Analiza przyczynowa

Analiza przyczynowa ustala odpowiednio wyizolowane czynniki (elementy), które uprzednio pociągnęły za sobą określone odchylenia, oraz stopień intensywności ich oddziaływania w określonym czasie i miejscu. Metodę tą można stosować tylko w tym przypadku, gdy między czynnikami a badaną wielkością istnieje związek przyczynowo-skutkowy. W analizie przyczynowej chodzi więc głównie o:

• określenie czynników oddziałujących na objęty badaniem wskaźnik ekonomiczny,
• obliczenie wielkości wpływu poszczególnych czynników na odchylenia wynikające z uprzednich porównań.

Określenie czynników, które oddziałują na kształtowanie określonych wskaźników ekonomicznych, następuje w drodze rozumowania logicznego, opartego na obserwacji rzeczywistego przebiegu procesów gospodarczych oraz znajomości ich interpretacji ekonomicznej. Należy przy tym zwrócić szczególną uwagę na zależności występujące pomiędzy zdarzeniami gospodarczymi oraz odzwierciedlającymi je wskaźnikami ekonomicznymi. Mogą mieć one różny zakres i stopień złożoności.

W miarę ocen kolejnych wskaźników wyróżnia się oddziałujące na nie jedynie czynniki podstawowe, bądź także pochodne, które są rozwinięciem czynników podstawowych. Wykształca się w ten sposób hierarchiczna pod względem ważności struktura powiązań przyczynowo-skutkowych tych czynników. Wymierne zależności czynników oddziałujących na wskaźniki ekonomiczne mogą przyjąć postać iloczynu, ilorazu, sumy lub różnicy. Obliczanie wpływu poszczególnych czynników na dane odchylenia wskaźników ekonomicznych prowadzi do przekształcenia odchylenia ogólnego w kilka odchyleń cząstkowych. Należy przy tym pamiętać, że suma odchyleń cząstkowych powinna tworzyć odchylenie ogólne.

TL;DR

Analiza przyczynowa polega na ustaleniu czynników i ich wpływu na odchylenia wskaźników ekonomicznych. Metoda analizy przyczynowej może być realizowana za pomocą różnych technik, takich jak metoda kolejnych podstawień, metoda funkcyjna, metoda różnic cząstkowych, metoda logarytmiczna, metoda krzyżowych podstawień i metoda reszty. Każda z tych metod ma swoje zalety i wady, ale wszystkie służą do ustalenia przyczyn i skutków w analizie ekonomicznej.

Metody analizy przyczynowej

W zależności od sposobu obliczenia wpływu tych czynników na odchylenie ogólne wyróżnić można wiele szczegółowych metod analizy przyczynowej, np.:

• metodę kolejnych podstawień - jest najpopularniejsza i najczęściej stosowana. Występuje w ujęciu rozwiniętym (metoda podstawień łańcuchowych) oraz uproszczonym (metoda różnicowania).
• Metoda podstawień łańcuchowych polega na kolejnym zastępowaniu poszczególnych elementów bazowych danymi rzeczywistymi i ustaleniu odchyleń cząstkowych na podstawie wykształcających się tzw. iloczynów skorygowanych. Suma tych odchyleń (Oa+/- Ob) odpowiadać powinna odchyleniu ogólnemu (O).
• Metoda różnicowania polega zaś na uwzględnieniu w kolejnych podstawieniach, zamiast pełnych danych objętego badaniem czynnika, jedynie różnic między wielkością bazową a rzeczywistą.
• metodę funkcyjną - polega ona na ustaleniu wskaźników zmienności poszczególnych czynników, a następnie wykorzystaniu ich do odpowiedniego przeliczenia bazowej wielkości badanego wskaźnika. W porównaniu do metody kolejnych podstawień jest ona bardziej pracochłonna. Jej negatywną cechą jest również występowanie coraz mniejszej przejrzystości w miarę kolejnych obliczeń i częściowo prezentacji odchyleń cząstkowych. Z tego też powodu jest ona mniej przydatna w praktyce i rzadziej używana. W procesie zarządzania bowiem nie jest konieczna daleko idąca precyzja obliczeń cząstkowych otrzymanych w toku analizy przyczynowej. Większe znaczenie ma zaś zmniejszenie nakładu pracy i dostateczna przejrzystość prezentowanych obliczeń.
• metodę różnic cząstkowych - stosuje się ją w celu ustalenia wpływów indywidualnych oraz łącznych. W tej metodzie wyróżnia się cząstkowe odchylenia indywidualne, jak i cząstkowe odchylenia łącznego wpływu czynników, co pozwala wyznaczyć odchylenia spowodowane zmianami każdego z badanych czynników. Pozostałe czynniki, które nie są badane pozostają na poziomie wielkości bazowych. Jest to metoda bardzo dokładna i jednoznaczna. Szczególną zaletą jest fakt, że kolejność podstawiania poszczególnych czynników nie gra roli, ponieważ wyniki będą zawsze takie same.
• metodę logarytmiczną - polega na podzieleniu różnic cząstkowych opartych na funkcji logarytmicznej pomiędzy różne czynniki. Można ją wykonać poprzez następujące kroki:

1. Zbudowanie równości wskaźnikowej,

2. Zlogarytmowanie obydwu stron stworzonej równości wskaźnikowej,

3. Podzielenie obu stron otrzymanego równania przez logarytm wskaźnika wyznaczonego dla zmiennej badanej (S. Nahotko 1998, s. 235).

Dzięki tej metodzie można w prosty sposób uzyskać precyzyjne i jednoznaczne wyniki.

• metodę krzyżowych podstawień - polega na mnożeniu różnic wybranych czynników przez średnie wartości pozostałych czynników. Dzieli różnice cząstkowe na równe części, co sprawia, że podział nie jest dokładny, ponieważ nie bierze pod uwagę zróżnicowanego wpływu określonych czynników. Główną wadą tej metody jest fakt, że rozważając dużą liczbę czynników staje się bardzo pracochłonna. Wykonuje się ją w trzech krokach:

1. Ustalenie odchyleń,

2. Ustalenie wpływu zmian danego czynnika, poprzez iloczyn różnicy tego czynnika oraz wartości średniej pozostałych czynników,

3. Ustalenie odchylenia ostatecznego, poprzez zwiększenie lub zmniejszenie wyników z dwóch pierwszych etapów (Woźniak 2015, s. 66-67)

• metodę reszty - stosuje się ją do obliczania zmian w wielkości zatrudnienia i wydajności pracy na przyrost produkcji. Jest ona jedną z najprostszych i najmniej pracochłonnych metod, jednak wyniki nie zawsze są jednoznaczne.

Analiza przyczynowa — artykuły polecane

Analiza statystyczna — Histogram — Analiza regresji — Karta kontrolna — Skala pomiaru — ANOVA — Próba — Metody taksonomiczne — Krzywa wzorcowa

Bibliografia

• Bednarski L. (2007), Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Haski K. (1996), Rachunkowość i analiza finansowa w kierowaniu firmą, SIGMA, Skierniewice
• Jerzemowska M. (2006), Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Jerzemowska M. (2013), Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Nahotko S. (1998), Analiza i decyzje finansowe w przedsiębiorstwie, Oficyna Wydawnicza Ośrodka Postępu Organizacyjnego, Bydgoszcz
• Panfil M. (2009), Wycena biznesu w praktyce, Wydawnictwo MT Biznes
• Radosiński E. (2010), Wprowadzenie do sprawozdawczości, analizy i informatyki finansowej, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa
• Siemińska E. (2003), Finansowa kondycja firmy. Metody pomiaru i oceny. Wydawnictwo Poltex, Warszawa
• Woźniak K. (red.) (2015), Narzędzia analityczne w naukach ekonomicznych, Wydawnictwo Mfiles.pl, Kraków
• Wróblewski R. (2010), Wybrane problemy zarządzania przedsiębiorstwem w sytuacjach kryzysowych.
• Żwirbla A. (2015), Teoretyczne Podstawy Metod Deterministycznych, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń

Autor: Beata Banaś, Anna Strzelczyk