Reforma rolna

Reforma rolna
Polecane artykuły
Modernizacja Kataster Ochrona środowiska Rewolucja agrarna Komunizm Ubóstwo Think-tank Administracja samorządowa Przedsiębiorstwo komunalne

Reforma rolna to poparta przepisami prawa zmiana stosunków własnościowych na wsiach połączona ze zmianą stanu rolniczych jednostek produkcyjnych, tj struktury agrarnej, poprzez scalanie gruntów (komasacje) lub ich podział (parcelacje): Przemiana ta została przeprowadzona w Polsce w okresie po II wojnie światowej, za pomocą Dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN) z 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej, który określił zasady i kierunek wprowadzenia zmian.

Przedmiot reformy

Głównym celem reformy było oparcie ustroju rolnego w państwie na "silnych, zdrowych i zdolnych do wydatnej produkcji gospodarstw, stanowiących prywatną własność ich posiadaczy". W momencie ustalania dekretu część terenów Polski pozostawała pod okupacją, zmiany dotyczyły więc jedynie obszarów wyzwolonych i wprowadzane były w następującym zakresie:

• upełnorolnienia istniejących gospodarstw o powierzchni poniżej 5 ha użytków rolnych,
• tworzenia nowych samodzielnych gospodarstw rolnych dla bezrobotnych, robotników i pracowników rolnych a także drobnych dzierżawców,
• tworzenia kolonii i ogródków działkowych (robotniczych, urzędniczych i rzemieślniczych) w pobliżu miast i ośrodków przemysłowych,
• zarezerwowania odpowiednich terenów dla szkół lub ośrodków w celu podniesienia kultury rolniczej, hodowlanej i przemysłu rolniczego.

W myśl ustawy nieruchomości ziemskie o charakterze rolniczym przechodziły na własność Skarbu Państwa celem wdrożenia reformy, w formie bezzwłocznej i bez otrzymania żadnego wynagrodzenia. Wyszczególnione do przejęcia to:

• własność obywateli (ówczesnej) Rzeszy Niemieckiej i Polaków narodowości niemieckiej,
• własność osób skazanych za zdradę stanu, pomoc okupantom ze szkodą dla Państwa,
• skonfiskowane z przyczyn prawnych,
• własność lub współwłasność osób fizycznych lub prawnych o rozmiarze przekraczającym:
  • 100 ha powierzchni ogólnej, bądź 50 ha powierzchni użytków rolnych,
  • 100 ha powierzchni ogólnej niezależnie od użytków rolnych (w województwach poznańskim, pomorskim i śląskim).
• własności kościoła katolickiego czy też gmin wyznaniowych po rozstrzygnięciu Sejmu Ustawodawczego.

Cele reformy i jej skutki

Analizując reformę obecnie, R. Sobieracki zwraca uwagę na jej trzy zasadnicze cele:

• polityczny - głównie cele ustrojowe, potrzeba zagospodarowania Ziem Zachodnich i Północnych po okresie II wojnie światowej przez co miały być one niejako połączone zresztą kraju (z powodu trudności w zasiedlaniu zaczęto tworzyć państwowe gospodarstwa rolne),
• gospodarczy - miało przyczynić się do szybkiego wzrostu produkcji rolnej, co miało głównie przełożyć się raczej na zaspokajanie potrzeb własnych niż eksportu.
• społeczny - reformą objęto ok 50% terenów całego kraju z czego chłopom przekazano 6,4 mln ha, co przyczyniło się do powstania ponad 800 tysięcy gospodarstw.

Możemy wyróżnić pozytywne skutki reformy:

• wzrost zagospodarowania ziem przy wykorzystaniu zasobów niewykorzystywanych,
• pobudzenie aktywności zawodowej rolników,
• polepszenie stanu gospodarki i dynamiki jej rozwoju,

Są jednak także negatywne skutki, z którymi borykamy się do dziś:

• bezprawne i niezgodne z konstytucją przejęcie gruntów bez wypłaty odszkodowania,
• uszczerbek na dziedzictwie narodowym, przez liczne grabienie dworów i pałaców, które utraciły właścicieli i jako własność państwa często pozostawały bez opieki.

Pokłosie reformy współcześnie

Współcześnie byli właściciele bądź ich spadkobiercy domagają się od państwa pewnej rekompensaty za straty, które ponieśli w wyniku przeprowadzenia reformy rolnej. Uważają bowiem, że niezgodnie z prawem przywłaszczono ich nieruchomości i ruchomości. By odzyskać utracone dobra lub uzyskać rekompensatę zmuszeni są do skorzystania z drogi administracyjnej bądź sądowej. Nie są bowiem ustalone przepisy prawne umożliwiające automatyczne zwroty - planuje się wprowadzenie takich regulacji za pomocą ustawy reprywatyzacyjnej nad którą prace cały czas trwają.

Bibliografia

• Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o przeprowadzeniu reformy rolnej (1944), Dz.U. nr 4, poz. 17, s. 18-21
• Jastrzębski R. (2018), Reforma rolna po drugiej wojnie światowej. Ustawodawstwo państwa polskiego "Czasopismo Prawno-Historyczne", tom LXX zeszyt I, s. 111-151
• Kłusek M. (2017), Definiowanie pojęcia nieruchomości ziemskiej w polskim prawodawstwie agrarnym, ze szczególnym uwzględnieniem przepisów dekretu PKWN z 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej i jego realizacji, "UR Journal of humanities and social sciences" nr 2 (3)/2017, s. 74-96
• Sobiecki R. (2018), Reforma rolna–czy była przełomowa? “Kwartalnik Nauk o Przedsiębiorstwie”, 2018/3, s. 4-7

Autor: Joanna Golema