Kierunki wdrażania ergonomii

W historii kształtowania narzędzi pracy można wyróżnić dwa podejścia ergonomii, występujące w literaturze przedmiotu:

Ergonomia korekcyjna - zajmuje się analizą już istniejących i funkcjonujących maszyn z punktu widzenia ich dostosowania do psychofizjologicznych możliwości użytkownika.

Wyniki analizy wskazują na możliwość korekt warunków pracy w celu zmniejszenia zmęczenia, wypadkowości, poprawy komfortu pracy.

Przykładem ergonomii korekcyjnej może być poprawa mikroklimatu, wyciszenie hałasu w środowisku pracy, poprawa oświetlenia oraz zamiana uciążliwej stojącej pozycji pracy na siedząca. Jednak często jest sytuacja taka, że postulaty korekt ergonomicznych nie mogą być uwzględnione, gdyż popełnione błędy w fazie projektowania maszyny są technicznie niemożliwe do usunięcia (E. Franus 1992, s. 431) Ergonomia koncepcyjna - stawia za cel projektowanie maszyn i urządzeń spełniających wymogi w zakresie dostosowania ich do organizmu człowieka. Ten kierunek ergonomii ma charakter profilaktyczny, gdyż wpływając na właściwe kształtowanie wytworów zapobiega powstawania błędów. Tutaj człowiek - maszyna będzie podstawowym ogniwem procesu pracy stanowi ona równocześnie składnik wszystkich systemów wytwórczych. W trakcie jego funkcjonowania następuje uprzedmiotowienie się pracy jako celu systemu, produkowanie określonych wytworów.

Ogólnie można stwierdzić że człowiek może żyć i pracować w różnych warunkach, także w warunkach poniżej norm higienicznych. Jednak tylko w warunkach sprzyjających może wydajnie pracować i rozwijać się. Warunki nieergonomiczne powodują powstawanie zbędnych kosztów bezpośrednich i pośrednich (A. Stabryła, J. Trzcieniecki 1986, s. 84)

Do skutków, które mogą być spowodowane złymi warunkami pracy należą:

• stres i efekty uboczne wywołane jego oddziaływaniem na organizm,
• chroniczne zmęczenie,
• zaburzenia w funkcjonowaniu układu mięśniowego - szkieletowego,
• wypalenie zawodowe i wypadki w pracy.

Z kolei do najczęściej spotykanych powodów, które wywołują negatywny wpływ warunków pracy, zalicza się:

• wysokie wymagania, szybkie tempo pracy i monotonność czynności (67%),
• duża intensywność powtarzania czynności, które są niebezpieczne dla zdrowia (57%),
• niezmienne pozycje w pracy (45%),
• dźwiganie ciężarów (34%),
• niekorzystne warunki klimatu stworzonego przez innych pracowników (21%). (M. Konarska 2007, s. 6)

Za najbardziej uciążliwymi dla pracownika są uważane wysiłek statyczny i powtarzalne czynności, które najczęściej są przyczyną dolegliwości układu mięśniowo - szkieletowego. Ze względu na to przy projektowaniu systemu pracy należy zmniejszać bezustanne wykorzystywanie tych samych grup mięśni. W celu zmniejszania monotypowości pracy wprowadza się rotację pracowników na różne stanowiska pracy pod warunkiem, że inne stanowisko będzie wymagało wysiłku innych grup mięśniowych. Inną metodą może być rotacja pracowników między stanowiskami wymagającymi większego wysiłku i mniejszego (K. Jach 2016, s. 59)

TL;DR

Artykuł omawia dwie podejścia do ergonomii: korekcyjne, które zajmuje się poprawą już istniejących maszyn, oraz koncepcyjne, które skupia się na projektowaniu maszyn zgodnych z potrzebami użytkowników. Warunki nieergonomiczne mogą prowadzić do stresu, zmęczenia, chorób układu mięśniowo-szkieletowego i wypadków w pracy. Projektowanie ergonomiczne powinno uwzględniać rotację pracowników i zmienne ergonomiczne. Ergonomia jest ściśle związana z fizjologią pracy, higieną pracy, psychologią pracy i organizacją pracy. Nowe formy pracy, takie jak elastyczne godziny, praca zdalna i praca rotacyjna, mogą przyczynić się do poprawy warunków pracy.

Ujęcie ergonomiczne w projektowaniu urządzeń technicznych

By uprościć i ubiezpieczyć użytkowanie urządzeń technicznych, proces projektowania ergonomicznego systemu pracy ma też zawierać zmienne ergonomiczne. Badania ergonomiczne przeprowadzone w trakcie eksploatacji urządzeń są konieczne jeżeli chodzi o zabezpieczenie przed wypadkami w pracy. Wśród faz projektowania ergonomicznego wyróżnia się ustalenie zadań ergonomicznych, sprzecyzowanie założeń projektowych, opracowywanie projektu wstępnego, a następnie szczegółowego, wyznaczenie programu badań ergonomicznych oraz realizacja i ocena. (E. Budniak, B. Mateja, M. Sławińska 2016, s. 7)

Interdyscyplinarność ergonomii

Ergonomia jako nauka jest ściśle związana z:

• fizjologią pracy - obejmuje badania biologicznych zjawisk mające na celu zwiększanie efektywności pracowników przez racjonalne wykorzystanie ich sił fizycznych i psychicznych,
• higieną pracy - do jej zadań należy zmniejszenie lub eliminowanie ryzyka chorób zawodowych oraz zapewnienia dobrych warunków pracy (oświetlenie i ogrzewanie, hałasy),
• psychologią pracy - zajmująca się psychologią pracownika i jego relacjami z innymi pracownikami,
• organizacją i ekonomiką pracy - koncentrująca się na kontroli efektywności pracy (Z. Muszyński 2016, s. 96)

Nowe formy pracy jako kierunki wdrażania ergonomii

Przejście do elastycznych godzin pracy doprowadziło do pozytywnych skutków w zakresie satysfakcji pracowników i poprawy wydajności pracy. Niepełnowymiarowe zatrudnienie cechuje się przede wszystkim mniejszym stresem wśród pracowników w wyniku więcej ilości czasu dla siebie i rodziny oraz pracą w odpowiednich dla nich godzinach. Praca zdalna niesie ze sobą oprócz korzyści dla przedsiębiorstwa też pozytywne aspekty dla pracowników, którzy mogą sami dostosować do siebie warunki pracy tym samym zwiększając jej ergonomiczność. Do nowoczesnych metod zwiększania warunków pracy drogą zmiany jej formy jest praca rotacyjna. Dla przedsiębiorstwa to przede wszystkim oznacza zwiększenie szkolenia pracowników, lecz dla samych pracowników - możliwość wykonywania czynności zmiennie, co oznacza uatrakcyjnienie miejsca pracy (E. Budniak E., W. Grzybowski, J. Olszewski 2017, s. 39)

Kierunki wdrażania ergonomii — artykuły polecane

Obciążenie statyczne — Monotypowość ruchów roboczych — Zdolność do pracy — Ocena środowiska pracy — Adaptacja pracowników — Wydolność fizyczna organizmu — Syndrom wypalenia zawodowego — Warunki pracy — Projektowanie eksperymentów

Bibliografia

• Budniak E., Grzybowski W., Olszewski J. (2017), Ergonomiczne aspekty kształtowania nowych form pracy, Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie, nr 1
• Budniak E., Mateja B., Sławińska M. (2016), Specyfika kompleksowego ujęcia edukacji w zakresie ergonomii w bezpieczeństwie pracy, Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej. Organizacja i Zarządzanie, nr 69
• Franus E. (1992), Struktura i ogólna metodologia nauki ergonomii, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków
• Jach K. (2016), Ocena obciążenia pracą w sytuacji wykonywania wielu czynności monotypowych, Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie, nr 1
• Konarska M. (2007), Ergonomia w dyrektywach i normach, Bezpieczeństwo pracy, nr 1
• Muszyński Z. (2016), Rozwój ergonomii w Polsce i na świecie, Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie, nr 1
• Stabryła A., Trzcieniecki J. (red.) (1986), Organizacja i zarządzanie. Zarys problematyki, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków

Autor: Diana Arushanyan, Zinaida Horbach