Dyskryminacja

TL;DR

Artykuł dotyczy definicji dyskryminacji oraz różnych form, takich jak dyskryminacja bezpośrednia, pośrednia, molestowanie i wiktymizacja. Omawia również niedozwolone kryteria różnicowania, takie jak płeć, rasę, orientację seksualną, niepełnosprawność, wiek oraz religię. Wskazuje, że dyskryminacja jest zabroniona przez przepisy prawa, w tym Konstytucję RP i Kodeks Pracy.

Definicja

Dyskryminacja to traktowanie w inny sposób osób z pewnego powodu, który jest niewłaściwy w obiektywnym uzasadnieniu danej sytuacji. Dyskryminacja może być także rozumiana jako gnębienie, upośledzenie podmiotów lub grup pod kątem płci, pochodzenia, przynależności wyznaniowej, narodowej czy rasowej. Dyskryminacja pochodzi od łacińskiego słowa "discriminatio" i oznacza wybiórczą ocenę i zróżnicowane traktowanie. Słowo to, to przeciwieństwo równouprawnienia. Ważne jest, aby w danej kategorii podmiotów, których łączy wspólna cecha stosować takie samo kryterium wobec wszystkich członków oraz poddawać ocenie na równych zasadach. Zasada równości twierdzi, że "każdemu należy się to co przyznaje mu prawo" (pod red. prof. Z. Niedbała 2011, s. 282, 270-271).

Formy dyskryminacji

• Dyskryminacja bezpośrednia - polega na mniej przychylnym traktowaniu jednego pracownika od drugiego w równorzędnej sytuacji. Przykładem może być: różna wysokość wynagrodzenia za wykonanie tej samej pracy (D. Młodzikowska, B. Lunden 2013, s. 13).
• Dyskryminacja pośrednia - "zachodzi wówczas, gdy pozornie neutralne przepisy, kryterium lub praktyka wywołują szczególnie niekorzystną sytuację określonej grupy osób w stosunku do innych osób". Przykładem może być umożliwienie pracy w elastycznych godzinach matkom samotnie wychowującym dzieci, a ojcom samotnie wychowującym dzieci - już nie (D. Młodzikowska, B. Lunden 2013, s. 14).
• Molestowanie - w polskim prawie rozróżnia się molestowanie oraz molestowanie seksualne. Według artykułu 18^3a § 5 pkt 2 KP molestowanie to "niepożądane zachowanie, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności pracownika i stworzenie wobec niego zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery". Natomiast 18^3a § 6 KP molestowaniem seksualnym jest "każde niepożądane zachowanie o charakterze seksualnym lub odnoszące się do płci pracownika, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności pracownika, na zachowanie to mogą składać się fizyczne, werbalne lub pozawerbalne elementy". O molestowaniu seksualnym można mówić gdy wystąpiły jednocześnie dwie przesłanki: nadszarpnięcie godności podmiotu i stworzenie uwłaczającej i wrogiej atmosfery (M. Wujczyk, 2016, s. 73-74).
• Wiktymizacja - jest to zachowanie prowadzące do nierównego traktowania w zatrudnieniu przez co pracownik staje się ofiarą przemocy. Pracodawca nie może bezpodstawnie zwolnić pracownika bez nieuzasadnionej przyczyny, a także nie może rozwiązać umowy bez wypowiedzenia (M. Wujczyk 2016, s. 86-87).

Niedozwolone kryteria różnicowania

Rozróżnia się dyskryminacje ze względu na (D. Młodzikowska, B. Lunden 2013, s. 15-17):

• płeć(seksizm) - jest to uprzedzenie wobec kobiet dlatego, że są kobietami lub wobec mężczyzn, że są mężczyznami, które nie jest umotywowane obiektywnymi powodami. Przykładami dyskryminacji ze względu na płeć może być (Marcin Wujczyk 2016, s. 68):

• utrudnienie w otrzymaniu awansu
• bezpodstawne dysproporcje wynagrodzenia za wykonywanie tej samej pracy
• ogłoszenia o pracę tworzone w sposób wykluczający jedną z płci.

• rasę, narodowość, pochodzenie etniczne - niechęć wobec osób, którzy przynależą do danej rasy (rasizm), narodowości, pochodzenia etnicznego.
• orientację seksualną - osoba ze względu na swoją przynależność do danej orientacji seksualnej traktowana jest gorzej niż inna osoba w podobnej sytuacji.
• niepełnosprawność - traktowanie osób, które posiadają trwałe ograniczenie fizyczne, psychiczne lub umiejętnościowe niekorzystnie w porównaniu do innych osób w podobnej sytuacji. W polskim prawie istnieją następujące stopnie niepełnosprawności:

• lekki - osoby te mają takie same kwalifikacje jak osoby na podobnym stanowisku pracy, ale z częściowym ograniczeniem fizycznym lub psychicznym.
• umiarkowany - osoby te potrzebują częściowej pomocy drugiej osoby, jedynie w sporadycznych sytuacjach.
• znaczny - są to osoby, które wymagają stałej lub długookresowej opieki bez której nie są zdolni do samodzielnej pracy.

Osoby niepełnosprawne muszą się zmierzać z przeszkodami w codziennych czynnościach wykonywanych w pracy. Często osoby te są:marginalizowane i wykluczone ze społeczeństwa jednostki (M. Garbat, M. A. Paszkowicz 2016, s. 61).

• wiek (ageizm) - uprzedzenie wobec osób ze względu na wiek, np. pracodawca nie chce zatrudnić osoby zaraz po studiach, twierdząc że nie ma doświadczenia. Nie tylko młodzi mogą czuć się dyskryminowani, przez dłuższy czas zastanawiano się czy osoba, która osiągnęła wiek emerytalny a konkretnej nabyła uprawnień emerytalnych może być przyczyną zwolnienia pracownika. W polskim prawie takie zachowanie nie uzasadnia wypowiedzenia i jest sprzeczne z art 113 oraz 18^3a § 1 KP. Uznaje się iż wiek emerytalny może być jednak jednym z kryterium do zwolnienia pracownika, ale to ze względu iż otrzymuje on inne stały dochód poza zatrudnieniem (M. Wujczyk, 2016, s. 98-99).
• religię, wyznanie - osoba z powodu swojej religii lub wyznania traktowana jest gorzej niż inna osoba w porównywalnych okolicznościach.

Regulacja prawna

Dyskryminacja jest zabroniona i jest to regulowane przez wiele przepisów. Zakaz dyskryminacji w Polsce wynika z art. 32 Konstytucji RP, że "wszyscy są wobec prawa równi i wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne (ust. 1). Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny"(ust. 2).(KONSTYTUCJA RP) Kodeks pracy uznaje za niedopuszczalną "jakąkolwiek dyskryminację w zatrudnieniu, bezpośrednią lub pośrednią, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy" (Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku - Kodeks pracy, art. 113).

Dyskryminacja — artykuły polecane

Spór zbiorowy — Równe traktowanie w zatrudnieniu — Dyscyplina pracy — Dyspozycyjność — Praca sezonowa — Nagrody jubileuszowe — Lokaut — Prawa pracownika — Niepełnosprawność

Bibliografia

• Garbat M., Paszkowicz M. A. (2016), Niepełnosprawność jako przyczyna wykluczenia z rynku pracy, Zeszyty Naukowe Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego w Zielonej Górze, nr 4
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483
• Młodzikowska D. Lunden B. (2013), Pracownicy praktyczny poradnik dla pracodawcy, BL Info Polska, Gdańsk
• Niedbała Z. (red.) (2011), Prawo wobec dyskryminacji w życiu społecznym, gospodarczym i politycznym, Difin, Warszawa
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141
• Wujczyk M. (2016), Zakaz dyskryminacji w prawie pracy, C.H. Beck, Warszawa

Autor: Elżbieta Jakubowska