Bank specjalny

Bank specjalny jest instytucją finansową i zarazem jedną z podgrup banków, specjalizującą się w określonym obszarze działania i skierowaną do konkretnej grupy klientów (A. Noga i in. 2014).

Do banków specjalnych zaliczają się takie instytucje jak:

• banki hipoteczne, rolne, melioracyjne, komunalne, przemysłowe, handlu zagranicznego, budowlane
• banki regionalne, krajowe
• instytucje kredytu ratalnego,
• banki zbiorcze - przechowujące papiery wartościowe,
• towarzystwa lokat kapitałowych,
• spółdzielnie kredytowe,
• kasy oszczędnościowe,
• budowlane kasy oszczędnościowe

Cele banku specjalnego

Banki specjalne są przede wszystkim bankami inwestycyjnymi koncentrującymi środki na finansowaniu różnego rodzaju inwestycji. Źródłem ich kapitału może być między innymi wkład własny klienta, emisja i sprzedaż własnych obligacji lub przyjmowanie lokat innych banków.

Celami przyświecającymi bankowi specjalnemu są (S.Zając 2010, s. 29):

• "gromadzenie oszczędności,
• finansowanie średniookresowych potrzeb przedsiębiorstw,
• finansowanie długookresowych potrzeb przedsiębiorstw,
• finansowanie projektów inwestycyjnych,
• finansowanie programów restrukturyzacyjnych,
• obsługa transakcji zagranicznych,
• zaspokajanie potrzeb finansowych budownictwa mieszkaniowego."

Celem opisania i pokazania czym jest bank specjalny, posłużono się przykładowymi instytucjami zaliczającymi się do tej grupy.

Bank hipoteczny

Bank hipoteczny jest to bank należący do grupy banków specjalnych, którego głównym obszarem działań jest przyznawanie kredytów hipotecznych, a więc kredytów, których celem jest na przykład zakup lokalu lub budowa domu. Oprócz wsparcia finansowego bank hipoteczny emituje także hipoteczne bądź publiczne listy zastawne, którymi są najczęściej papiery wartościowe. W Polsce tylko banki hipoteczne są dopuszczone do nadawania tego rodzaju list publicznych (M. Mucha 2021).

Według prawa, bank hipoteczny może funkcjonować jedynie jako spółka akcyjna, posiadać w nazwie frazę „bank hipoteczny” oraz wypełnić szereg kwestii związanych z bezpieczeństwem (M. Mucha 2021).

W Polsce aktualnie funkcjonują niniejsze banki hipoteczne (stan na 2021 rok):

• PKO Bank Hipoteczny
• mBank Hipoteczny
• Pekao Bank Hipoteczny S.A.
• ING Bank Hipoteczny

Działalność banków hipotecznych została opisana w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 roku o listach zastawnych i bankach hipotecznych (Ustawa o listach zastawnychi bankach hipotecznych 1997).

Bank komunalny

Bank komunalny jest kolejną podgrupą banków specjalnych. Charakteryzuje się tym, że ma działać w określonym środowisku, dla określonej grupy społecznej i nie dopuszczać do sytuacji, w której kapitał dysponowany jest w innych celach niż tych służących tej grupie.

W Polsce ten rodzaj banku znany był już w XIX wieku, ale został zlikwidowany w połowie kolejnego stulecia. Bardzo rozbudowaną strukturę banków komunalnych zauważyć można w krajach zachodnich oraz skandynawskich (takich jak Niemcy czy Szwecja).

Przywrócenie banków komunalnych w Polsce przyniosłoby przede wszystkim benefity w postaci możliwości własnego kreowania pieniądza bez udziału banków zagranicznych i wynoszenia zysków z transakcji poza granice kraju. By takie banki miały racje bytu musiałyby być zatwierdzone ustawą lub przywrócone na zasadach obowiązujących w końcówce lat czterdziestych ubiegłego wieku (gdyż teoretycznie ówczesne prawo powinno być wciąż w mocy).

Na dziś nie ma przeciwskazań do utworzenia tego rodzaju bankowości i byłoby to zgodne z art. 10 Ustawy o gospodarce komunalnej (Ustawa o gospodarce komunalnej 1997).

Kasy oszczędnościowo-budowlane

Kasy oszczędnościowo-budowlane należą do banków specjalnych i mają na celu wspierać oszczędzanie na zakup mieszkania, a także pozytywnie wpływać na polepszanie się i rozwój rynku oraz budownictwa mieszkaniowego. Z założenia mają to być niezależne, samofinansujące się instytucje finansowe posiadające osobowość prawną (M. Abramska 1998).

W Polsce ten rodzaj jednostek bankowych został uchwalony ustawą w 1997 roku, jednakże ze względu na brak wymaganych rozporządzeń nie weszła ona w życie, a przygotowane wówczas instytucje do wdrożenia kas musiały z tego procesu zrezygnować i się rozwiązać. Aktualnie (stan na kwiecień 2022) trwają rozmowy i przygotowania kolejnej ustawy pozwalającej na utworzenie kas oszczędnościowo-budowlanych (J. Jankowski 2022).

Beneficjentami tego rodzaju bankowości byłyby osoby fizyczne oraz prawne. Osoby fizyczne mogłyby skorzystać z premii oszczędnościowej, a więc wsparcia finansowego ze strony państwa w wysokości (J. Jankowski 2022):

• 15% wkładu oszczędnościowego (w przypadku początkowych lat oszczędzania)
• 10% wkładu oszczędnościowego (w kolejnych latach).

Bibliografia

• Abramska M. (1998), Kasy budowlane – wybrane zagadnienia prawne, "Rejent", nr 3
• Jankowski J. (2022), Po ratunek do kas, "Rzeczpospolita"
• Grzywacz J. (2006), Współpraca przedsiębiorstwa z bankiem, Wydawnictwo Difin, Warszawa, s.19
• Jankowski P. (2021), Banki komunalne kluczem do oddłużenia polskich wspólnot lokalnych, "Tygodnik spraw obywatelskich", nr 93
• Jaworski W., Zawadzka Z. (2001), Bankowość Podręcznik akademicki, Wydawnictwo Poltext, Warszawa
• Miklaszewska E. (2003), Podstawy finansów i bankowości, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków
• Mucha M. (2021), Bank hipoteczny – czym różni się od tradycyjnego banku?
• Noga A. (red.) (2014), Rodzaje banków i usług bankowych, "Przedsiębiorczość w praktyce", Poznań
• Zając S. (2010), Motywy wyboru banku jako partnera finansowego, "Uczelnia dla gospodarki – gospodarka dla uczelni Tom I", Krosno.
• Bank hipoteczny – co go wyróżnia (2021), „mFinanse”
• Ustawa o gospodarce komunalnej (1997), Dz.U. nr 9 poz. 43
• Ustawa o listach zastawnych i bankach hipotecznych (1997), Dz.U. nr 140 poz. 940

Autor: Krzysztof Dylewski, Szymon Szostak