencyjności przedsiębiorstw. Może obejmować badania i rozwój, współpracę z innymi firmami, nabywanie technologii i wykorzystanie kreatywności pracowników. Proces innowacyjny polega na tworzeniu, dojrzewaniu i upowszechnianiu idei technicznych, które mają praktyczne zastosowanie i wpływają na ekonomię i społeczeństwo. Jest związany z tworzeniem nowych produktów, technologii, umiejętności i sposobów pracy. W różnych branżach procesy innowacyjne są niezbędne do rozwoju i zwiększenia konkurencyjności przedsiębiorstw. Istnieją różne modele procesu innowacyjnego, takie jak model pchany przez technologię, ciągnięty przez rynek, sprzężeniowy, zintegrowany/równoległy i sieciowy.

Przebieg procesu innowacyjnego - cykl życia innowacji

Przebieg procesu innowacyjnego (tj. cykl życia innowacji) można powiązać z cyklem życia produktu, który składa się z następujących etapów: wprowadzenie, wzrost, dojrzałość, spadek, wycofanie. Szczególnie interesująca jest pierwsza faza, czyli wprowadzenie nowego produktu na rynek, ponieważ stanowi ona etap finalny przeprowadzonego procesu innowacyjnego danego produktu. Zanim jednak nowy produkt trafi na rynek, musi przejść pewną drogę ewolucji. Droga ta składa się z takich czynności jak:

• badanie - wyszukiwanie nowych usług, pomysłów, wyrobów, informacji
• rozwój - doskonalenie istniejących w danym momencie usług, pomysłów, wyrobów informacji
• projektowanie - przekładanie wymagań na język zrozumiały dla zainteresowanych, w odpowiedniej postaci do wykorzystania podczas użytkowania lub wytwarzania
• wdrażanie - wprowadzenie usług, produktów na rynek

Determinanty procesu innowacyjnego

Wyróżnić można szereg czynników wpływających na przebieg procesu innowacyjnego w organizacji (Szwiec 2009, s. 10):

• podmioty z otoczenia bliższego organizacji: odbiorcy, dostawcy, kooperanci konkurenci, instytucje sfery nauki i techniki, instytucje zajmujące się wspieraniem i pośrednictwem w dziedzinie innowacji,
• zagrożenie ze strony dóbr substytucyjnych, silna konkurencja oraz słabe bariery wejścia do danej branży,
• współpraca w różnych formach: więzi partnerskich, aliansów strategicznych, kontraktów B+R, czy joint-venture,
• poziom wymagań odbiorców,
• poziom aktywności innowacyjnej dostawców i kooperantów,

pojawienie się nowych idei technologicznych w dziedzinie kluczowych kompetencji,

• stan i struktura sfery naukowo-technicznej i instytucjonalnej oraz o charakter relacji,
• polityka państwa, polityka innowacyjna, inicjatywy w zakresie przepisów prawnych, zamówień na efekty

działalności naukowej i technicznej, wspierania finansowego działalności badawczej, upowszechniania technologii, systemów edukacyjnych,

• poziom inwestycji przemysłowych,
• tempo wzrostu gospodarczego,
• stopień otwartości gospodarki i możliwości inwestycyjne
• czynniki demograficzne,
• czynniki społeczno-kulturowe
• model edukacji, umiejętności i mobilność ludzi.

Podażowa i popytowa definicja procesu innowacyjnego

W teorii i literaturze ekonomicznej występują dwie konkurencyjne definicje Procesu Innowacyjnego: definicja podażowa J.A.Schumpetera i Popytowa P.Druckera. Od strony podażowej proces innowacyjny stanowi pewien ciąg zdarzeń:

• powstanie pomysłu (inwencja)
• ucieleśnienie pomysłu (innowacja)
• upowszechnienie (imitacja/dyfuzja)

Proces ten zachodzi niejako autonomicznie od procesów przemysłowych i konieczne jest wyszukanie przedsiębiorcy, który innowację wykorzysta w procesie produkcyjnym.

Natomiast patrząc od strony popytowej proces innowacyjny to ciąg zdarzeń podejmowany na podstawie procesów rynkowych, na podstawie których wdrażanie innowacji pozwala przedsiębiorcy na uzyskanie przewagi konkurencyjnej.

Proces Innowacyjny wg Schumpetera, a tezy "Zielonej Księgi Innowacji"

Zgodnie z tzw. "Zieloną Księgą Innowacji" tj. dokumentem Komisji Europejskiej dotyczącym tego zagadnienia, proces innowacji odnosi się do całego procesu projektowania, opracowywania i wdrażania nowych produktów, usług, procesów lub systemów, które przynoszą wartość zarówno producentowi, jak i użytkownikowi. Proces innowacji obejmuje szereg powiązanych ze sobą działań, w tym generowanie pomysłów, ocenę, rozwój, testowanie, komercjalizację i rozpowszechnianie. Komisja podkreśla, że procesy innowacyjne nie są liniowe i wymagają ciągłej informacji zwrotnej i iteracji.

Schumpeterowska definicja procesu innowacyjnego jest nieco podobna do definicji Komisji Europejskiej, ale kładzie większy nacisk na rolę przedsiębiorców i koncepcję "twórczej destrukcji". Według Schumpetera innowacja to proces "twórczej destrukcji", który obejmuje wprowadzanie nowych produktów lub procesów, które zakłócają istniejące rynki i zastępują starsze technologie. Schumpeter postrzega przedsiębiorcę jako siłę napędową tego procesu, ponieważ to on widzi możliwości innowacji i jest gotów podjąć ryzyko, aby je zrealizować.

Ogólnie rzecz biorąc, obie definicje podkreślają znaczenie ciągłych i iteracyjnych procesów innowacyjnych. Jednak definicja Schumpetera bardziej podkreśla rolę przedsiębiorców i charakter "kreatywnej destrukcji". Według Schumpetera innowacja to proces "kreatywnej destrukcji", który polega na wprowadzaniu na rynek nowych produktów lub procesów, które zakłócają istniejące rynki i zastępują starsze technologie. Schumpeter widzi przedsiębiorcę jako siłę napędową tego procesu, ponieważ to właśnie oni dostrzegają możliwości innowacji i są gotowi podjąć ryzyko, aby je zrealizować.

Znaczenie procesów innowacyjnych w różnych branżach

Procesy innowacyjne są kluczowe dla przedsiębiorstw w każdej branży, ponieważ pozwalają na rozwijanie nowych produktów lub usług, poprawę jakości i wydajności oraz zwiększenie konkurencyjności na rynku. Przykłady wykorzystania procesów innowacyjnych w przemyśle przedstawiono poniżej:

• Przemysł farmaceutyczny - w tej branży innowacje są kluczowe dla rozwoju nowych leków i produktów farmaceutycznych. Procesy innowacyjne obejmują badania i rozwój, testowanie oraz uzyskanie niezbędnych zezwoleń. Inną formą innowacji w tej branży są nowe technologie produkcji, takie jak inżynieria genetyczna.
• Branża informatyczna chętnie wdraża innowacyjne rozwiązania, w branży IT procesy innowacyjne koncentrują się na rozwijaniu nowych produktów, oprogramowania, aplikacji i narzędzi, które umożliwiają zwiększenie wydajności i funkcjonalności systemów informatycznych. Przykładami innowacji w tej branży są rozwój chmur obliczeniowych, sztucznej inteligencji, czy też blockchain.
• Przemysł samochodowy - innowacje w tej branży obejmują rozwijanie nowych samochodów, technologii paliw alternatywnych, nowych systemów bezpieczeństwa i zwiększenia efektywności paliwowej.
• Przemysł spożywczy - innowacje w tej branży obejmują rozwijanie nowych produktów spożywczych, zwiększenie efektywności produkcji i minimalizowanie odpadów. Przykładem innowacji może być rozwijanie nowych technologii produkcji zwiększających wartość odżywczą żywności i poprawiające walory smakowe.
• Przemysł kosmetyczny - innowacje w tej branży koncentrują się na rozwoju nowych produktów kosmetycznych i rozwijaniu nowych technologii produkcji. Przykładami innowacji są nowoczesne technologie w dziedzinie produkcji kosmetyków naturalnych czy kosmetyków wegańskich.

Modele procesu innowacyjnego

W pracy M. Zastempowskiego (2017) wyróżnia się następujące modele procesu innowacyjnego:

• Model innowacji pchanej przez technologię (Od lat 50. do połowy 60. XXw.). Model innowacji pchanej przez technologię opisuje proces, w którym nowe technologie i osiągnięcia naukowe stymulują tworzenie innowacyjnych rozwiązań. Jest to proces, w którym technologiczne postępy i odkrycia przewodzą innowacjom, a przedsiębiorstwa starają się dostosować i wykorzystać te nowe możliwości w swoich produktach i usługach.
• Model innowacji ciągnionej przez rynek (Od połowy lat 60. do wczesnych 70. XXw.). Model innowacji ciągnionej przez rynek opisuje proces, w którym potrzeby i oczekiwania rynku są głównym motorem innowacji. Przedsiębiorstwa starają się rozpoznać i zrozumieć potrzeby konsumentów, a następnie tworzą innowacyjne rozwiązania, aby sprostać tym wymaganiom. To rynek wyznacza kierunek rozwoju i wpływa na decyzje dotyczące innowacji.
• Model sprzężeniowy (Od wczesnych lat 70. do połowy 80. XXw.). Model sprzężeniowy jest połączeniem modelu innowacji pchanej przez technologię i modelu innowacji ciągnionej przez rynek. Jest to dynamiczny proces, w którym zarówno postęp technologiczny, jak i potrzeby rynku wpływają na tworzenie innowacyjnych rozwiązań. Technologia i rynek wzajemnie oddziałują, prowokując innowacje i dopasowując się do siebie.
• Model zintegrowany/równoległy (Od wczesnych lat 80. do wczesnych 90. XXw.). Model zintegrowany/równoległy opisuje proces innowacyjny, w którym technologia, rynek i inne czynniki są równorzędne i równolegle uwzględniane. W tym modelu innowacje są rezultatem równoczesnego uwzględniania różnych perspektyw i czynników, takich jak technologiczne możliwości, wymagania rynku, czynniki społeczne czy ekonomiczne.
• Model sieciowy (Od połowy lat 90. do teraz). Model sieciowy opisuje innowacyjny proces, w którym zaangażowane są różne podmioty i instytucje, takie jak przedsiębiorstwa, uniwersytety, laboratoria badawcze, klienci czy dostawcy. W tym modelu innowacje rozwijane są poprzez współpracę i wymianę wiedzy między różnymi uczestnikami sieci, co sprzyja tworzeniu nowych pomysłów i rozwiązań.

Patrz też: Polityka innowacyjna

Proces innowacyjny — artykuły polecane

Dyfuzja innowacji — Badania przemysłowe — Innowacja organizacyjna — Innowacja — Innowacja procesowa — Postęp techniczny — Projektowanie cyklu życia wyrobu — Jakość projektowana — Pomiar innowacji

Bibliografia

• Drucker P.F., Innowacja i przedsiębiorczość, PWE, Warszawa, 1992
• European Commission, Green Paper on Innovation, European Commission, Bruksela, 1995
• Schumpeter J., The Theory of Economic Development, Harvard University Press, Boston, 1934
• Szwiec, P. (2009). Determinanty procesu innowacyjnego. Przegląd organizacji, (9), 9-12
• Zastempowski M. (2017), Model procesu innowacyjnego polskich małych i średnich przedsiębiorstw. Organizacja i Kierowanie, 176(2)

Autor: Łukasz Przyszły, Jakub Kłusek