Porozumienie monopolistyczne

Porozumienia monopolistyczne to jawne i niejawne układy obejmujące niektórych uczestników branży, mające na celu wyeliminowanie rywali (M. Gorynia, E. Łaźniewska 2009, s. 118)

Możemy wyróżnić porozumienia polegające na:

1. ustalaniu, bezpośrednio lub pośrednio, cen i innych warunków zakupu lub sprzedaży towarów (zmowy cenowe),
2. ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji lub zbytu oraz postępu technicznego lub inwestycji (porozumienia kontyngentowe),
3. podziale rynków zbytu lub zakupu,
4. stosowaniu w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub niejednolitych warunków umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane warunki konkurencji,
5. uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy
6. ograniczaniu dostępu do rynku lub eliminowaniu z rynku przedsiębiorców nieobjętych porozumieniem,
7. uzgadnianiu przez przedsiębiorców przystępujących do przetargu lub przez tych przedsiębiorców i przedsiębiorcę będącego organizatorem przetargu warunków składanych ofert, w szczególności zakresu prac lub ceny (S. Bejger 2017, s. 168-169)

TL;DR

Porozumienia monopolistyczne to układy mające na celu eliminację rywali w branży. Mogą obejmować ustalanie cen, kontrolowanie produkcji, podział rynków i inne praktyki. Dzielą się na porozumienia wertykalne (między różnymi szczeblami obrotu) i horyzontalne (między konkurentami). Istnieje kilka form porozumień, takich jak pool, kartel, syndykat, trust, koncern i holding. Praktyki naruszające konkurencję reguluje prawo, które obejmuje zakazane porozumienia, nadużycie pozycji dominującej, uzgodnione praktyki i kontrolę koncentracji przedsiębiorców. Nie ma kompletnego wykazu zakazanych działań, tylko otwarty katalog pewnych praktyk.

Rodzaje

Można wskazać dwie różne kategorie działań, wyróżnione ze względu na rolę uczestniczących w nich graczy. Są to:

• Porozumienia wertykalne (pionowe) - w rozumieniu prawa antymonopolowego to porozumienie pomiędzy przedsiębiorcami działającymi na różnych szczeblach obrotu (niekonkurującymi ze sobą).
• Porozumienia horyzontalne (poziome) - to porozumienie zawarte pomiędzy konkurentami (przedsiębiorcami, którzy wprowadzają lub mogą wprowadzać albo nabywają lub mogą nabywać w tym samym czasie towary na rynku właściwym). Czyli są to porozumienia zawierane pomiędzy przedsiębiorcami działającymi na tym samym szczeblu obrotu, którzy działając racjonalnie oraz konkurencyjnie, winni kształtować na danym rynku wektor cen/podaży odpowiadający normalnej (pożądanej) równowadze rynkowej. Ten rodzaj porozumień jest definicyjnie kluczową koncepcją i punktem wyjścia do sprecyzowania pojęcia horyzontalnych zachowań niekonkurencyjnych.

Powyższy podział nie jest definiowany w aktach prawnych, lecz funkcjonuje w obrocie prawnym oraz analizach ekonomicznych spraw antytrustowych. Jest wielokrotnie wymieniany w regulacjach dodatkowych, orzecznictwie czy sprawozdaniach o działalności organów antymonopolowych (S. Bejger 2017, s. 170)

Formy porozumień monopolistycznych

• Pool - luźne porozumienie zawierane w celu realizacji konkretnych przedsięwzięć, takich jak prowadzenie wspólnej polityki cenowej, określenie rynków zbytu lub tworzenie funduszy. Porozumienie to ma najczęściej charakter doraźny. Jest dość często zawierane w okresie złej koniunktury, a rozwiązywane gdy pojawiają się oznaki ożywienia w gospodarce (A. Oleksiuk, J. Białek 2013, s.108)
• Kartel - zmowa (umowa) państw lub przedsiębiorstw posiadających decydujący wpływ w tej samej lub podobnej gałęzi gospodarki której celem jest całkowita kontrola nad rynkiem oraz jego regulacja cen, podaży i popytu. (A. Oleksiuk, J. Białek 2013, s.107)
• Syndykat - (zwany także wspólnotą interesów) jedna z form wchodzenia przedsiębiorstw na rynki międzynarodowe. Jest to trwałe porozumienie przedsiębiorstw o porównywalnej wielkości, działających w tej samej branży i mających podobny stopień rozwoju. Mimo umów prawnych regulujących stosunki między przedsiębiorstwami tworzącymi syndykat, ekonomicznie i prawnie pozostają one niezależne (A. Oleksiuk, J. Białek 2013, s.170)
• Trust - monopol, w którym niknie ostatecznie zarówno ekonomiczna jak i prawna samodzielność poszczególnych przedsiębiorstw. Dotychczasowi ich właściciele stają się udziałowcami powstającego trustu, na którego czele stoi zarząd kierujący produkcją i zbytem, wyznaczający ceny i określający podział zysków (A. Oleksiuk, J. Białek 2013, s.170)
• Koncern - ekonomiczna forma organizacji skupiającej przedsiębiorstwa o odrębnej osobowości prawnej należące do jednego właściciela; koncern powstaje na skutek koncentracji kapitału, w wyniku fuzji firm, dokonywanej zazwyczaj drodze zakupu akcji lub udziałów innych firm. Firmy wchodzące w skład koncernu mają wspólny zarząd, lecz oddzielną osobowość prawną. (A. Oleksiuk, J. Białek 2013, s.108)
• Holding - organizacja grupująca za pomocą mniej lub bardziej wyraźnych powiązań różne samodzielne pod względem prawnym podmioty gospodarcze, przy czym jeden z podmiotów ma w tym powiązaniu pozycję dominującą i podporządkowuje sobie pozostałe. Istotą holdingu jest zarządzanie przez jedną organizację innymi podmiotami oraz kontrolowanie działalności (A. Oleksiuk, J. Białek 2013, s.108)

Regulacje prawne

Praktyki naruszające konkurencję grupuje się wokół czterech problemów:

1. Zawierania przez przedsiębiorców niedozwolonych porozumień (art. 101 TFUE, art. 6 Ustawy OOKK, Section 1 Sherman Act (15 U.S.C. § 1)).
2. Nadużywania pozycji dominującej (art. 102 TFUE, art. 9 Ustawy OOKK).
3. Stosowania uzgodnionych praktyk (art. 101 TFUE, art. 6 Ustawy OOKK).
4. Kontroli koncentracji przedsiębiorców.

Należy zaznaczyć, że w literaturze poświęconej prawnej stronie praktyk antykonkurencyjnych działania objęte punktami 1 i 3 są zgrupowane ze względu na jednolitą podstawę prawną. Jednakże z punktu widzenia badań nad ekonomicznymi i strategicznymi mechanizmami zachowań antykonkurencyjnych te dwa rodzaje działań winny być wyróżnione, jako że wykluczenie tzw. concerted practices (wspólnych praktyk, działań), coraz częściej jest interpretowane jako wykluczenie tzw. Milczących zmów (ang. tacit collusions), czyli sytuacji, w których gracze osiągają efekt taki jak w przypadku otwartej zmowy, jednak ich zachowanie jest zupełnie odmienną interakcją strategiczną niż zabronione porozumienie. Żaden z podstawowych aktów prawnych nie zawiera kompletnej listy działań ingerujących w konkurencję, lecz jedynie otwarty katalog pewnych praktyk, przy czym zbiór taki ma charakter jedynie przykładowy i nie wyklucza uznania za zakazane innych uzgodnień. (S. Bejger 2017, s. 167-168)

Porozumienie monopolistyczne — artykuły polecane

Alians strategiczny — Oligopol — Umowa współpracy — Dystrybucja franchisingowa — Internacjonalizacja — Formy organizacji sprzedaży — Ekologiczna teoria przedsiębiorstwa — Kategoria ekonomiczna — Cesja

Bibliografia

• Bejger S. (2017), Wykrywanie, pomiar i ocena strategicznych, horyzontalnych zachowań niekonkurencyjnych przedsiębiorstw, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń
• Bogomilska-Król M. (1998), Kary pieniężne nakładane na przedsiębiorców w świetle polskiego i wspólnotowego prawa konkurencji, Studia Europejskie, nr 3
• Gorynia M., Jankowska B. (2007), Wpływ klasterów na konkurencyjność i internacjonalizację przedsiębiorstw, Gospodarka Narodowa, nr 7-8
• Gorynia M., Łaźniewska E. (2009), Kompendium wiedzy o konkurencyjności, PWN, Warszawa
• Herdan A. (2002), Prawne uwarunkowania łączenia się podmiotów gospodarczych w Polsce, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, nr 565
• Oleksiuk A., Białek J. (2013), Mikroekonomia Wydawnictwo Key Text, Warszawa
• Raczyński M. (2001), Kilka uwag o konkurencji, monopolu i efektywnej alokacji zasobów, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, nr 589

Autor: Karolina Stajniak