Duopol

Duopol to najprostsza i najczęściej wykorzystywana do analizy wersja oligopolu (konkurencja niedoskonała). Jest to sytuacja, kiedy na rynku rywalizują tylko dwa przedsiębiorstwa nazywane duopolistami. Pomimo że każde z nich ma tylko jednego rywala, muszą oni uważnie śledzić działania konkurenta, ponieważ jak podaje Z. Dach czynniki takie jak cena, wielkość produkcji, zróżnicowanie produktów, mają znaczny wpływ na procesy decyzyjne w danych przedsiębiorstwach (Z.Dach 2010, s.230).

Modele duopolu

W literaturze można wyróżnić trzy najczęściej analizowane modele duopolu:

1. Model Cournota
2. Model Stackelberga
3. Model Bertranda

Model Cournota

Jest to sytuacja, w której na rynku działają dwa przedsiębiorstwa, które niezależnie od siebie podejmują decyzje mające przynieść maksymalizację zysku. Firmy zajmujące się wytwarzaniem homogenicznego produktu próbują przewidywać postępowanie konkurentów. Najważniejszym czynnikiem decyzyjnym jest wielkość produkcji.

E. Czarny wymienia trzy wersje modelu Cournota:

• W pierwszym ujęciu do stanu równowagi rynkowej dochodzi, gdy podczas produkcji nie są ponoszone koszty (przychód producenta jest równy zyskowi),
• W ujęciu drugim przedsiębiorstwa muszą ponosić takie same koszty produkcji większe od zera,
• W trzecim modelu koszty muszą być różne dla każdego z duopolistów oraz przy tym być większe od zera (E.Czarny 2006, s.205, 206, 208, 211).

Model Stackelberga

Jest to rodzaj duopolu, w którym występuje przedsiębiorstwo nazywane liderem oraz drugie, które jest jego naśladowcą. Od modelu Cournota różni się tym, że firmy nie podejmują decyzji o wielkości produkcji w tym samym czasie. Lider robi to jako pierwszy, wybiera najkorzystniejszą dla siebie opcję. Naśladowca obserwuje działania konkurencyjnego przedsiębiorstwa i dopiero wtedy podejmuje decyzję odnośnie wielkości produkcji. Wytwarzają oni takie same produkty, które z założenia powinny mieć taką samą cenę.

Model Bertranda

W tym modelu najważniejszym czynnikiem decyzyjnym jest cena produktu, a nie jak w przypadku modelu Cournota wielkość produkcji. Przedsiębiorstwa produkujące te same dobra, analizują poziom cen u konkurencji. Ma to na celu ustalenie ceny mogącej zapewnić jak największy zysk. Jednak jak podaje E.Czarny "Model Bertranda bywa krytykowany. Podstawowy zarzut dotyczy nieefektywności działania obu konkurentów. Nie maksymalizują oni bowiem łącznego zysku, choć mogliby to zrobić bez szkody dla siebie" (E.Czarny 2006, s.226)

Zmowy i porozumienia

Gdy produkcją danego dobra zajmują się jedynie dwa przedsiębiorstwa, chcą one dążyć do maksymalizacji zysków. Najlepszym sposobem aby to osiągnąć jest ograniczenie produkcji przez dwóch duopolistów. W takiej sytuacji najlepszym rozwiązaniem jest zawiązanie zmowy. Jak podaje D. Begg "Zmowa jest jawnym lub tajnym porozumieniem między przedsiębiorstwami, które ma na celu uniknięcie wzajemnej konkurencji" (D. Begg 2003, s. 266). Jak podaje A. Krajewska i R. Milewski porozumienia zawierane są najczęściej gdy spełnione są następujące warunki:

• firmy działające w branży znają się,
• metody produkcji i koszty są jawne dla konkurentów,
• metody produkcji i koszty utrzymują się na podobnym poziomie,
• duopoliści wytwarzają produkty o zbliżonych cenach
• rząd nie prowadzi działań mających na celu hamowanie lub zwalczanie porozumień (R. Milewski i in. 2016, s. 165).

Jednym z rodzajów zmowy jest kartel, czyli wg P. Krugmana i R. Wellsa "porozumienie między producentami określające, ile każdy z nich może wyprodukować. Najsłynniejszym światowym kartelem jest Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową (OPEC - Organization of Petroleum Exporting Countries)" (P. Krugman, R.Wells 2012, s.689) działająca od 1973roku. Osoby należące do organizacji odbywają regularne spotkanie mające na celu ustalenie poziomu cen oraz wielkości wydobycia ropy naftowej.

Tworzenie karteli było bardzo popularne w XIX wieku, ponieważ wydawało się to doskonałym rozwiązaniem ówczesnych kryzysów gospodarczych. Do drugiej wojny światowej działalność karteli była legalna niemal na całym świecie. Obecnie w niektórych krajach tworzenie przez przedsiębiorstwa karteli jest nielegalne (np. w Stanach Zjednoczonych a także krajach europejskich). Dzieje się tak, ponieważ często są one formowane tylko po to, żeby ograniczyć konkurencję, co jest z kolei niekorzystne dla klientów. Kraje uchwalają różnego rodzaju ustawy antymonopolowe oraz powołują do działania odpowiednie urzędy kontrolne, np. w Polsce takim urzędem jest UOKiK (Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów). Działa on od ponad 20 lat i zajmuje się analizowaniem wysokości i poziomu cen oraz ich wpływu na konkurencję i interesy konkurentów. Stara się także usuwać bariery wejścia na rynek nowych przedsiębiorstw krajowych i zagranicznych oraz pomaga małym i średnim przedsiębiorstwom (R. Bochan 2012, s.27). .

Duopol — artykuły polecane

Zmowa — Oligopol — Duopol Cournot — Dyskryminacja cenowa — Konkurencja doskonała — Duopol Stackelberga — Dumping — Bariery wejścia — Monopol

Bibliografia

• Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2014), Mikroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Bochan R. (2012), Funkcjonowanie wybranych rynków oligopolistycznych w Polsce w aspekcie działań Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Gospodarka w praktyce i teorii nr 1(30)
• Czarny E. (2006), Mikroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Czerwonka L. (2010), Model Cournota - charakterystyki i możliwości zastosowania, Pieniądze i więź. Kwartalnik naukowy, nr 1
• Dach Z. (2010), Mikroekonomia dla studiów licencjackich, Wydawnictwo Naukowe SYNABA, Kraków
• Krugman P., Wells R. (2020), Mikroekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Kryzia D. (2010), Rola kartelu OPEC we współczesnym rynku ropy naftowe, Zeszyty naukowe. Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią. Polska Akademia Nauk, nr 77
• Milewski R., Kwiatkowski E. (red.) (2016), Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

Autor: Justyna Niemiec