Postępowanie cywilne

Postępowanie cywilne
Polecane artykuły
Postępowanie karne Interes prawny Czynność procesowa Zdolność do czynności prawnych Czynny żal Postępowanie sądowe Sąd arbitrażowy Postępowanie egzekucyjne Rzecznik Praw Obywatelskich

Postępowanie cywilne - "dotyczy spraw wynikających ze stosunków prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych" (Kodeks postępowania cywilnego 1964 r., art. 1). Sprawy z tych stosunków (cywilnych i im podobnych) są to sprawy cywilne ze swej natury. Kodeks przyjmuje jako podstawowe kryterium dla określenia sprawy cywilnej w zasadzie kryterium materialne, jakim jest charakter stosunku prawnego, z którego dana sprawa wynika.

Prawo postępowania cywilnego (prawo procesowe cywilne)

Według Z. Świebody, Z. Siedleckiego: "Jest to ogół przepisów prawnych normujących właściwość sądów i innych organów powołanych do rozpoznawania spraw cywilnych oraz regulujących postępowanie toczące się przed nimi w tych sprawach. Natomiast według M. Waligórskiego: Jest to całokształt norm prawa przedmiotowego, regulującego zasady procesu cywilnego." (Studzińska J. 2017 r., s. 2)

Funkcja postępowania cywilnego

Stanowi element wymiaru sprawiedliwości, która opiera się na kontroli i ochronie interesów jednostkowych i interesu ogółu w dziedzinie stosunków cywilnych, rodzinnych i pracy. Mówiąc dokładniej:

• Najważniejszą funkcją jest stworzenie drogi prawnej do wydania wyroku,
• Innymi funkcjami procesu cywilnego są:

1. konkretyzowanie i realizowanie norm - "rozpoznawanie i rozstrzyganie spraw cywilnych z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy poprzez wydanie orzeczenia co do istoty w tym zakresie; należy mieć tu również na uwadze możliwość doprowadzenia do zawarcia ugody przez strony postępowania" (Kodeks postępowania cywilnego 1964 r., art. 10, 184, 223),
2. wydawanie zarządzeń, zwolnień, zezwoleń - "funkcja szczególnie ważna w postępowaniu nieprocesowym oraz w postępowaniu zabezpieczającym" (Kodeks postępowanie cywilnego 1964 r., art. 561),
3. czynności dokumentacyjno-rejestrowe - administrowanie księgami wieczystymi i rejestrami,
4. inne czynności przekazane sądowi w drodze ustawy - "zabezpieczenie dowodów" (Kodeks postępowania cywilnego 1964 r., art. 310-315), "przyjmowanie oświadczeń o przyjęciu spadku" (KPC 1964 r., art. 640-643), "otwarcie i ogłoszenie testamentu" (KPC 1964 r., art. 646-654) itd.

Postępowanie procesowe, a nieprocesowe

• w procesie obowiązuje zasada dwustronności, która nie występuje w trybie nieprocesowym – zamiast stron w postępowaniu nieprocesowym występują uczestnicy postępowania,
• proces cywilny może wszcząć wyłącznie osoba legitymowana – powód, natomiast procesu nigdy nie może wszcząć z urzędu sąd; postępowanie nieprocesowe może być wszczęte na żądanie (wniosek) osoby zainteresowanej, ale w przypadkach wskazanych w ustawie postępowanie nieprocesowe może zostać wszczęte przez sąd z urzędu,
• pismem wszczynającym proces jest pozew, natomiast pismem wszczynającym postępowanie nieprocesowe jest wniosek, np. wniosek o stwierdzenie nabycia spadku,
• "w procesie cywilnym rozprawy są obligatoryjne – sąd orzeka bez przeprowadzenia rozprawy jedynie w postępowaniu nakazowym i upominawczym (w pierwszej fazie postępowania), a także w określonych przypadkach w postępowaniu odrębnym gospodarczym; w postępowaniu nieprocesowym natomiast rozprawa musi być prowadzona tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi, a w innych przypadkach przeprowadzenie rozprawy zależy od uznania sądu" (Kodeks postępowania cywilnego 1964 r., art. 514),

• orzeczeniem merytorycznym w procesie cywilnym jest wyrok, natomiast w postępowaniu nieprocesowym – postanowienie orzekające co do istoty sprawy; postanowienie to jednak, podobnie jak wyrok jest zaskarżalne apelacją.

Rozprawa w procesie cywilnym

Rozprawa ma z reguły charakter kontradyktoryjny i prowadzi do zetknięcia się obu stron przed sądem. Równocześnie rozprawa umożliwia sądowi przy wykorzystaniu przede wszystkim inicjatywy stron oraz wyjątkowo własnej aktywności wszechstronne zbadanie wszystkich istotnych okoliczności sprawy i ustalenie w ten sposób jej stanu faktycznego, a w konsekwencji samo rozstrzygnięcie sporu.

Etapy rozprawy:

1. wywołanie sprawy
2. przedstawienie i wyjaśnienie stanowisk stron
3. postępowanie dowodowe
4. roztrząsanie wyników postępowania dowodowego
5. zamknięcie rozprawy
6. wydanie wyroku lub innego orzeczenia

Zasady postępowania cywilnego

• Zasada prawa do sądu
• Zasada prawdy,
• Zasada równości stron,
• Zasada dyspozytywności,
• Zasada kontradyktoryjności,
• Zasada jawności,
• Zasada bezpośredniości,
• Zasada ustności,
• Zasada koncentracji materiału procesowego,
• Zasada formalizmu procesowego.

1. Postępowanie, w którym rozpatruje się sprawy cywilne, czyli: sprawy z zakresu prawa cywilnego, prawa pracy, rodzinnego i opiekuńczego, sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych.
2. Sprawy cywilne są rozpoznawane przez sądy powszechne (rejonowe, okręgowe i apelacyjne) i Sąd Najwyższy.
3. Dzieli się na postępowanie rozpoznawcze (proces - opiera się na zasadach skargowości i dwustronności; postępowanie nieprocesowe - wszczyna się poprzez wniesienie wniosku, a rozstrzygnięciem sprawy są zainteresowani wszyscy uczestnicy), postępowanie pomocnicze oraz postępowanie egzekucyjne.
4. Właściwość sądów pozwala ustalić, który z polskich sądów posiada odpowiednie kompetencje do załatwienia danej sprawy. Wyróżniamy właściwość: ustawową, umowną i delegacyjną.
5. Wszczęcie postępowania następuje przez wniesienie pozwu do sądu.

Bibliografia:

• Dolecki H. (2013), Postępowanie cywilne. Zarys wykładu., Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa,
• Gnela B. (2005), Podstawy prawa dla ekonomistów, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków,
• Grzegorczyk T. (2001), Polskie postępowanie karne, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa,
• Jakubecki A. (2010), Kodeks postępowania cywilnego, 4. wydanie, Wydawnictwo Lex, Warszawa,
• Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U.1997.78.483,
• Ochendowski E. (2004), Prawo administracyjne, Wydawnictwo Dom organizatora, Toruń,
• Studzińska J. (2017), Postępowanie cywilne, 5. wydanie, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa,
• Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego, Dz.U. 1960 nr 30 poz. 168,
• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296,
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego, Dz.U. 1997 nr 89 poz. 555.

Autor: Aleksandra Stachura, Małgorzata Zawartka, Natalia Hulbój

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.