Odporność

Odporność
Polecane artykuły
Luminescencja Jakość powietrza Koagulacja Styl życia Kalorymetria Liofilizacja Wydolność fizyczna organizmu Okres przechowywania Odpady niebezpieczne

Odporność - zdolność do przeciwstawiania się ciał działaniu czynników fizycznych, chemicznych, biologicznych i innych. Miarą jest wielkość zmian zachodzących w materiale pod wpływem tych czynników, np. o. na zgniatanie, rozdzieranie, starzenie, udarność itp.[A. Pilich 1989, s.326].

Odporność wrodzona, nabyta. Odporność chemiczna, termiczna. Odporność organizmu na choroby, na zimno, na leki. Odporność konstytucjonalna, serologiczna. Nabyć odporność na ospę, na szkarlatynę. Wytworzyć, wzmocnić, podnieść, osłabić, zmniejszyć odporność na coś (np. na działanie drobnoustrojów chorobotwórczych) [M. Szymczak 1979, s.468]. Termin odporności używany jest w wielu rodzajach nauk takich jak:

• Biologia - zdolność organizmu do przeciwstawiania się szkodliwemu działaniu drobnoustrojów chorobotwórczych, ich jadów i innych obcych ciał. Rozróżnia się 2 zasadnicze grupy odporności: wrodzoną i nabytą.

- O. wrodzona (naturalna) - niewrażliwość organizmu na działanie zarazka wynikająca z wrodzonych cech biologicznych właściwych danemu organizmowi; jest dziedziczna, przejawia się w postaci szeregu elementów obronnych, jak: trwałe mechanizmy zaporowe, znaczna zdolność fagocytarna, brak sprzyjającego środowiska dla zarazka, obecność przeciwciał fizjologicznych; przykładem - niewrażliwości zwierząt na liczne choroby zakaźne człowieka i na odwrót; może być gatunkowa, rasowa lub indywidualna. A) O. gatunkowa - o.w. pewnych gatunków zwierząt na określone choroby, np. odporność koni na księgosusz i zarazę płucną bydła, na pomór i różycę świń, bydła - na nosaciznę koni, nosówkę psów i pomór świń, kur - na wąglik, psów - na dur plamisty itp.; zależy od warunków środowiska, w którym żyje zarówno zwierzę, jak i zarazek; b) o. rasowa - o. w. pewnych ras zwierząt należących do tego samego gatunku na określone choroby, np. owce algierskie są odporne na wąglik, a owce bretońskie - na ospę, bydło mongolskie nie choruje na księgousz; o. r. ma swoje źródło prawdopodobnie w wyniku przystosowania się zwierząt do określonych warunków bytowania; c) o. indywidualna - o. w. pojedynczych osobników na określone choroby, np. króliki doświadczalne zarażone wąglikiem w dawkach śmiertelnych giną, pewne jednak osobniki pozostają przy życiu; podobne zjawisko stwierdza się podczas przebiegu prawie każdej choroby zakaźnej w pewnym środowisku; niektórzy przypuszczają, że odporność ta może być wynikiem dawnego przebycia określonej choroby bezobjawowo lub stykania się z zarazkiem (nosicielstwo) [K. Adamik i in. 1965, s.383].

- O. nabyta - niewrażliwość organizmu na działanie zarazka powstała w życiu pozapłodowym, w wyniku zetknięcia się organizmu z zarazkiem albo produktami jego przemiany materii. O. nabytą dzieli się na czynną i bierną; a) o. czynna - powstaje w wyniku wzajemnego oddziaływania na siebie organizmu i zarazka; jest następstwem działania produktów przemiany materii zarazka (np. jadów bakteryjnych) oraz aktywnego przestrojenia się procesów obronnych atakowanego organizmu; dla pełnego rozwoju o. czynnej konieczny jest czas na zmianę reaktywności i wyprodukowanie przeciwciał, które pozostają we krwi niekiedy przez całe życie. O. czynna może być z kolei naturalna lub sztuczna; o. naturalna - powstaje po przebyciu przez organizmy choroby zakaźnej i trwa przez rożnie długi okres czasu; u osobników mających o. n. występuje zwiększona zdolność do fagocytozy, a także zostaje pewien sposób zmieniona przemiana materii; zmienione oddziaływanie tkanek o gotowość obronna powodują wzmożone powstawanie przeciwciał, a mimo to organizm nie zakaża się powtórnie danym zarazkiem, co jest wynikiem działania także i innych mechanizmów obronnych. O sztuczna - powstaje w wyniku szczepienia organizmu zabitymi albo osłabionymi zarazkami lub ich jadami; dla skutecznego uodpornienia szczepionkę należy wprowadzić przeważnie kilkukrotnie; szczepionki mogą być proste, jednoważne, czyli zawierać tylko 1 drobnoustrój (antygen), albo złożone, wieloważne - kilka drobnoustrojów. Po szczepieniu występuje pierwszy okres tzw. Ujemny, kiedy wprowadzony antygen zostaje związany z nielicznymi przeciwciałami znajdującymi się w organizmie, w związku z czym powstaje brak ich w krwi; organizm jest wtedy b. wrażliwy na zakażenie zarazkiem z innego źródła; okres ten u zwierząt trwa dość krótko - kilkanaście, kilkadziesiąt godzin, u ludzi zaś - kilka tygodni, a nawet miesięcy; zwykle dopiero następna dawka powoduje wytworzenie się przeciwciał zdolnych do zwalczania zarazka; jest to tzw. Okres dodatni szczepienia. B) O. bierna - powstaje w wyniku wprowadzenia do organizmu gotowych przeciwciał, które wytworzyły się w innym zwierzęciu po przebyciu przez to zwierzę określonej choroby zakaźnej, lub na skutek uzyskania odporności sztucznej. Przeciwciała te podaje się w surowicy odpornościowej. O. bierna może być tez w pewnym sensie o. wrodzoną: przeciwciała mogą pochodzić z krwi matki do płodu i noworodek może być od razu po urodzeniu odporny na pewne choroby; o. bierna powstaje szybko, ale i szybko znika [K. Adamik i in. 1965, s.383].

• Metalurgia

- Odporność na korozje - zdolność przeciwstawiani się korozyjnemu działaniu środowiska korozyjnego. O.n.k. metali zależy od szeregu czynników, określonych jako wew. oraz zewn. czynniki korozji. Wewn. czynniki korozji odnoszą się do charakterystyki samego metalu - jego natury i składu chem., obecność lub nieobecności wtrąceń metalicznych, stanu jego powierzchni, struktury, obecności lub nieobecności naprężeń własnych, rodzaju uprzedniej obr. c., obróbki mech. itp. Do czynników zewn. należą wszelkie czynniki określające skład chem. środowiska agresywnego, warunki fiz. Jego działania oraz działające czynniki mech., np. obecność sil zew. wywołujących naprężenia rozciągające (korozja naprężeniowa) lub zmienne (korozja zmęczeniowa) itp [J. Czermiński 1985, s.427-428].PN-78/H-04608

- Odporność na ścieranie - zdolność materiału do przeciwdziałania zużyciu ściernemu. Pojęcie odwrotne - ścieralność. Mechanizm zużycia ściernego może być różny, zależny od warunków, w których występuje zużycie, np. gdy twarde cząstki ścierniowe (np. piasku) wyrywają b. drobne cząstki metalu, jego o.n.ś. określają wytrzymałość rozdzielcza i twardość. W razie oddziaływania środowiska odporność metalu na zużycie zależy od jego własne. przeciwkorozyjnych. Ogólnie, im twardszy materiał narażony na zużycie ścierne, tym większa jest o.n.ś. (a mniejsza ścieralność), chociaż wiadomo, że przy tej samej twardości mat. ten będzie miał większa o.n.ś., w którego strukturze znajdują się twardsze cząstki (np. węglików, azotków itp.). również obecność grafitu w stali (żeliwie), zmniejszającego jej twardość i wytrz., powoduje zwiększanie o.n.ś. wskutek wypełniania [rzez grafit nierówność trących powierzchni o zapobieganiu ich zazębianiu się, a wiec tzw. tarciu suchemu [J. Czermiński 1985, s.427-428].

• Technika

- Odporność chemiczna - zdolność ciała do przeciwstawiania się działaniu agresywnych czynników chemicznych (np. kwasów, zasad, roztworów soli) [S. Czerni 1984, s.388]

- Odporność korozyjna - zdolność ciała do przeciwstawiania się niszczącemu działaniu określonego środowiska korozyjnego [S. Czerni 1984, s.388]

- Odporność na detonacje - odporność przeciwstukowa[S. Czerni 1984, s.388]

- Odporność na skręcanie - cechę produktu (drutu, taśmy papierowej itp.) mierzona liczbą skręceń dookoła własnej osi, którą dany produkt wytrzyma bez uszkodzenia[S. Czerni 1984, s.388]

- Odporność na starzenie się - cecha materiału charakteryzująca jego zdolność przeciwstawiania się procesowi starzenia, określona zmianami powstającymi z upływem czasu w danym materiale[S. Czerni 1984, s.388]

• Towaroznawstwo

- Odporność na piętrzenie - wytrzymałość wyrobu, opakowania lub jednostki ładunkowej na ściskanie. Jest to podstawowa cecha magazynowa, decydująca o sposobie składowania wyrobów, stopniu wykorzystania przestrzeni magazynowej oraz urządzeniach, które mogą być użyte do magazynowania. Odporność wyrobów na piętrzenie określa eksploatacyjna norma obciążenia (ENO) [I. Duda 1994, s.112]

- Odporność na starzenie cecha materiału charakteryzująca jego zdolność przeciwstawiania się procesowi starzenia, czyli zmianom własności fizycznych, chemicznych i mechanicznych podczas ich przechowywania oraz eksploatacji, starzenie jest wynikiem powolnych przemian strukturalnych spowodowanych wpływami zewnętrznymi, jak np. działaniem powietrza, wilgoci, ciepła, światła, promieni podczerwonych i odkształceń mechanicznych [JK] [I. Duda 1994, s.112]

- Odporność na uderzenia praca potrzebna do zniszczenia badanej próbki; oblicza się ja ze wzoru: P=Cw [Nm], gdzie: C - siła uderzenia, w - wysokość, z jakiej spadł ciężarek powodujący zniszczenie próbki [AO] [I. Duda 1994, s.112]  - Odporność przeciwstukowa zdolność paliwa w postaci mieszanki z powietrzem do prawidłowego spalania się w cylindrach silnika o zapłonie iskrowym. Wskaźnikiem o.p. jest liczba oktanowa [JK]  - Odporność termiczna odporność materiału na nagle zmiany temperatury [AO]

TL;DR

Artykuł omawia różne rodzaje odporności w różnych dziedzinach nauki i techniki, takich jak biologia, metalurgia, technika i towaroznawstwo. Odporność może dotyczyć odporności organizmu na choroby, odporności materiałów na korozję, ścieranie, starzenie się i inne czynniki. W każdej dziedzinie istnieją różne czynniki i metody oceny odporności.

Bibliografia

• Adamik K. (red.) (1965), Zootechniczny Słownik Encyklopedyczny, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa
• Cygański A., Chemiczne metody analizy ilościowej, Wydawnictwo Naukowo - Techniczne, Warszawa 2011
• Czermiński J. i in. (red.) (1978), Encyklopedia Techniki. Tom Metalurgia, Wydawnictwo Śląsk, Katowice
• Czerni S. (red.) (1984), Leksykon naukowo-techniczny, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa
• Drabik L. (red.) (2019), Słownik języka polskiego PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Duda I. (red.) (1995), Słownik pojęć towaroznawczych, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków
• Pilich A., Encyklopedia Gospodarki Materiałowej, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1989

Autor: Kamil Gugała