Demokracja pośrednia

Demokracja pośrednia lub przedstawicielska - rodzaj ustroju demokratycznego, w którym idea suwerenności narodu jest realizowana nie bezpośrednio, tylko przez reprezentantów wybranych w wolnych wyborach. Jest to obecnie najbardziej rozpowszechniony rodzaj demokracji, do realizacji którego służy prawo wyborcze.

TL;DR

Demokracja pośrednia to rodzaj ustroju demokratycznego, w którym suwerenność narodu jest realizowana przez reprezentantów wybranych w wolnych wyborach. Początki demokracji sięgają starożytnej Grecji, ale obecnie najbardziej rozpowszechniony jest model demokracji przedstawicielskiej. Demokracja pośrednia ma wiele zalet, takich jak możliwość powierzenia władzy osobom kompetentnym i specjalizującym się w polityce. W Polsce demokracja pośrednia jest gwarantowana przez ratyfikację Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich.

Ewolucja demokracji

Jako początek istnienia demokracji przyjmuje się ustrój starożytnej Grecji, a konkretnie Aten w V w. p.n.e. Była to tzw. demokracja bezpośrednia, która pozwalała na ciągły udział ludu w sprawowaniu władzy. Ze względu na niewielką społeczność w greckich miastach-państwach, greccy mieli możliwość swobodnie spotykać się w jednym miejscu w celu zagłosowania oraz podjęcia decyzji. Ten przywilej mieli tylko mężczyźni, gdyż kobiety, niewolnicy oraz cudzoziemcy nie mieli prawa głosu w starożytnej Grecji.

Warto jednak zaznaczyć, iż ze względu na zbiorowy charakter w tym ustroju brakowało miejsca dla ochrony swobody i praw pojedynczych jednostek. Pojęcie wolności również różniło się od współczesnej definicji i dotyczyło raczej praw politycznych, i prawa głosu. Człowiek był utożsamiany z jego funkcją obywatelską, pomijając to, iż jest niezależną, samodzielną jednostką decydującą o własnym życiu oraz podlegającą ochronie prawnej.

Taka ścisła orientacja na życiu publicznym człowieka oraz zaniedbanie ekonomicznych aspektów funkcjonowania państwa i produkcji dóbr jest uważana za jedną z podstawowych przyczyn upadku starożytnej Grecji.

Jednocześnie z tym na zachodzie z kolei przyjęto wizję "republiki". Według tej koncepcji państwo, a także decyzyjność w jego przestrzeni nie należy do jednostki czy zbiorowości. Dopiero na początku XIV stulecia zaczęły być formułowane postulaty związane z pojęciem suwerenności narodu. Pojęcie to jest związane z tym, że władza powinna być powoływana, sprawowana i kontrolowana zgodnie z wolą obywateli. Myśl ta stała się później podstawą do rozwoju teorii demokracji przedstawicielskiej.

Niemniej jednak jeszcze w XVII w. powszechnie uważano, że różnorodność i brak jednolitości w orientacjach politycznych państwa prowadzi do upadku. Powoli zaś stawał się coraz popularniejszym pogląd, że to zbytnia jednomyślność może stanowić zagrożenie dla państwowości. Jako wynik tych zmian świadomościowych zaczęła się kształtować demokracja liberalna, czyli system polityczny, dopuszczający różnorodność poglądów oraz prowadzący do ich uzgodnienia. Możliwość tworzenia takiego ustroju pojawiła się dopiero w połowie XIX w., kiedy suwerenność narodu zaczęła być kojarzona z nieodłącznym elementem procesu politycznego.

Początek XX w. cechował się rozwojem reżimów totalitarnych, które znów ograniczały znaczenie jednostki w społeczeństwie. Niemniej jednak po drugiej wojnie światowej demokracja nabiera na popularności oraz jest przyjmowana przez coraz więcej państw. Stopniowo dochodzi do tego, że według Instytucji badawczej "Freedom House" na przełomie XX i XXI w. 123 państwa swoje ustroje polityczne mianem demokracji. W części z nich demokratyczny ład nosił charakter elekcyjny, ale liberalna pośrednia demokracja panowała w 85 krajach.

Mocne strony demokracji pośredniej

W obecnym świecie nie mamy już do czynienia z żadnym przypadkiem demokracji bezpośredniej. Fakt ten niewątpliwie przemawia za lepszym dostosowaniem przedstawicielskiej odsłony do realiów, w których istnieją państwa. Składa się na to szereg cech, wśród których:

• możliwość powierzenia władzy osobom, wyróżniającym się pod względem intelektualnym oraz poziomem zainteresowania życiem politycznym państwa (profesjonalnym politykom);
• brak konieczności obciążenia przedstawicieli narodu innymi sprawami, które nie dotyczą czuwania nad ładem politycznym w państwie;
• spokojniejszy tryb prowadzenia obrad w systemie przedstawicielskim, niż w przypadku zbiorowego głosowania;
• niemożliwość stosowania demokracji bezpośredniej w dużych społeczeństwach.

Demokracja pośrednia w Polsce

Rzeczpospolita Polska ratyfikuje Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich, który twierdzi, iż każdy obywatel ma prawo do:

• udziału w kierowaniu sprawami publicznymi na własną rękę lub za pośrednictwem przedstawicieli, których wybiera;
• korzystania z prawa wyborczego w ramach rzetelnych wyborów, gwarantujących obywatelom swobodne wyrażanie woli.

Takie sformułowanie praw wyborczych jednostki powoduje, iż do ratyfikacji paktu ma prawo tylko demokratyczne państwo oparte na trójpodziale władzy, suwerenności narodu oraz demokracji przedstawicielskiej.

Demokracja pośrednia — artykuły polecane

Demokracja — Społeczeństwo obywatelskie — Technokracja — Rola państwa w gospodarce — Prawa człowieka — Trójpodział władzy — Obywatel — Partykularyzm — Inicjatywa

Bibliografia

• Bielecka M. (2012), Nowoczesna koncepcja demokracji w Europie, Civitas Hominibus: rocznik filozoficzno-społeczny, nr 7
• Chmaj M., Skrzydło W. (2011), System wyborczy w Rzeczypospolitej Polskiej, Wolters Kluwer, Warszawa
• Rejs P. (2016), Instrumenty demokracji bezpośredniej w Republice Austrii ze szczególnym uwzględnieniem referendum konsultacyjnego, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań
• Holubiak N. (2018), Dyskusja o istocie demokracji bezpośredniej: powrót do źródeł demokracji, Vasyl Stefanyk Precarpathian National University, Ivano-Frankivsk

Autor: Mykyta Yezhevskyi