Polityka fiskalna

Polityka fiskalna - (od łac. fiskus - skarbowy, podatkowy) - ogół czynności związanych z gromadzeniem i wydatkowaniem środków publicznych niezbędnych do realizacji funkcji państwa. Polityka fiskalna zajmuje się zatem kształtowaniem dochodów i wydatków państwa oraz wszelkimi posunięciami rządu w sferze zarządzania środkami publicznymi w celu uzyskania kontroli i wywarcia wpływu na podział dochodów oraz na ogólny poziom aktywności gospodarczej kraju. Zakres działań w jej obszarze jest różny, co w poszczególnych krajach zależy między innymi od historycznie kształtujących się rozwiązań instytucjonalnych. Najważniejszymi celami, a za razem funkcjami polityki fiskalnej są:

1. gospodarowanie dobrami publicznymi - funkcja alokacyjna
2. wyrównywanie różnic dochodowych i majątkowych między obywatelami - funkcja redystrybucyjna
3. stabilizowanie gospodarki oraz pobudzanie aktywności gospodarczej - funkcja stabilizacyjna

Instrumenty polityki fiskalnej

• Podatki bezpośrednie: PIT, CIT
• Podatki pośrednie: VAT, akcyza
• Wydatki rządowe, dotacje, subwencje, zasiłki

Funkcja alokacyjna

Funkcja alokacyjna wyraża się w kształtowaniu podziału czynników produkcji między sektor publiczny i sektor prywatny w celu dostarczenia dóbr publicznych i społecznych, rozdzielanych poza mechanizmem rynkowym. Istota tej funkcji polega na wytwarzaniu dóbr publicznych i ustalaniu ich struktury, a następnie rozdzielenie produktu końcowego, najczęściej nieodpłatnie, pomiędzy obywateli i przedsiębiorstwa.

Funkcja redystrybucyjna

Redystrybucyjna funkcja polityki fiskalnej związana jest z wtórnym podziałem dochodów, dokonanym w następstwie podziału pierwotnego, ustalonego przez rynek. Wyrównywanie różnic osiągane dzięki polityce fiskalnej doprowadzić ma do złagodzenia różnić dochodowych oraz majątkowych pomiędzy obywatelami. W tym celu stosuje się progresję podatkową oraz dokonuje transferów, czyli przekazuje sumy ściągnięte w ramach podatków z jednych obywateli drugim.

Funkcje alokacyjna oraz redystrybucyjna są ze sobą silnie powiązane. Działania podejmowane w ramach obu tych funkcji prowadzą, z makroekonomicznego punktu widzenia, do ukształtowania się nowych proporcji podziału PKB, w szczególności regulowania procesów konsumpcji i inwestycji. Procesy związane z tymi funkcjami polityki fiskalnej budzą jednak wiele kontrowersji wśród ekonomistów, bowiem odbywają się kosztem jednych podmiotów na rzecz innych i determinują przebieg procesów gospodarczych.

Funkcja stabilizowania gospodarki

Według teorii J.M. Keynesa polityka fiskalna pełni także funkcję stabilizacyjną, dzięki której możliwe jest oddziaływanie na kształtowanie się realnych procesów gospodarczych, zasadne jest zatem dokonanie na tej podstawie jej podziału na politykę pasywną oraz aktywną.

Stabilizowanie gospodarki poprzez te politykę ma doprowadzać do zbilansowania wydatków i dochodów państwa. Chodzi tu jednak o sprawę zupełnie szerszą, tzn. o wpływ polityki fiskalnej na równowagę ogólną gospodarki, czyli wykorzystanie instrumentów fiskalnych do oddziaływania na procesy gospodarcze w skali makroekonomicznej. Zapewnienie warunków do stabilnego wzrostu i rozwoju gospodarki przy optymalnym wykorzystaniu potencjału ekonomicznego kraju wymaga zastosowania nie tylko instrumentów polityki fiskalnej, lecz także monetarnej oraz koordynowania ich działania.

1. Pasywna polityka fiskalna opiera się na zastosowaniu oraz działaniu tzw. automatycznych stabilizatorów koniunktury. Ich istota polega na samoczynnej reakcji określonych dochodów i wydatków publicznych na zakłócenia gospodarcze. Jeśli zostały pierwotnie "wprowadzone" do systemu gospodarczego, nikt nie musi decydować o potrzebie ich uruchomienia. Dzięki szybkości reakcji na wahania koniunkturalne automatyczne stabilizatory upodabniają się działaniem do naturalnych mechanizmów rynkowych. Wśród najbardziej elastycznych instrumentów polityki podatkowej w literaturze wymienia się progresywne podatki, zasiłki dla bezrobotnych czy programy pomocy społecznej. Niestety oddziaływanie polityki pasywnej jest ograniczone i nieskuteczne w przypadku zakłóceń natury strukturalnych. W takich przypadkach konieczne jest podjęcie aktywnej polityki fiskalnej celem ustabilizowania sytuacji gospodarczej.
2. Istotą aktywnej polityki fiskalnej jest dokonywanie przez rząd stosownych zmian dochodów lub/i wydatków publicznych w zależności od aktualnej sytuacji gospodarczej w celu przeciwdziałania wahaniom koniunkturalnym oraz w celu stabilizacji poziomu cen i ograniczenia bezrobocia. Narzędziami aktywnej polityki fiskalnej mogą być zatem zmieniające się stawki podatkowe czy uruchamianie programów finansowanych z dochodów publicznych ukierunkowanych na zwiększenie zatrudnienia itp.

Trudności w realizacji odpowiedzialnej (a więc takiej, która przyczyna się do stabilizacji finansów publicznych w średnim i długim okresie) polityki fiskalnej mogą być wynikiem nie tylko czynników ekonomicznych (np. recesja gospodarcza), ale mogą także wynikać z przyczyn politycznych. Panuje pogląd, iż politycy mają tendencję do wykorzystywania sprawowanej władzy w celu realizacji własnych interesów. Aby zrealizować swoje zamierzenia używają instrumentów polityki fiskalnej, skutkiem czego często staje się ona nieodpowiedzialna.

TL;DR

Polityka fiskalna to gromadzenie i wydawanie środków publicznych przez państwo. Ma trzy główne funkcje: alokacyjną, redystrybucyjną i stabilizacyjną. Do instrumentów polityki fiskalnej należą podatki i wydatki rządowe. Funkcja alokacyjna polega na dostarczaniu dóbr publicznych, redystrybucyjna na wyrównywaniu różnic dochodowych, a stabilizacyjna na wpływaniu na procesy gospodarcze. Istnieją polityka pasywna (automatyczne stabilizatory) i aktywna (zmiany dochodów i wydatków) oraz trudności w realizacji odpowiedzialnej polityki fiskalnej z powodów ekonomicznych i politycznych.

Polityka fiskalna — artykuły polecane

Ekonomiczne cele współczesnego państwa — Interwencjonizm — Cechy gospodarki rynkowej — Polityka turystyczna — Turbokapitalizm — Gospodarka mieszana — Liberalizacja handlu — Automatyczny stabilizator koniunktury — Polityka handlowa

Bibliografia

• Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2007), Ekonomia. Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Beksiak J. (red.) (2001), Ekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Działo J. (2012). Dlaczego trudno jest prowadzić "dobrą" politykę fiskalną?, "Gospodarka Narodowa", s. 25-40
• Hall R., Taylor J. (2004), Makroekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Kolanowska B. (2008). System finansowy w Polsce, t. 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Nasiłowski M. (2006), System rynkowy. Podstawy mikro- i makroekonomii, Wydawnictwo Key Text, Warszawa
• Szopa B. (red). (2004). Podstawy Makroekonomii, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków

Autor: Sławomir Nowak, Katarzyna Szybalska