Geocentryzm

Geocentryzm to koncepcja zakładająca, iż Ziemia nie porusza się i zajmuje miejsce w centrum Wszechświata. Ponadto, według tej tezy wokół Ziemi, ruchem jednostajnym krąży 7 planet, takich jak: Księżyc, Merkury, Wenus, Słońce, Mars, Jowisz i Saturn. Sekwencja ta nie jest incydentalna, albowiem odnosi się ona do reguły, mówiącej że im więcej czasu zajmuje obieg planety, tym dalej znajduje się ona od Słońca. Nazwa tej teorii wywodzi się od greckiego "ge", czyli Ziemia.

Przeciwieństwem teorii geocentrycznej jest teoria heliocentryczna, którą rozpowszechnił Mikołaj Kopernik. Był on polskim astronomem, uważającym, że wszystkie planety łącznie z Ziemią przemieszczają się wokół Słońca.

TL;DR

Teoria geocentryczna zakłada, że Ziemia jest w centrum Wszechświata, a planety krążą wokół niej. Teoria heliocentryczna, rozpowszechniona przez Mikołaja Kopernika, mówi, że wszystkie planety, włącznie z Ziemią, krążą wokół Słońca. Geocentryzm został stworzony w czasach, kiedy Biblia miała ogromny wpływ na przekonania. Teoria Ptolemeusza, głównego twórcy geocentryzmu, opierała się na epicyklach i deferentach. Model ten stał się coraz mniej wiarygodny z powodu odkryć, które przeczyły jego założeniom. Teoria heliocentryczna była prostsza i bardziej wiarygodna.

Powstanie teorii

Geocentryzm został stworzony w czasach, kiedy ogromny wpływ na przekonania dotyczące budowy Wszechświata miała Biblia. Duchowieństwo zgadzało się z poglądami Ptolemeusza, ponieważ były zgodne z Pismem Świętym, natomiast teza Kopernika wymusiłaby przejście na inny tok myślenia oraz rewolucję w wierzeniach. Ziemia nie byłaby już czymś niezwykłym, lecz zwykłą planetą. Pierwsze poglądy dotyczące geocentryzmu opublikował Eudoksos z Knidos w IV w. p.n.e w teorii sfer homocentrycznych, która zakładała istnienie dwudziestu siedmiu sfer. Teoria ta została rozwinięta w II w. n.e. w utworze pt. "Mathematike Syntaxis" , którego autorem był astronom Klaudiusz Ptolemeusz. Dzieło to nazywane jest także jako "Almagest" i przez 1400 lat stanowiło najważniejsze zasady dotyczące astronomii. Ptolemeusz był greckim astronomem, matematykiem oraz geografem. Przyszedł na świat w 87 r. n.e. w Egipcie. Kształcił się w Aleksandrii u Teona ze Smyrny, a zmarł prawdopodobnie w 168 roku n.e.

Główne założenia

Teoria Ptolemeusza zakładała, iż Księżyc poruszał się najbliżej Ziemi, a następnie mieściły się deferenty i epicykle planet dolnych. Deferent to okrąg mimośrodkowy, po którym porusza się środek epicykla. Epicykl natomiast jest kołem, po którym biegnie planeta. Planety dzielono na górne, czyli te znajdujące się na orbitach przed Słońcem oraz dolne, które umiejscowione były na orbitach po Słońcu. Te drugie, według twórcy geocentryzmu, poruszają się tak, że środki ich epicyklów znajdują się na prostej scalającej Ziemię ze Słońcem. Co, do drugiej grupy planet "według teorii Ptolemeusza promienie dróg planet górnych po epicyklach są zawsze równoległe do promienia drogi Słońca dokoła Ziemi, czyli planeta biegnie po epicyklu dokładnie w okresie roku" (E.Rybka 1975, s. 161)

Należy przyznać, iż przedstawione wyjaśnienie jest podstawowe, gdyż niewątpliwie teoria geocentryczna była znacznie bardziej złożona, chociażby ze względu na to, że planety nie miały pojedynczych epicykli, lecz całe ich systemy. Dodatkowo, Ptolemeusz przedstawił ekwant, zwany także punktem wyrównawczym. Był to punkt, wokół którego planety poruszały się z jednostajną prędkością i którego zadaniem było korygowanie odchyleń w ruchu planet.

Dlaczego teoria geocentryczna upadła?

Model budowy wszechświata opracowany przez Ptolemeusza z czasem stał się coraz mniej wiarygodny. Istniały liczne problemy, które przemawiały za tym, że teoria jest nieprawdziwa. Przede wszystkim, dalsze obserwacje wykazały, iż Ziemia nie zajmuje miejsca idealnie w centrum Wszechświata. Po drugie, odkryto, iż prędkość z jaką przemieszczają się planety nie jest jednostajna, co było powodem wprowadzenia ekwantu. Działanie to, nie rozwiało jednak wszystkich wątpliwości dotyczących ruchów planet dolnych i górnych. Poza tym, warto zaznaczyć iż wiedza w tamtych czasach była tak niewielka, że wszelkie niedociągnięcia traktowano jako przyjęcie błędnych danych, a nie jako błędy dotyczące teorii. Niektórzy uczeni nie zgadzali się z geocentryczną teorią budowy Wszechświata. Można do nich zaliczyć Heraklidesa z Pontu, według którego Ziemia w ciągu doby wykonuje obrót wokół własnej osi. Uważał on także, że Merkury oraz Wenus poruszają się wokół Słońca, a następnie razem z nim krążą wokół Ziemi. Ten punkt widzenia poddał krytyce uznawane do tej pory za prawdziwe ,poglądy zwolenników geocentryzmu i zapoczątkował podejście, głoszące że wybrane planety okrążają Słońce.

Jak twierdzi D.Luty "teoria Kopernika nie dość, że efektywniej tłumaczyła zjawiska astronomiczne niż teoria geocentryczna w wersji ptolemejskiej, posługująca się ogromną ilością tzw. epicykli i dyferensów, to jeszcze była teorią prostszą". (D. Luty 2014, s. 23)

Geocentryzm — artykuły polecane

Maszyna Turinga — Pragmatyzm — Antropologia kulturowa — Tadeusz Marian Kotarbiński — Brzytwa Ockhama — Luca Pacioli — Pyrrusowe zwycięstwo — Psychologia pozytywna — Złoty podział

Bibliografia

• Brzostkiewicz S. (1988), W kręgu astronomii, Wydawnictwo Nasza Księgarnia, Warszawa
• Kaczmarek T. (2010), Metodologia badań naukowych o wiedzy i prawdzie w naukach ekonomicznych, Myśl ekonomiczna i polityczna, nr 2(29), s. 21
• Luty D. (2014), Brzytwa Ockhama a kosmologia, Preteksty, nr 1
• Pędzich P., Latuszek K. (2014), Kartografia planetarna - historia, dane źródłowe, metodyka, Polski Przegląd Kartograficzny, nr 3
• Repcheck J. (2008), Sekret Kopernika. Jak się zaczęła rewolucja naukowa, Wydawnictwo REBIS
• Rybka E. (1975), Astronomia ogólna, PWN, Warszawa
• Wszołek B. (2018), Wprowadzenie do astronomii, Wydawnictwo POLIGRAM, Częstochowa

Autor: Julia Sławecka