Wartość użytkowa

Wartość użytkowa - zdolność danego towaru do zaspokajania potrzeb człowieka. Jest to całokształt właściwości chemicznych oraz fizycznych dzięki którym może on zaspokoić określoną potrzebę.

Wartość użytkowa jest kategorią obiektywną. Może ona być różna dla innej grupy osób, bądź nawet ulec zmianie dla jednej i tej samej osoby

Na wartość użytkową towaru składa się wiele odrębnych cech użytkowych, które mogą występować w towarze w różnym natężeniu. Cechy te są zazwyczaj łatwo zrozumiałe dla odbiorcy. Rozróżnia się najczęściej następujące cechy użytkowe:

• funkcjonalność wyrobu,
• niezawodność działania,
• trwałość,
• sprawność,
• żywotność,
• naprawialność,
• nowoczesność,
• bezpieczeństwo użytkowania wyrobu.(W. Ładoński 1994, s. 32)

Towar poprzez swoją wartość użytkową staje się przedmiotem społecznego zapotrzebowania

Oprócz towarów wartość użytkową mają:

• produkty pracy ludzkiej, które nie są towarami (są nimi dobra wytwarzane w ramach gospodarki naturalnej, która nadal występuje w pewnym zakresie, zwłaszcza w rolnictwie),
• dobra wolne, które mają ogromną wartość użytkową, a nie są produktami pracy ludzkiej (np. powietrze, promienie słoneczne, woda w rzekach, morzach i oceanach). (Z. Dach 2001, s. 19)

TL;DR

Wartość użytkowa to zdolność danego towaru do zaspokajania potrzeb człowieka. Składa się z wielu cech użytkowych, takich jak funkcjonalność, trwałość czy bezpieczeństwo. Wartość użytkowa różni się od wartości wymiennej, która wyraża zdolność dobra do wymiany na inne. Woda i diamenty stanowią paradoks, ponieważ woda ma dużą wartość użytkową, ale niską wartość wymienną ze względu na swoją obfitość, podczas gdy diamenty mają niską wartość użytkową, ale wysoką wartość wymienną ze względu na swoją rzadkość.

Wartość użytkowa a wartość wymienna

W literaturze ekonomicznej najczęściej wymieniane są trzy pojęcia wartości:

• wartość użytkowa, czyli zdolność dobra do zaspokojenia potrzeb
• wartość wymienna, wyraża ona zdolność wymiany danego dobra na inne
• wartość naturalna, jest to wartość centralna, dążą do niej wartości wszystkich towarów (Szczepankowski PJ. 2012, s. 40)

W rozróżnieniu wartości użytkowej od wymiennej istotny jest paradoks, który został przedstawiony przez Arystotelesa: "Dlaczego woda, która jest niezbędna do życia, jest tania, podczas gdy diamenty są bardzo drogie, choć można się bez nich obejść?" Paradoks ten w ówczesnych czasach nie znalazł rozwiązania, ponieważ jego autor nie rozróżniał wartości użytkowej od wartości wymiennej.

Rozwiązanie znalazł A. Smith, według niego wartość użytkowa zależy głównie od czynników subiektywnych (sposób w jaki jednostka wykorzystuje dobra) - jest to zdolność do zaspokajania potrzeb. Natomiast o wartości wymiennej danego dobra decyduje ilość pracy włożona w jego wytworzenie. Nawiązując do paradoksu przedstawionego przez Arystotelesa, woda ma dużą wartość użytkową, ale nie ma praktycznie żadnej wartości wymiennej.

D. Ricardo również próbował odróżnić te dwie wartości. Według niego wartość użytkowa to użyteczność danego dobra. Wartość użyteczna nie może być podstawą wartości wymiennej, ale stanowi jej warunek. Jeżeli więc jakieś dobro nie ma wartości użytecznej, czyli nie zaspokaja żadnej potrzeby, to niezależnie jak rzadkie i pracochłonne jest, nie będzie miało żadnej wartości wymiennej. Ilość pracy i rzadkość, są to dwie cechy, które według Ricarda decydują o wartości wymiennej.

Również K. Marks wyróżniał dwie kategorie wartości: wartość użytkowa oraz wartość (bez dodatkowego określenia). Według niego wartość użytkowa wynika z konkretnej pracy i jest rozumiana jako zdolność do zaspokajania potrzeb. Natomiast wartość (która tak naprawdę sprowadza się do wartości wymiennej) uwidacznia się w procesie wymiany i jest wynikiem pracy abstrakcyjnej.

W warunkach wolnej konkurencji, cena rynkowa, czyli wartość wymienna jest ustalana na tym samym poziomie co wartość użytkowa ostatniej konsumowanej jednostki dobra. Dla konsumenta jednak użyteczne są wszystkie jednostki dobra, nie tylko ta ostatnia, w związku z czym suma użyteczności wszystkich konsumowanych jednostek będzie znacznie wyższa od użyteczności tylko ostatniej jednostki.

Ta teoria w końcu pozwoliła rozwiązać paradoks wody i diamentu. Podaż wody jest duża, w związku z czym użyteczność z konsumpcji wielu jej jednostek jest znacznie wyższa od użyteczności ostatniej jednostki. Natomiast diamenty są rzadkie, więc wartość użytkowa pierwszej jednostki tego dobra będzie wyższa od krańcowej użyteczności wody, jednakże będzie niższa od sumy użyteczności czerpanych ze wszystkich jednostek wody. Podsumowując, pomimo tego że użyteczność wody jest znacznie wyższa, jej cena będzie niska w związku z jej obfitością, natomiast wartość użyteczna diamentów jest relatywnie niska, ale występują niezmiernie rzadko co powoduje, że ich cena będzie wysoka (A. Sagan i in. 2011, s. 25-27)

Wartość użytkowa — artykuły polecane

Wartość — Dobro konsumpcyjne — Towar — Motyw — Zachowania konsumentów — Dobra komplementarne — Konsumpcjonizm — Usługa — Elastyczność cenowa popytu

Bibliografia

• Dach Z. (2001), Podstawy mikroekonomii, Wydawnictwo Naukowe SYNABA, Kraków
• Głowacki J. (2015), Wartość w ekonomii społecznej, Ekonomia społeczna nr 2
• Karpiel Ł. (2000), Towaroznawstwo ogólne, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków
• Kozarkiewicz A. (2016), Zarządzanie wartością projektów - aktualne kierunki badań i nowe wyzwania, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 444
• Lewicka H. (2014), Wartość jako kluczowe pojęcie w dziedzinie nauk ekonomicznych, Społeczeństwo i ekonomia nr 2, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
• Ładoński W. (1994), Podstawy towaroznawstwa ogólnego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocław
• Sagan A. (red.) (2011), Wartość dla klienta w układach rynkowych. Aspekty metodologiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków
• Szczepankowski P. (2012), Wycena i zarządzanie wartością przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

Autor: Olga Chęcińska, Małgorzata Wielgus