Paradygmat
| Paradygmat |
|---|
| Polecane artykuły |
Paradygmat jest to pojęcie, któro rozumie się jako wzorzec postępowania. Oznacza również model. Traktowany jest jako matryca dyscyplinarna, czyli uporządkowany zbiór przekonań, nastawień czy przeświadczeń podzielanych przez uczonych uprawiających daną dyscyplinę. Paradygmatem może być zarówno podzielane przez daną wspólnotę naukową wzorcowe odkrycie naukowe, jak i sam proces naukowego poznania, czyli przyjęte przez daną wspólnotę wzorcowe, wielomodalne podejście metodologiczne.
Definicje paradygmatu
- wg Thomas'a Samuel'a Kuhn'a- twórcy teorii paradygmatów
jest to:
- wzorzec, mówiący o tym, że paradygmat jest rozwiązaniem pewnego problemu, zaakceptowane przez wspólnotę naukową
- macierz dyscypliny naukowej
- wg Ireneusza Bobrowskiego- polskiego językoznawcy, profesora nauk humanistycznych
jest to zespół norm, zachowań, które zna każdy naukowiec, zajmujący się daną nauką
- wg Zbysława Muszyńskiego - polski profesor nauk humanistycznych
paradygmat to:
- macierz dyscypliny naukowej
- modelowe rozwiązanie problemu danej dziedziny naukowej
- sposób myślenia, który zawiera wskazówki dla grupy badaczy jak analizować i rozwiązywać problemy
Paradygmat określa:
- co ma być badane i analizowane;
- rodzaj pytań, które można zadawać;
- sposób w jaki te pytania powinny być konstruowane,
- jakie narzędzia badawcze należy stosować w praktyce naukowej,
Wymogi paradygmatu
- spójność logiczna i pojęciowa;
- prostota i zawieranie tylko tych pojęć i teorii, które są dla danej nauki rzeczywiście niezbędne;
- możliwość tworzenia teorii szczegółowych zgodnych ze znanymi faktami.
Geneza
Od lat 60 XX wieku pojęcia paradygmat używa się dla oznaczenia schematów myślowych w nauce. Wcześniej pojęcie to używane było głównie w gramatyce, retoryce i lingwistyce, najczęściej dla oznaczenia klasy podobnych do siebie elementów. Jest to fundamentalne modele a nawet układy odniesienia, których używamy, by uporządkować nasze obserwacje i rozumowanie.
Twórca teorii paradygmatów
Twórcą pojęcia paradygmatów jest Thomas Samuel Kuhn (ur. 1922, zm.1996)- filozof i historyk nauki, profesor University of California. W swoim dziele Struktura rewolucji naukowych (1962, wydanie polskie 1968) przedstawił tę teorię, a także była ona przydatna do badania rozwoju nauk ścisłych i przebiegu procesów rewolucji naukowych. Jest podstawą odrodzenia w Niemczech filozofii analitycznej oraz filozofii nauki.
Różnice między paradygmatem a dogmatem
Paradygmat różni się od dogmatu, gdyż:
- nie jest on dany raz na zawsze – jest on przyjęty na zasadzie konsensusu większości badaczy,
lecz nie oznacza, że naukowcy głosują nad przyjęciem lub odrzuceniem paradygmatu, liczy się zgodność paradygmatu z dotychczasową wiedzą i spełnienie wielu warunków (w zakresie np. istniejących dowodów)
- może okresowo ulec zasadniczym przemianom prowadzącym do głębokich zmian w nauce (rewolucja naukowa)
- podważa sens absolutnej słuszności (lecz samo pojęcie "absolutnej słuszności” nie ma charakteru naukowego)
Przykłady
- paradygmaty w naukach społecznych - nie są tak bezwzględne jak w naukach przyrodniczych, dlatego że mogą zyskiwać lub tracić popularność, ale nigdy nie zostaną uznane za prawdziwe lub fałszywe;
- paradygmaty programowania - jest to ogół oczekiwań programisty wobec języka programowania i komputera, na którym będzie działał program
- paradygmat konfliktu - zachowania społeczne mogą być postrzegane jako nieustanna walka sprzecznych grup interesu; konflikt w społeczeństwie jest nieunikniony
Przykładem paradygmatu mogą być również:
- Kopernikańska koncepcja Ziemi poruszającej się wokół Słońca,
- teoria ewolucji Darwina;
- Mechanika newtonowska;
- teoria względności Einsteina
Zaletą wiedzy o paradygmatach jest przede wszystkim możliwość łatwego zrozumienia na pozór dziwne poglądy i działania tych, którzy funkcjonują w ramach innego paradygmatu.
Bibliografia
- Bobrowski I. (1998). Zaproszenie do językoznawstwa, Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, Kraków
- Czakon W. (2011)Paradygmat sieciowy w naukach o zarządzaniu Przegląd organizacji, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach
- Griffin R., W. (1996). Podstawy zarządzania organizacjami, Wydawnictwo PWN, Warszawa
- Krzyżanowski L., J. (1999). O podstawach zarządzania inaczej: paradygmaty, modele, metafory, filozofia, metodologia, dylematy, trendy, Wydawnictwo PWN, Warszawa
- Kuhn T.(1962). Struktura rewolucji naukowych
- Stalmaszczyk P. (2013). Metodologie językoznawstwa. Podstawy teoretyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź
Autor: Malwina Majewska, Magda Wiernusz
