Substytucja importu

Substytucja importu - (antyimport) koncepcja, zgodnie z którą zablokowanie importu towarów przemysłowych może pomóc gospodarce poprzez zwiększenie popytu na towary produkowane w kraju (U. Kalina-Prasznic, 2005). Jest to najważniejszą strategia protekcjonizmu występującego w wymianie międzynarodowej. Substytucja importu jest celowym działaniem, które ma na celu przeniesienie pewnej części dóbr oraz usług importowanych na rzecz eksportu.

Występuje to poprzez zastąpienie importu dóbr konsumpcyjnych dobrami produkowanymi w kraju. Taki cel osiągany jest w gospodarce danego kraju poprzez ustalanie środków protekcjonistycznych, jakimi między innymi są kwot oraz taryfy celne. Innym sposobem substytucji importu jest nakłanianie społeczeństwa do kupna dóbr krajowych oraz ich promowanie.

TL;DR

Substytucja importu to strategia protekcjonistyczna, która polega na zastąpieniu importu produktów krajowymi towarami. Idea ta jest stosowana głównie przez kraje rozwijające się. W praktyce oznacza to wprowadzenie różnych środków protekcjonistycznych, takich jak taryfy celne czy kontyngenty importowe. Substytucja importu ma na celu ochronę, wzmocnienie i rozwój lokalnego przemysłu. Jednakże, wraz z postępem globalizacji i przynależnością do organizacji międzynarodowych, taka strategia może być ograniczana.

Historia substytucji importu

Idea ta sięga wieków wstecz w myśli ekonomicznej, ale powszechnie kojarzona jest z argentyńskim ekonomistą Raúlem Prebischem, który w latach 50. ubiegłego wieku rozpowszechnił swoje idee w Ameryce Łacińskiej i na całym świecie. Wiele krajów rozwijających się przyjęło strategie handlu substytucyjnego po II wojnie światowej, kiedy to rozwój gospodarczy utożsamiano z industrializacją i inwestycjami kapitałowymi. W latach 80. XX wieku koncepcja ta straciła jednak na popularności wraz z pojawieniem się "konsensusu waszyngtońskiego", który popierał wolny handel (U. Kalina-Prasznic, 2005).

W latach 60. stało się jasne, że polityka substytucji importu, zwłaszcza w Ameryce Łacińskiej i Azji Południowej, prowadziła do powstania silnie chronionych i nieefektywnych gałęzi przemysłu krajowego, a ponadto hamowała eksport i zmniejszała dochody z wymiany zagranicznej. Co więcej, kraje prowadzące politykę promocji eksportu zdawały się radzić sobie lepiej. W rezultacie poparcie dla substytucji importu - przynajmniej wśród liderów myśli, jeśli nie decydentów politycznych - zaczęło słabnąć (U. Kalina-Prasznic, 2005).

Teoria industrializacji zastępującej import (ISI)

Teoria ISI opiera się na grupie polityk rozwojowych. Podstawę tej teorii stanowią: argument z przemysłu niemowlęcego, teza Singera-Prebischa oraz ekonomia keynesowska. Z tych perspektyw ekonomicznych można wyprowadzić grupę praktyk (A. Wojtyna, 2008):

• działająca polityka przemysłowa, która subsydiuje i organizuje produkcję strategicznych substytutów,
• bariery handlowe, takie jak taryfy, przewartościowana waluta, która pomaga producentom w imporcie towarów,
• brak wsparcia dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

Z ISI powiązana jest i przeplatana szkoła ekonomii strukturalistycznej. Szkoła ta, której koncepcja została przedstawiona w pracach idealistycznych ekonomistów i finansistów, takich jak Hans Singer, Celso Furtado i Octavio Paz, podkreśla znaczenie uwzględniania w analizie ekonomicznej strukturalnych cech kraju lub społeczeństwa. Są to czynniki polityczne, społeczne i inne czynniki instytucjonalne (A. Wojtyna, 2008).

Kluczową cechą jest zależność, jaka często łączy kraje wschodzące z krajami rozwiniętymi. Strukturalistyczne teorie ekonomiczne zyskały jeszcze większą popularność dzięki Komisji Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych dla Ameryki Łacińskiej (ECLA lub CEPAL, skrót w języku hiszpańskim). Strukturalizm latynoamerykański stał się synonimem epoki ISI, która kwitła w różnych krajach Ameryki Łacińskiej od lat 50. do 80. ubiegłego wieku (A. Wojtyna, 2008).

Cel substytucji importu

Podstawowym celem wdrożonej substytucji importu jest ochrona, wzmocnienie i rozwój lokalnego przemysłu za pomocą różnych taktyk, w tym taryf celnych, kontyngentów importowych i subsydiowanych pożyczek rządowych. Kraje stosujące tę teorię starają się zabezpieczyć kanały produkcyjne na każdym etapie rozwoju produktu.

Industrializacja oparta na substytucji importu (Import Substitution Industrialization, ISI) to teoria ekonomiczna stosowana zazwyczaj przez kraje rozwijające się lub kraje rynków wschodzących, które dążą do zmniejszenia swojej zależności od krajów rozwiniętych. Podejście to polega na ochronie i inkubacji nowo powstałych gałęzi przemysłu krajowego w celu pełnego rozwoju sektorów, tak aby produkowane towary były konkurencyjne w stosunku do towarów importowanych. Zgodnie z teorią ISI proces ten sprawia, że lokalne gospodarki, a wraz z nimi narody, stają się samowystarczalne (D. Begg i inni, 2007).

ISI stoi w bezpośredniej sprzeczności z koncepcją przewagi komparatywnej, która występuje wtedy, gdy kraje specjalizują się w produkcji dóbr po niższych kosztach alternatywnych i eksportują je (D. Begg i inni, 2007).

Przykład substytucji importu

Wdrażanie tej idei rozpoczęło się wraz z utworzeniem ECLA w 1950 r., którego sekretarzem wykonawczym został argentyński bankier centralny Raul Prebisch. W swoim raporcie Prebisch przedstawił interpretację procesu przechodzenia Ameryki Łacińskiej od wzrostu opartego na eksporcie do rozwoju miejsko-przemysłowego zorientowanego wewnętrznie. Raport ten stał się dokumentem założycielskim strukturalizmu latynoamerykańskiego i wirtualnym podręcznikiem industrializacji zastępującej import (P.R. Krugman i inni, 2007).

Zainspirowana wezwaniem Prebischa do walki większość krajów Ameryki Łacińskiej przeszła w następnych latach przez swoiste formy substytucji importu. Rozwinęły one produkcję nietrwałych dóbr konsumpcyjnych, takich jak żywność i napoje, a następnie rozszerzyły ją na dobra trwałe, takie jak samochody i urządzenia. Niektóre kraje, takie jak Argentyna, Brazylia i Meksyk, rozwinęły nawet krajową produkcję bardziej zaawansowanych wyrobów przemysłowych, takich jak maszyny, elektronika i samoloty. Choć pod wieloma względami wdrożenie substytucji importu zakończyło się sukcesem, doprowadziło do wysokiej inflacji i innych problemów gospodarczych. Kiedy w latach 70. pogłębiły się one na skutek stagnacji i kryzysu zadłużenia zagranicznego, wiele krajów Ameryki Łacińskiej zwróciło się o pożyczki do MFW i Banku Światowego. Pod naciskiem tych instytucji kraje te musiały porzucić protekcjonistyczną politykę substytucji importu i otworzyć swoje rynki na wolny handel (T. Hindle, 2016).

Efekty substytucji importu

Środki protekcjonizmu służą do poprawiania konkurencji w określonych gałęziach przemysłu wewnątrz danego kraju - blokując konkurencję z zewnątrz. Substytucja importu pozwala na rozwój nowych oraz wzmocnienie konkurencji istniejących gałęzi wewnątrz kraju. By te gałęzie mogły się rozwijać, wprowadza się subsydia oraz zmiany w przepisach prawnych, które chronią interesy krajowych przedsiębiorców, a blokują interesy zagranicznych inwestorów.

W dobie globalizacji oraz przynależności do różnych organizacji międzynarodowych niejednokrotnie takie działania są zakazywane. Substytucja importu musi być stale kontrolowana oraz ostrożnie stosowana. Jest to niebezpieczne narządzie polityki wymiany międzynarodowej, której zachwianie może prowadzić do pobudzania i ochrony nieefektywnych sektorów gospodarki oraz korupcji.

Substytucja importu — artykuły polecane

Polityka proeksportowa — Państwo opiekuńcze — NAFTA — Merkantylizm — Polityka handlowa — Gospodarka zamknięta — Autarkia — Protekcjonizm — Polityka protekcyjna państwa

Bibliografia

• Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2007), Ekonomia. Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Eberhardt P. (2013), Studia nad geopolityką XX wieku, Warszawa
• Fukuyama F. (2020), Koniec historii i ostatni człowiek
• Hindle T. (2016), The Economist Guide to Management Ideas and Gurus, London
• Kalicki K. (1999), Pieniądz a bilans płatniczy, PWN, Warszawa
• Kalina-Prasznic U. (red.)(2005), Leksykon polityki gospodarczej, Oficyna Ekonomiczna. Kraków
• Krugman P., Obstfeld M. (2007), Ekonomia międzynarodowa: teoria i polityka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Wojtyna A. (2008), Instytucja a polityka ekonomiczna w krajach na średnim poziomie rozwoju, PWE, Warszawa

Autor: Agnieszka Krztoń