Ustawa

Ustawa - jeden z rodzajów powszechnie obowiązującego źródła prawa w Polsce (W. Góralczyk 2014, s. 74). Jest to normatywny akt prawny, wydawany przez organ władzy zwierzchniej w państwie. Ustawa znajduje się stopień niżej niż Konstytucja w hierarchii aktów normatywnych (J. Nowacki, Z. Tobor 2016, s. 153). Ustawa ogłaszana jest w Dzienniku Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej (Ustawa z dn. 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych).

W Polsce, władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat. Prawo, w tym ustawy, tworzone jest w wyniku współpracy obu organów (W. Maciejko 2008, s. 90).

TL;DR

Ustawa jest rodzajem powszechnie obowiązującego źródła prawa w Polsce, wydanym przez organ władzy zwierzchniej. Jest niżej w hierarchii niż Konstytucja. Ustawa ogłaszana jest w Dzienniku Ustaw. Materia ustawowa obejmuje różne sprawy, takie jak prawa obywateli, prawo karne, podatki, budżet, stany nadzwyczajne. Ustawa musi być zgodna z Konstytucją i może być zmieniona tylko przez inną ustawę. Procedura uchwalania ustawy obejmuje inicjatywę ustawodawczą, prace nad projektem, Senat, Sejm i podpisanie przez Prezydenta. Konstytucja jest najważniejszą ustawą, która może uchylić inne akty prawne, ale nie może być uchylona przez żadne akty.

Materia ustawowa

Materia ustawowa obejmuje te sprawy, które uregulowane są ustawami bądź które ustawa może regulować. Zakres materii różni się pomiędzy państwami (W. Góralczyk 2014, s. 75).

W Polsce, materia ustawowa obejmuje sprawy związane z:

• "prawami i obowiązkami obywateli
• przepisami prawa karnego
• przepisami podatkowymi i zagadnieniami gospodarki finansowej państwa
• ustanawianiem monopolów
• ustanowieniem budżetu
• wprowadzeniem stanów nadzwyczajnych (stan wojny, stan wyjątkowy, stan klęski żywiołowej)
• normami regulującymi strukturę państwa i samorządów" (L. Morawski 2014, s. 100).

Zasada minimalizmu stanowi jedną z zasad ustawodawstwa i zakłada, że ustawy powinny regulować jak najmniej spraw (W. Góralczyk 2014, s. 76).

Cechy i elementy ustawy

Ustawa (W. Góralczyk 2014, s. 74-77; L. Morawski 2014, s. 100; art. 88 ust. 1 Konstytucji):

• jest aktem prawnym wysokiej rangi
• zawsze musi być zgodna z Konstytucją
• może zostać zmieniona tylko przez inną ustawę
• ma samoistny charakter, gdyż do jej wydania nie jest konieczna szczególna podstawa prawna
• wydawana jest wówczas, gdy zadecyduje o tym jej ustawodawca
• nie powinna rozstrzygać spraw indywidualnych w zakresie administracji publicznej lub wymiaru sprawiedliwości
• uchwalana jest z zachowaniem odpowiedniej procedury
• aby ustawa weszła w życie, należ ją ogłosić
• aktem wykonawczym do ustawy jest rozporządzenie.

Do elementów ustawy zalicza się:

• tytuł
• przepisy merytoryczne
• przepisy o wejściu ustawy w życie.

Tytuł ustawy zawiera: nazwę rodzaju aktu (ustawa), datę ustawy, ogólnie określony przedmiot ustawy (J. Jerzewska, s. 46-47).

Etapy procedury ustawodawczej

Procedura uchwalania ustawy (zwana procesem legislacyjnym) poprzedzona jest następującymi etapami (W. Góralczyk 2014, s. 77; art. 118-122 Konstytucji; R. Piotrowski 2012; W. Góralczyk 2006, s. 98-100):

I. inicjatywa ustawodawcza - polega na wniesieniu projektu ustawy do Sejmu. W Polsce inicjatywa ustawodawcza przysługuje:

• Prezydentowi RP
• Radzie Ministrów, która działa poprzez uchwały
• Senatowi, który działa poprzez uchwały
• grupie co najmniej 15 posłów bądź posłom działającym poprzez uchwały
• grupie co najmniej 100 tysięcy obywateli, posiadającym czynne prawo wyborcze do Sejmu.

Projekt ustawy wnoszony jest na piśmie i powinien zawierać: tekst ustawy, uzasadnienie, a także projekty niezbędnych aktów wykonawczych. W uzasadnieniu należy:

• przedstawić skutki finansowe związane z wykonaniem ustawy
• wskazać potrzebę i cel uchwalenia ustawy
• nakreślić sytuację w zakresie dziedziny, która ma być unormowana
• wskazać różnicę pomiędzy stanem prawnym przed i po uchwaleniu projektu ustawy
• przedstawić skutki społeczne, gospodarcze i prawne, jakie może wywołać uchwalenie ustawy
• wskazać źródła finansowania - jeżeli ustawa wiąże się z obciążeniem budżetu państwa bądź budżetu jednostek samorządu terytorialnego.

Na tym etapie Marszałek Sejmu może przyjąć ustawę i skierować ją do dalszego etapu bądź odrzucić z powodu niespełnienia wymagań. W przypadku, gdy istnieje podejrzenie o niezgodności projektu ustawy z prawem, Marszałek Sejmu może przekazać projekt do Komisji Ustawodawczej.

II. prace nad projektem - debatowanie i głosowanie nad projektem, przebiegające w trybie trzech czytań:

• pierwsze czytanie - wnioskodawca uzasadnia projekt wnoszonej ustawy i odpowiada na pytania posłów. Na tym etapie następuje także dyskusja na temat projektu. Po skończonym czytaniu, komisje i podkomisje sejmowe wraz z przedstawicielami organizacji rządowych i pozarządowych (często także w obecności mediów) opracowują sprawozdanie na temat projektu ustawy. Mogą wnosić poprawki bądź odrzucić projekt.
• drugie czytanie - odbywa się na posiedzeniu Sejmu. W jego trakcie następuje prezentacja wcześniej opracowanego sprawozdania, a także zgłaszanie poprawek. Prawo zgłaszania poprawek przysługuje: grupie składającej się z 15 posłów, wnioskodawcy oraz Radzie Ministrów. Po zgłoszeniu poprawek, projekt trafia do komisji, która następnie ustosunkowuje się do nich.
• trzecie czytanie - komisja bądź poseł sprawozdawca prezentuje stanowisko wobec poprawek, a następnie odbywa się głosowanie zarówno nad poprawkami, jak i nad całym projektem. Ustawa uchwalana jest zwykłą większością głosów (więcej za niż przeciw) w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Uchwalony projekt staje się ustawą, która w dalszej kolejności przekazywana jest do Senatu.

III. Senat w ciągu 30 dni musi ustosunkować się do ustawy. Ma do wyboru trzy możliwości: przyjąć otrzymaną z Sejmu ustawę bez wnoszenia poprawek, podjąć uchwałę o odrzuceniu ustawy w całości bądź uchwalić poprawki do ustawy. Przyjęcie ustawy powoduje skierowanie jej do Prezydenta RP w celu podpisania i ogłoszenia. W innym przypadku, ustawa trafia z powrotem do Sejmu.

IV. Sejm bezwzględną większością głosów (więcej głosów za niż przeciw i wstrzymujących się), w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, ma prawo odrzucić poprawki zgłoszone przez Senat, a także wniosek o odrzucenie ustawy.

V. Marszałek Sejmu przedstawia ustawę Prezydentowi RP w celu jej podpisania. Na wykonanie tego zadania, Prezydent ma 21 dni. Ogłoszenie ustawy należy do obowiązków Rady Ministrów. Prezydent może także przekazać ustawę do Trybunału Konstytucyjnego, gdzie zostanie ona sprawdzona pod kątem zgodności z Konstytucją bądź ponownie skierować ustawę do Sejmu. W Sejmie posłowie mogą odrzucić weto prezydenckie większością 3/5 głosów. Jest to równoznaczne z koniecznością podpisania ustawy przez Prezydenta.

VI. uchwalenie i podpisanie ustawy przez Prezydenta, która następnie ogłaszana jest w "Dzienniku Ustaw" i obowiązuje po 14 dniach od jej ogłoszenia.

Konstytucja jako ustawa zasadnicza

Szczególny rodzaj ustawy stanowi Konstytucja, zwana ustawą zasadniczą. Jest aktem normatywnym o najwyższej mocy prawnej. Ponieważ znajduje się na najwyższym miejscu w hierarchii źródeł prawa w Polsce, może uchylić każdy akt prawny, lecz sama nie może zostać uchylona przez żaden z aktów. Uchwalenie bądź zmiany w Konstytucji odbywają się podczas specjalnego, bardziej rygorystycznego niż w przypadku innych ustaw, trybu (L. Morawski 2014, s. 99).

Ustawa — artykuły polecane

Proces legislacyjny — Naczelny Sąd Administracyjny — Rozporządzenie — Rzecznik Praw Obywatelskich — Rząd — Najwyższa Izba Kontroli — Sąd apelacyjny — Postępowanie administracyjne — Prawo administracyjne

Bibliografia

• Góralczyk W. (2006), Podstawy prawa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego, Warszawa
• Góralczyk W. (2014), Podstawy prawa i administracji, Wolters Kluwer, Warszawa
• Jerzewska J. (2017), Elementy prawa - podręcznik z ćwiczeniami, Wolter Kluwer, Warszawa
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483
• Morawski L. (2015), Wstęp do prawoznawstwa, TNOiK Dom Organizatora, Toruń
• Nowacki J., Tobor Z. (2016), Wstęp do prawoznawstwa, Wolters Kluwer, Warszawa
• Piotrowski R. (2012), Jak powstaje ustawa?, Noty o Senacie, Warszawa
• Ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych. Dz.U. 2000 nr 62 poz. 718
• ŻŻXXXX Maciejko W. (2008), Granice poprawek Senatu RP a ukryta inicjatywa ustawodawcza, Administracja: teoria, dydaktyka, praktyka, nr 4

Autor: Magdalena Szczygieł

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.