Racjonalizacja

Racjonalizacja jest mechanizmem obronnym naszej psychiki. Pozwala na "mniejsze wyrzuty sumienia" przez zmienienie oceny danego przedmiotu, osoby czy też sytuacji. Jest ona stosunkowo często wykorzystywana w marketingu. Na przykład, jeśli wiemy, że musimy zrobić coś złego, zdecydowanie łatwiej jest tego dokonać wmawiając sobie, że nie jest to aż tak złe. Zarówno przed jak i po zrobieniu czegoś z czym jest nam ciężko się pogodzić, akceptacja czynu przyjdzie łatwiej, kiedy tłumacząc się przed samym sobą mówimy ze wcale to nie było aż tak podłe oraz ze to okoliczności zmusiły nas do tego.

Mechanizm racjonalizacji który zostaje zaprzęgnięty w usługi marketingowe, może mniej lub bardziej skutecznie "wyprać mózg" klientom. Klient zamiast pomyśleć o przyznaniu się do błędu będzie bronił własnego punktu widzenia, ponieważ jego przekonanie o swoich racjach, które obiektywnie są błędne będzie wzrastało coraz bardziej im bardziej otoczenie zewnętrzne będzie chciało mu udowodnić ze jednak popełnił błąd.

TL;DR

Racjonalizacja jest mechanizmem psychologicznym, który pozwala nam zmieniać naszą ocenę sytuacji, aby złagodzić wyrzuty sumienia. Jest często wykorzystywana w marketingu. Mechanizm ten może być wykorzystywany do manipulowania klientami. Istnieją dwa rodzaje racjonalizacji: słodkie cytryny (pozytywne myślenie o zdarzeniach negatywnych) i kwaśne winogrona (zmniejszanie wagi celów, których nie udało się osiągnąć). Według Webera, proces racjonalizacji związany jest z powstaniem gospodarki kapitalistycznej i rewolucją naukową. Kalkulacja i maksymalizacja zysku są ważnymi elementami racjonalności. Racjonalność upowszechniła się dzięki kapitalizmowi i stabilnym strukturom prawno-administracyjnym.

Słodkie cytryny

Jest to wmawianie sobie, że sytuacja, w której przyszło nam się znaleźć, która obiektywnie jest zła, wcale nie jest aż tak zła jak na początku myśleliśmy. Inaczej mówiąc włącza się myślenie pozytywne. Cytryna nie jest wcale aż tak kwaśna, można powiedzieć ze jest wręcz słodka z innego punktu widzenia. Wiec, jeśli z jednego punktu widzenia jest słodka to dlaczego nie stwierdzić ze ogólnie jest ona słodka? I to się w podobny sposób ciągnie dalej. Tak w przybliżeniu wygląda proces racjonalizacji (Tkaczyk P. 2006).

Kwaśne winogrona

Jest to zmniejszenie wagi celu, do którego dążyliśmy, ale nie udało się go osiągnąć. W wypadku, kiedy nie jest nas stać na zakup winogron, wmawiamy sobie ze nie są wcale tak smaczne. Na pewno nie są słodkie. Są kwaśne. Zatem jaki jest sens w kupowaniu ich?

Teoria Webera

Proces racjonalizacji według Webera istniał od zarania cywilizacji, natomiast dopiero od koło XVI wieku, równocześnie z rozpoczęciem Renesansu, stopniowo przybierał na sile i zaczął obejmować swoim zasięgiem coraz większe obszary życia. Jego nasilenie związane było z dwoma przełomowymi wydarzeniami w ewolucji społeczeństwa mianowicie powstaniem gospodarki kapitalistycznej oraz rewolucją naukową. Wartym zaznaczenia jest także to, iż Weber traktował ten proces jako zjawisko które jest typowo "okcydentalne" (zachodnie). Nie ujmując Zachodowi poziomu racjonalności, jego zdaniem jedynie Zachód był wtedy w stanie utworzyć skodyfikowany system prawny, wytworzyć tak sformalizowaną naukę oraz upowszechnić organizację gospodarki kapitalistycznej w takim stopniu, żeby było możliwe poruszenie tematu procesu racjonalizacji. Pochodzenie takiego stanu zakładał poprzez dostrzeżenie odmienności zachodniej religii.

Spoiwem, które łączyło gospodarkę z racjonalnością była kalkulacja. Schemat doboru konkretnych środków do konkretnego celu oparty na ekonomicznym rachunku, czyli maksymalizacji zysku, został jedną z najważniejszych sił racjonalnej kolonizacji na świecie. Ten schemat stanowi podstawę weberowskiego postrzegania racjonalności. Należy zaznaczyć, że dla Webera rozum jest przede wszystkim narzędziem, instrumentem, który służy do osiągania celów poprzez dokładną kalkulacje odpowiednich środków. Racjonalnym jest działanie, które dąży do optymalizacji danego zadania. Więc racjonalność nie jest niczym innym niż funkcją sukcesu optymalizacji. Wyrazem ekonomicznym sukcesu jest zysk. "Racjonalność ze względu na cel" tak pojęcie racjonalności zostało określone przez Webera, natomiast w polskim piśmiennictwie przyjęło się jako racjonalność formalna (Weber M. 2002).

Historia

Nauka bez wątpienia stanowiła niepodważalny fundament nowo wprowadzonego ładu, natomiast to dzięki kapitalizmowi racjonalność była w stanie na tyle się upowszechnić, aby zyskać miano zasady która porządkuje byt społeczny jednocześnie będąc uniwersalną. Niestety wiązało się to z ograniczonym zasięgiem oddziaływania nauki oraz wynikało głównie z samej istoty kapitalizmu. Cel działalności przedsiębiorstwa zgodnie z logiką obowiązującego wtedy systemu kapitalistycznego zależy w dużej mierze od organizacji pracy.

Racjonalność prowadząc do zysku zyskała miano cnoty. Podobny układ istniał dużo wcześniej w różnych systemach gospodarczych. Dopiero w nowożytności powstałe rozdzielenie gospodarstw domowych od najzwyklejszych zakładów pracy pozwoliło na poszerzenie się kapitalizmu a wraz z jego ekspansją rozkwit racjonalności. Duże znaczenie miało zarówno pojawienie się stabilnych struktur prawnych oraz administracyjnych. To dzięki nim planowanie, które jest sednem myślenia racjonalnego zyskało w końcu należytą wartość, a świat stał się zdecydowanie bardziej przewidywalny (Weber M. 2004).

Racjonalizacja — artykuły polecane

Pragmatyzm — Dobro wspólne — Teoria chaosu — Ekonomia pozytywna — Złoty środek — Organicyzm — Relatywizm kulturowy — Altruizm — Dzieło sztuki

Bibliografia

• Drozdowicz Z. (2011), Racjonalizacja religii i izolacja społeczna, Przegląd Religioznawczy, nr 1
• Nisztuk H. (2010), Mały poradnik w prawach wynalazczości i racjonalizacji przedsiębiorstw, Wojewódzki klub techniki i racjonalizacji, Lublin
• Purpur M. (2008), Racjonalizacja, odczarowywanie świata, a problem legitymizacji władzy, Socjologia religii, nr 4
• Tkaczyk P. (2006), Słodkie cytryny i kwaśne winogrona, Marketing i Marka
• Weber M. (2002), Gospodarka i społeczeństwo, Zarys socjologii rozumiejącej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Weber M. (2011), Racjonalność władza odczarowanie, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań

Autor: Julia Marzec