Postępowanie cywilne

Postępowanie cywilne - "dotyczy spraw wynikających ze stosunków prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych" (Kodeks postępowania cywilnego 1964 r., art. 1). Sprawy z tych stosunków (cywilnych i im podobnych) są to sprawy cywilne ze swej natury. Kodeks przyjmuje jako podstawowe kryterium dla określenia sprawy cywilnej w zasadzie kryterium materialne, jakim jest charakter stosunku prawnego, z którego dana sprawa wynika.

TL;DR

Artykuł dotyczy postępowania cywilnego, które obejmuje sprawy związane z prawem cywilnym, prawem rodzinnym i opiekuńczym oraz prawem pracy i ubezpieczeń społecznych. Postępowanie cywilne ma wiele funkcji, w tym wydawanie wyroków, zarządzeń, czynności dokumentacyjno-rejestrowych itp. Proces cywilny różni się od postępowania nieprocesowego pod względem zasad, uczestników i rodzaju dokumentów. Rozprawa w procesie cywilnym jest kontradyktoryjna i prowadzi do zbadania sprawy i rozstrzygnięcia sporu. Istnieje wiele zasad postępowania cywilnego, takich jak zasada prawdy, równości stron, dyspozytywności, kontradyktoryjności, jawności itp. Postępowanie cywilne jest prowadzone przez sądy powszechne i Sąd Najwyższy. Właściwość sądu określa, który sąd jest kompetentny do rozpoznania danej sprawy. Postępowanie cywilne rozpoczyna się przez wniesienie pozwu do sądu.

Prawo postępowania cywilnego (prawo procesowe cywilne)

Według Z. Świebody, Z. Siedleckiego: "Jest to ogół przepisów prawnych normujących właściwość sądów i innych organów powołanych do rozpoznawania spraw cywilnych oraz regulujących postępowanie toczące się przed nimi w tych sprawach. Natomiast według M. Waligórskiego: Jest to całokształt norm prawa przedmiotowego, regulującego zasady procesu cywilnego". (Studzińska J. 2017 r., s. 2)

Funkcja postępowania cywilnego

Stanowi element wymiaru sprawiedliwości, która opiera się na kontroli i ochronie interesów jednostkowych i interesu ogółu w dziedzinie stosunków cywilnych, rodzinnych i pracy. Mówiąc dokładniej:

• Najważniejszą funkcją jest stworzenie drogi prawnej do wydania wyroku,
• Innymi funkcjami procesu cywilnego są:

1. konkretyzowanie i realizowanie norm - "rozpoznawanie i rozstrzyganie spraw cywilnych z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy poprzez wydanie orzeczenia co do istoty w tym zakresie; należy mieć tu również na uwadze możliwość doprowadzenia do zawarcia ugody przez strony postępowania" (Kodeks postępowania cywilnego 1964 r., art. 10, 184, 223),
2. wydawanie zarządzeń, zwolnień, zezwoleń - "funkcja szczególnie ważna w postępowaniu nieprocesowym oraz w postępowaniu zabezpieczającym" (Kodeks postępowanie cywilnego 1964 r., art. 561),
3. czynności dokumentacyjno-rejestrowe - administrowanie księgami wieczystymi i rejestrami,
4. inne czynności przekazane sądowi w drodze ustawy - "zabezpieczenie dowodów" (Kodeks postępowania cywilnego 1964 r., art. 310-315), "przyjmowanie oświadczeń o przyjęciu spadku" (KPC 1964 r., art. 640-643), "otwarcie i ogłoszenie testamentu" (KPC 1964 r., art. 646-654) itd.

Postępowanie procesowe, a nieprocesowe

• w procesie obowiązuje zasada dwustronności, która nie występuje w trybie nieprocesowym - zamiast stron w postępowaniu nieprocesowym występują uczestnicy postępowania,
• proces cywilny może wszcząć wyłącznie osoba legitymowana - powód, natomiast procesu nigdy nie może wszcząć z urzędu sąd; postępowanie nieprocesowe może być wszczęte na żądanie (wniosek) osoby zainteresowanej, ale w przypadkach wskazanych w ustawie postępowanie nieprocesowe może zostać wszczęte przez sąd z urzędu,
• pismem wszczynającym proces jest pozew, natomiast pismem wszczynającym postępowanie nieprocesowe jest wniosek, np. wniosek o stwierdzenie nabycia spadku,
• "w procesie cywilnym rozprawy są obligatoryjne - sąd orzeka bez przeprowadzenia rozprawy jedynie w postępowaniu nakazowym i upominawczym (w pierwszej fazie postępowania), a także w określonych przypadkach w postępowaniu odrębnym gospodarczym; w postępowaniu nieprocesowym natomiast rozprawa musi być prowadzona tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi, a w innych przypadkach przeprowadzenie rozprawy zależy od uznania sądu" (Kodeks postępowania cywilnego 1964 r., art. 514),
• orzeczeniem merytorycznym w procesie cywilnym jest wyrok, natomiast w postępowaniu nieprocesowym - postanowienie orzekające co do istoty sprawy; postanowienie to jednak, podobnie jak wyrok jest zaskarżalne apelacją.

Rozprawa w procesie cywilnym

Rozprawa ma z reguły charakter kontradyktoryjny i prowadzi do zetknięcia się obu stron przed sądem. Równocześnie rozprawa umożliwia sądowi przy wykorzystaniu przede wszystkim inicjatywy stron oraz wyjątkowo własnej aktywności wszechstronne zbadanie wszystkich istotnych okoliczności sprawy i ustalenie w ten sposób jej stanu faktycznego, a w konsekwencji samo rozstrzygnięcie sporu.

Etapy rozprawy:

1. wywołanie sprawy
2. przedstawienie i wyjaśnienie stanowisk stron
3. postępowanie dowodowe
4. roztrząsanie wyników postępowania dowodowego
5. zamknięcie rozprawy
6. wydanie wyroku lub innego orzeczenia

Zasady postępowania cywilnego

• Zasada prawa do sądu
• Zasada prawdy,
• Zasada równości stron,
• Zasada dyspozytywności,
• Zasada kontradyktoryjności,
• Zasada jawności,
• Zasada bezpośredniości,
• Zasada ustności,
• Zasada koncentracji materiału procesowego,
• Zasada formalizmu procesowego.

1. Postępowanie, w którym rozpatruje się sprawy cywilne, czyli: sprawy z zakresu prawa cywilnego, prawa pracy, rodzinnego i opiekuńczego, sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych.
2. Sprawy cywilne są rozpoznawane przez sądy powszechne (rejonowe, okręgowe i apelacyjne) i Sąd Najwyższy.
3. Dzieli się na postępowanie rozpoznawcze (proces - opiera się na zasadach skargowości i dwustronności; postępowanie nieprocesowe - wszczyna się poprzez wniesienie wniosku, a rozstrzygnięciem sprawy są zainteresowani wszyscy uczestnicy), postępowanie pomocnicze oraz postępowanie egzekucyjne.
4. Właściwość sądów pozwala ustalić, który z polskich sądów posiada odpowiednie kompetencje do załatwienia danej sprawy. Wyróżniamy właściwość: ustawową, umowną i delegacyjną.
5. Wszczęcie postępowania następuje przez wniesienie pozwu do sądu.

Postępowanie cywilne — artykuły polecane

Postępowanie karne — Interes prawny — Czynność procesowa — Zdolność do czynności prawnych — Czynny żal — Postępowanie sądowe — Sąd arbitrażowy — Postępowanie egzekucyjne — Rzecznik Praw Obywatelskich

Bibliografia

• Dolecki H. (2013), Postępowanie cywilne. Zarys wykładu, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa
• Gnela B. (red.) (2005), Podstawy prawa dla ekonomistów, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Kraków
• Grzegorczyk T. (2001), Polskie postępowanie karne, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa
• Jakubecki A. (red.) (2010), Kodeks postępowania cywilnego, Wydawnictwo Lex, Warszawa
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483
• Ochendowski E. (2004), Prawo administracyjne, Wydawnictwo Dom organizatora, Toruń
• Studzińska J., Cioch P. (2017), Postępowanie cywilne, C.H. Beck, Warszawa
• Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego Dz.U. 1960 Nr 30 poz. 168
• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego. Dz.U. 1964 Nr 43 poz. 296
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego. Dz.U. 1997 nr 89 poz. 555

Autor: Aleksandra Stachura, Małgorzata Zawartka, Natalia Hulbój

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.