Praca statyczna

Praca statyczna - jest jednym z dwóch rodzajów pracy jaką mogą wykonywać nasze mięśnie (patrz także: praca dynamiczna). Występuje gdy na zewnątrz nie można zaobserwować żadnego ruchu, a mimo tego mięśnie pozostają w stałym napięciu np. podczas stania, siedzenia, czy podpierania. Nie stanowi ona zatem pracy mechanicznej, jednak często może powodować duże obciążenie dla organizmu człowieka (np. podczas długotrwałego stania wzrasta ciśnienie hydrostatyczne nóg, co sprzyja obrzękom i bardzo często prowadzi do powstawania żylaków).

Podczas pracy statycznej wskutek długotrwałego napięcia mięśni wzrasta ciśnienie krwi, skurcze mięśni powodują zacieśnienie naczyń włosowatych, a tym samym wpływają na wzrost oporu stawianego przepływowi krwi. W rezultacie tkanka mięśniowa otrzymuje coraz mniej tlenu, a przez to jej zdolność do pracy maleje. Nawet krótkotrwałe zmniejszenie napięcia mięśniowego powoduje szybkie wyrównanie niedoboru tlenu, jednak mięśnie potrzebują dłuższego wypoczynku niż np. w przypadku wykonywania pracy dynamicznej.

TL;DR

Praca statyczna polega na utrzymywaniu mięśni w stałym napięciu bez widocznego ruchu. Może prowadzić do wzrostu ciśnienia krwi i zmniejszenia zdolności mięśni do pracy. Praca biurowa i inne stanowiska wymagające długotrwałego utrzymywania jednej pozycji są coraz powszechniejsze. Należy zadbać o odpowiednie wyposażenie stanowisk pracy i częste przerwy, aby uniknąć poważnych problemów zdrowotnych. Praca monotypowa, czyli powtarzanie tych samych ruchów, może prowadzić do zmęczenia mięśni i powstawania patologii układu mięśniowo-szkieletowego. Ocena obciążenia statycznego może być trudna, ale można ją dokonać analizując postawę przy pracy i częstość skurczów mięśni. Aby uniknąć zmęczenia, należy ograniczać czas trwania prac statycznych i regularnie rozluźniać mięśnie.

Występowanie

Ważną cechą pracy statycznej jest to, że pomimo swojej uciążliwości powoduje ona stosunkowo małe zużycie energii, dlatego jej koszt fizjologiczny nie może być mierzony w kaloriach. Pomimo małego zapotrzebowania energetycznego w mięśniu pracującym w takich warunkach powstają idealne warunki do powstania wspomnianego już długu tlenowego. Jego następstwem jest poczucie dyskomfortu i osłabienia mięśniu, co w dłuższym czasie prowadzi do zmęczenia. Dlatego we wszystkich możliwych sytuacjach zawodowych powinno dążyć się do zmniejszenia udziału pracy statycznej, nawet kosztem wzrostu udziału pracy dynamicznej i zużycia energii. We współczesnych czasach na skutek dużego postępu automatyzacji i mechanizacji pracy wzrasta ilość stanowisk wymagających długotrwałego utrzymywania ciała w jednej pozycji np.: prace biurowe, obsługa monitorów komputerowych, pulpitów sterowniczych, praca przy taśmach montażowych, stanowiska produkcyjne w elektronice, prowadzenie samochodów ciężarowych na długich trasach, obsługa kasy w supermarkecie, itp. Dlatego, aby zapobiec poważnym następstwom zdrowotnym spowodowanym pracą statyczną, należy zadbać o odpowiednie wyposażenie stanowiska jak również częste przerwy. To spowoduje uniknięcie szybkiego zmęczenia pracowników oraz wpłynie na wzrost ich wydajności.

Ocena szacunkowa obciążenia statycznego

Praca statyczna należy do prac uciążliwych z powodu miejscowego niedoboru tlenu. Jeśli nie dostarczamy odpowiedniej ilości tlenu naszym mięśniom, powoduje to, że są one zmęczone, a co za tym idzie wykazują coraz to słabszą czynność. Jesteśmy w stanie tylko częściowo określić obciążenie statyczne poprzez wykorzystanie tak zwanej metody oceny szacunkowej. Drugim sposobem jest określenie jej w warunkach laboratoryjnych. "Oceniając obciążenie statyczne, bierze się pod uwagę takie czynniki jak: rodzaj postawy i wymuszenie zajmowanej pozycji, stopień pochylenia ciała oraz możliwość zmiany pozycji podczas pracy" (J. Ignac-Nowicka 2017, s. 28).

Aby móc oceniać obciążenie statyczne, konieczne jest analizowanie postawy przy pracy, gdzie czas trwania wynosi ponad trzy godziny, w przypadku jednej zmiany (dniówki ośmiogodzinnej). Nie można również zapominać o analizie ułożenia nóg i rąk w niedogodnej pozycji, co także ma wpływ na postawę przy pracy. "Wyniki oceny wyraża się w skalach punktowej (1-100 pkt) oraz słownej - stopień obciążenia statycznego mały, średni, duży oraz bardzo duży" (J. Ignac-Nowicka 2017, s. 28).

Monotypowość ruchów roboczych

Z monotypowością czyli powtarzalnością ruchów roboczych mamy do czynienia w przypadku, gdy za każdym razem w prace zostają zaangażowane takie same grupy mięśni. Należą do nich zazwyczaj małe mięśnie palców, dłoni, ramion oraz przedramion. Czynność, przez którą nie zużywamy praktycznie wcale energii, potrafi być męcząca, jeśli będziemy często ją powtarzać. "W pracy obwodowo położonych małych grup mięśniowych kończyn górnych czynnikiem dominującym jest duża częstotliwość skurczów" (M. Boryczka 2014, s. 38). Skurcze mięśni potrafią osiągać częstotliwość na poziomie "od 30 do 200 razy na minutę, co stwarza warunki jak przy wysiłku statycznym" (M. Boryczka 2014, s. 38). W takim przypadku zazwyczaj mamy wymuszoną pozycję ciała. Zarówno liczba powtórzeń danej operacji, jak i wykorzystywana przy tym siła decyduje o wielkości obciążenia pracą monotypową. W niektórych zakładach aż do dnia dzisiejszego wykorzystuje się ręczne przemieszczanie ciężarów, np. przenoszenie, pchanie - co stanowi zarówno część pracy statycznej jak i dynamicznej.

Zmęczenie i spadek poziomu zdolności wysiłkowej są skutkami tych obciążeń. Nieraz prowadzą one także do "powstawania różnych form patologii układu mięśniowo-szkieletowego" (H. Kirschner 2000, s. 2).

Statyczne napięcie mięśni

Podczas oceny statycznego napięcia mięśni konieczne jest wykorzystanie pojęcia "siły maksymalnej i maksymalnego czasu utrzymywania napięcia mięśniowego (maximum holding time)" (H. Kirschner 2000, s. 4). Siła maksymalna - ukazuje się ona przy maksymalnym skurczu mięśnia, gdy chcemy pokonać stawiany opór. Taki skurcz nie trwa długo, ponieważ nie przekracza on długości jednej sekundy. "Czas, w ciągu którego mięsień może pozostawać w stanie skurczu izometrycznego (napięcia), zależy od wielkości rozwijanej siły" (H. Kirschner 2000, s. 4). Innymi słowy, zależy ona od tego, jaki stanowi procent siły maksymalnej konkretnego mięśnia.

Przykładowo, gdy skurcz statyczny mięśnia kształtuje się na poziomie 20% jego maksymalnej siły, 5 do 7 minut to długość utrzymywania napięcia do momentu jego całkowitego zmęczenia. Jednak, gdy skurcz osiąga poziom 50% siły maksymalnej, czas ten wynosi tylko 1 minutę. Z dostępnych danych, możemy wywnioskować, że napięcie mięśnia, który jest w ciągłym wysiłku statycznym, powinno mieścić się w granicach od 5% do 8%. Aby mięśnie nie były zmęczone, należy zmniejszać czas trwania wysiłków statycznych, szczególnie tych nasilonych. Dobrym sposobem ku temu jest samodzielne regulowanie pracy statycznej, poprzez wykonywanie przerw i rozluźnianie mięśni.

Praca statyczna — artykuły polecane

Wydolność fizyczna organizmu — Praca dynamiczna — Organizacja przerw w pracy — Monotypowość ruchów roboczych — Zdolność do pracy — Obciążenie statyczne — Czynniki niebezpieczne — Prawo malejących przychodów — Styl życia

Bibliografia

• Bałogowska A., Malinowski A. (1997), Ergonomia dla każdego, Sorus, Poznań
• Boryczka M. (2014), Ergonomia i bezpieczeństwo pracy, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice
• Gembalska-Kwiecień A., Ignac-Nowicka J. (2014), Analiza obciążeń statycznych na stanowiskach pracy biurowej, Systems Supporting Production Engineering, nr 3(9) Jakość i Bezpieczeństwo
• Górska E. (red.) (2010), Ergonomia dla przyszłości: Biuletyn, Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego, Warszawa
• Ignac-Nowicka J. (2017), Ergonomia i higiena przemysłowa wykłady, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice
• Kirschner H. (2000), Koszt fizjologiczny i energetyczny pracy fizycznej dynamicznej - pojęcia, metody oceny, optymalizacja obciążeń, Nauka o pracy - bezpieczeństwo, higiena, ergonomia, Centralny Instytut Ochrony Pracy
• Wróblewska M. (2004), Ergonomia: skrypt dla studentów, Politechnika Opolska, Opole

Autor: Joanna Grych, Agata Górnisiewicz