Modus operandi

Modus operandi dosłownie tłumacząc z łaciny oznacza "sposób działania". Jest to termin używany głównie w kryminalistyce - nauce zajmującej się metodami ustalania faktów związanych z popełnianiem przestępstw

TL;DR

Modus operandi to powtarzający się sposób działania sprawcy przestępstwa, który odzwierciedla jego cechy indywidualne i możliwości. Determinuje go wiele czynników, takich jak przyzwyczajenia, wrażliwość czy inteligencja. Powtarzalność wynika z automatyzacji i staje się dla niego nawykiem. Kryminalistyka wykorzystuje modus operandi do profilowania sprawcy i typowania. Poznanie sposobu działania pozwala na zawężenie kręgu podejrzanych i określenie kierunku poszukiwań. Modus operandi może stanowić podstawę dowodu podczas procesu, jeśli jest wiarygodnie potwierdzony. Na przykładzie seryjnego mordercy można zobaczyć, jak analiza modus operandi pozwoliła na stworzenie profilu i schwytać sprawcę.

Modus operandi w kryminalistyce

Modus operandi definiowany jest jako szczególny, charakterystyczny i z zasady powtarzający się sposób zachowania (działania) sprawcy, który to sposób odzwierciedla posiadane przez niego cechy indywidualne oraz jego możliwości. Ukazujące się w sposobie działania sprawcy cechy osobowości kształtują go jako osobowość indywidualną. Modus operandi w kryminalistyce jest szeroko rozumianym pojęciem oznaczającym nie tylko sposób działania sprawcy podczas popełniania czynu, ale także zachowania go poprzedzające (np. metoda przygotowania czynu) oraz zachowania następujące bezpośrednio po dokonaniu czynu (np. sposób ukrycia skradzionych przedmiotów). Termin modus operandi odnosi się zwykle do przestępcy zawodowego, działającego dłuższy czas, a w związku z tym wyspecjalizowanego, czyli takiego, którego doświadczenie i wiedza z zakresu działalności przestępczej jest obszerna.

Modus operandi według Tadeusza Hanausek

Rozbudowaną definicję pojęcia modus operandi przedstawił w jednej ze swoich publikacji Tadeusz Hanausek - polski prawnik i profesor kryminalistyki. Według jego tłumaczenia modus operandi to "powtarzający się sposób działania sprawcy, polegający na atakowaniu takich samych przedmiotów (dóbr), używaniu tych samych lub takich samych technicznych sposobów działania przestępczego, działaniu w podobnym czasie, miejscu czy okolicznościach". Określony sposób działania sprawcy odzwierciedla jego osobliwość i zależy zarówno od czynników psychicznych jak i fizycznych

Czynniki wpływające na modus operandi sprawcy

Za główne determinanty powtarzającego się sposobu działania sprawcy uważa się:

• jego przyzwyczajenia, upodobania i tradycje,
• wrażliwość,
• nastrój i temperament,
• inteligencję, wiedzę i wykształcenie,
• wykonywany zawód,
• psychopatie i upośledzenia,
• stan zdrowia i kondycja fizyczna,
• wiek,
• posiadane dobra materialne

Skąd wynika i na czym polega powtarzalność sposobu działania?

Wszelkie cechy osobowości i właściwości charakteryzują człowieka odróżniając go tym samym od innych ludzi i powodując, że te same czynności wykonuje on w osobliwy i we właściwy tylko dla siebie sposób. Sprawca nierzadko decyduje się na powtarzanie charakterystycznego sposobu działania, ponieważ zapewnia mu on skuteczność oraz bezpieczeństwo. Powtarzalność sposobu działania może wynikać również z faktu, iż osobliwy sposób wykonywania pewnych czynności ulega zautomatyzowaniu i staje się dla człowieka swoistym nawykiem. Modus operandi opiera się więc na tzw. perseweracji czyli skłonności sprawcy do powtarzalnego wykorzystywania tych samych czynności (jednej metody). Perseweracja w ujęciu działania przestępczego obejmuje w szczególności elementy takie jak:

• perseverantia subiecti, powtarzalność w zakresie wyboru ofiary,
• perseverantia modi specialis związana z doborem czynności dokonywanych podczas popełniania czynu,
• perseverantia instrumenti oznaczająca dobór odpowiednich narzędzi niezbędnych do popełnienia czynu,
• perseverantia obiecti, powtarzalność w zakresie obiektu przestępstwa,
• perseverantia loci, czyli powtarzalność miejsca dokonywania czynu

Znaczenie modus operandi dla kryminalistyki

Kryminalistyka wykorzystuje modus operandi jako rodzaj śladu wskazującego na sprawcę. Modus operandi ma dla kryminalistyki bardzo poważne znaczenie, ponieważ poznanie sposobu działania sprawcy pozwala na jego profilowanie i typowanie. Dzięki powtarzającemu się modus operandi śledczy mają możliwość zakładania, że kilku czynów mógł dopuścić się ten sam sprawca. Ponadto jeśli w kartotece figuruje osoba, do której przypisany jest charakterystyczny modus operandi, to wówczas śledczy mają możliwość wytypowania tej osoby jako sprawcę czynów dokonywanych tym samym modus operandi. Powiązanie jednego modus operandi z serią innych popełnionych podobną metodą czynów i dopasowanie go do jednego sprawcy, a następnie udowodnienie sprawstwa jednego z tych czynów przesądza o winie sprawcy i oznacza udowodnienie mu pozostałych czynów popełnionych tym samym sposobem działania. Podobna zależność ma miejsce kiedy na czas jednego z kilku czynów wykonanych tym samym sposobem działania sprawca przedstawi alibi, ponieważ owe alibi przesądza o tym, że pozostałe czyny nie zostały popełnione przez tego sprawcę. Takie działania pozwalają na zawężenie kręgu podejrzanych i określenie właściwego kierunku poszukiwań. Należy jednak pamiętać, że ustalony modus operandi sprawy stanowi jedynie narzędzie ułatwiające czynności operacyjne oraz procesowe pozwalając na tworzenie kryminalistycznych wersji wydarzeń. Ustalony w prawidłowy sposób modus operandi może stanowić podstawę dowodu podczas czynności procesowych, jednak możliwe jest to tylko wtedy, gdy został on zatwierdzony i uznany za pełnowartościowy.

Modus operandi na przykładzie seryjnego mordercy

Modus operandi sprawcy różni się między sobą w zależności od rodzaju popełnionego przestępstwa. Jakub Zawratka w artykule publikowanym na łamach czasopisma Security, Economy & Law pt. "Modus operandi seryjnego zabójcy na przykładzie Zdzisława Marchwickiego pseudonim Wampir z Zagłębia" opisuje sposób działania tytułowego Zdzisława Marchwickiego oskarżonego i skazanego na karę śmierci za dokonaną w latach 60-tych i 70-tych XX wieku serię zabójstw. Według treści artykułu, śledczym udało się na podstawie analizy modus operandi sprawcy stworzyć jego profil przypisując mu cechy osobowości, a następnie wytypować go i schwytać.

Modus operandi — artykuły polecane

Sprawność — Nawyk — Heurystyka — Prakseologia — Teoria cech — Tadeusz Marian Kotarbiński — Antycypacja — Ocena środowiska pracy — Empatia

Bibliografia

• Bartnik M. (2016), Leksykon kryminalistyki: 100 podstawowych pojęć, C.H. Beck, Warszawa
• Hanausek T. (1996), Kryminalistyka: zarys wykładu, Wydawnictwo Zakamycze, Kraków
• Hołyst B. (1983), Kryminalistyka, PWN, Warszawa
• Sąsiada M. (2008), Modus operandi jako środek identyfikacji sprawcy przestępstwa, Katedra Doktryn Politycznych i Prawnych WPAiE UWr, Samorząd Studencki Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego
• Zawratka J. (2014), Modus operandi seryjnego zabójcy na przykładzie Zdzisława Marchwickiego pseudonim Wampir z Zagłębia, Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa Publicznego i Indywidualnego Apeiron w Krakowie

Autor: Karina Wróbel