Czynność prawna

Czynność prawną można zdefiniować jako stan faktyczny, w którego skład wchodzi, co najmniej jedno oświadczenie woli zmierzające do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego, z którym to stanem faktycznym ustawa wiąże skutki prawne nie tylko wyrażone w oświadczeniu woli, lecz także oświadczeniem nie objęte, a wynikające z ustawy, zasad współżycia społecznego lub ustalonych zwyczajów. Inaczej czynność prawna to takie zdarzenie prawne, które polega na świadomym dążeniu człowieka (osoby prawnej) do osiągnięcia określonego skutku prawnego. Aby skutecznie móc wykonać czynność prawną należy posiadać odpowiedni tytuł prawny, określony jako kompetencja prawna.

Świadomość podmiotu działania obejmować tu będzie nie tylko samo zachowanie jako pewien fakt empiryczny mogący przyczynowo powodować określone następstwa, ale przede wszystkim, powinna obejmować skutki prawne działania, które nastąpią ze względu na pewną regułę określającą prawne następstwa takiego działania.

TL;DR

Czynność prawną można zdefiniować jako stan faktyczny, który skutkuje zmianą w stosunku prawnym. Aby czynność była skuteczna, musi być zgodna z prawem oraz muszą zostać spełnione określone warunki. Czynności prawne mogą być jednostronne lub dwustronne, konsensualne lub realne, zobowiązujące lub rozporządzające. Forma czynności może być dowolna, chyba że ustawa lub strony same wymagają konkretnej formy. W treści czynności prawnej wyróżnia się istotne, nieistotne i dodatkowe elementy.

Skuteczność czynności prawnej

Do skutecznego dokonania czynności prawnych niezbędne są:

• znajomość prawa określającego, jakie skutki prawne należy wiązać z dokonaniem czynności określonego rodzaju,
• wola dokonania takiej czynności - jeżeli wola ta nie jest wyłączona odpowiednią normą zakazu lub nakazu,
• faktyczne wykonanie danej czynności będące realizacją odpowiedniej reguły i spełnieniem podmiotu działania.

Skutecznemu wykonaniu czynności prawnych towarzyszyć musi odpowiednia świadomość prawna, obejmująca: wiedzę o skutkach prawnych, do jakich prowadzi określone zachowanie się, także wiedzę o tym jak poprawnie należy dokonać czynności prawnej danego rodzaju i kto skutecznie czynność taką może wykonać.

Czynnością prawną może być np. zawarcie umowy lub jej wypowiedzenie, sporządzenie testamentu, złożenie oferty, wezwanie do zapłaty, uchwalenie ustawy, decyzja wydana w trybie k.p.a

Podział czynności prawnych

Ze względu na liczbę wymaganych osób wyróżniamy czynności:

• jednostronne - do ich dokonania wystarczy oświadczenie woli złożone przez jedną stronę np. sporządzenie testamentu
• dwustronne i wielostronne - do ich dokonania potrzebne jest złożenie zgodnego oświadczenia woli przez co najmniej dwie strony np. umowa sprzedaży
• uchwały - dokonywane są przez organy kolegialne, wymagają woli większości podczas głosowania (B. Gnela 2015, s. 139)

Kolejną grupą czynności prawnych są:

• czynności konsensualne - aby doszły do skutku wystarczy samo złożenie oświadczenia woli
• czynności realne - wymagają nie tylko oświadczenia stron, ale także rzeczywistego wydania rzeczy drugiej stronie

Kryterium skutku prawnego wyróżnia czynności:

• zobowiązujące - jedna strona zobowiązuje się do określonego świadczenia na rzecz drugiej strony
• rozporządzające - ich skutkiem jest obciążenie, przeniesienie, czy też zniesienie prawa majątkowego np. zwolnienie z długu

Czynności prawne można także podzielić na:

• odpłatne - jedna strona wykonuje świadczenie otrzymując w zamian ekwiwalent np. najem
• nieodpłatne - jedna strona bez korzyści dla siebie dokonuje świadczenia na rzecz drugiej np. darowizna

Forma czynności prawnej

Według polskiego prawa cywilnego forma dokonania czynności prawnej jest dowolna, musi tylko wyraźnie ujawniać wolę danej osoby np. forma ustna, gest.

W niektórych przypadkach ustawa wymaga zachowania formy szczególnej lub strony same mogą zastrzec taką formę w umowie. spośród nich wyróżniamy: formę pisemną zwykłą, urzędowe poświadczenie podpisu, urzędowe potwierdzenie daty oraz akt notarialny.

Zwykła forma pisemna charakteryzuje się tym, że dla jej ważności wystarczy złożenie osobistego podpisu pod tekstem obejmującym oświadczenie woli. Treść oświadczenia woli nie musi być spisana osobiście, może być w formie odręcznej lub komputerowej (B. Sitek, P. Kubiński 2011, s. 92)

W przypadku poświadczenia podpisu nie jest istotna sama treść oświadczenie woli, ale autentyczność składanego podpisu. Notariusz zamieszcza na danym dokumencie klauzulę, która stwierdza, że podpis wskazanej osoby jest własnoręczny.

Potwierdzenie daty jest skuteczne wobec osób, które nie biorą osobistego udziału w dokonaniu danej czynności prawnej. Celem tej formy jest stwierdzenie w jakim konkretnym momencie została dokonana dana czynność prawna. Takie potwierdzenie daty może dokonać się przez:

• notariusza, który stwierdza, że data podana na dokumencie jest autentyczna
• umieszczenie na dokumencie zawierającym daną czynność dowolnej wzmianki przez organ władzy (od daty niniejszej wzmianki)
• potwierdzenie dokonania czynności na dowolnym dokumencie urzędowym (data pewna jest równoznaczna z datą tego dokumentu urzędowego)
• śmierć jednej spośród osób, które podpisały się na dokumencie (datę złożenia podpisu przez zmarłą osobę uznaje się za pewną od momentu śmierci tej osoby)

Akt notarialny sprowadza się do tego, że notariusz spisuje treść podanych mu oświadczeń woli, w dalszej kolejności odczytuje dokument stronom, a następnie podmioty oraz sam notariusz składają pod nim podpisy.

Elementy czynności prawnej

W treści czynności prawnej wyróżniamy trzy rodzaje składników:

1. Istotne - mają na celu określenie oraz zindywidualizowanie konkretnego rodzaju czynności prawnej, gdyż każdy rodzaj czynności posiada swoje charakterystyczne składniki, bez których nie może istnieć np. w umowie sprzedaży do istotnych elementów zaliczamy cenę, przedmiot i porozumienie się stron.
2. Nieistotne - mogą wystąpić w konkretnej czynności prawnej, jednakże ich brak nie wywiera wpływu na to, czy dana czynność dojdzie do skutku. W przypadku gdy w treści dokumentu brakuje właściwych postanowień, zastosowanie znajdują odpowiednie przepisy prawa, czy też zwyczaje.
3. Dodatkowe - według ustawy nie zostały ujęte jako istotne, jednakże strony same nadały im taki charakter umieszczając je w treści danej czynności prawnej np. może to być termin realizacji umowy (J. Kuciński i in. 2010, s. 322)

Czynność prawna — artykuły polecane

Interes prawny — Czynność procesowa — Umowa cywilno-prawna — Akt notarialny — Cesja wierzytelności — Zdolność do czynności prawnych — Wierzytelność — Protest wekslowy — Czynny żal

Bibliografia

• Bator A. (red.) (2008). Wprowadzenie do nauk prawnych. Leksykon tematyczny, LexisNexis Polska, Warszawa
• Gnela B. (red.) (2012), Podstawy prawa dla ekonomistów, Wolters Kluwer, Warszawa
• Kuciński J. (red.) (2016), Zarys prawa, Wolters Kluwer, Kraków
• Kuniewicz Z., Czepita S. (2002), Aspekty wadliwości czynności prawnych spółki kapitałowej, Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny, nr 3
• Sitek B., Kubiński P. (2011), Podstawy prawa dla licencjackich studiów ekonomicznych, Poltext, Warszawa
• Szczurek Z. (2012), Prawo cywilne dla studentów administracji, Wolters Kluwer, Warszawa
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93

Autor: Aneta Bocheńska, Anna Banowska

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.