Paternalizm

Paternalizm
Polecane artykuły
Etyka zawodowa Alienacja Demoralizacja Inżynieria społeczna Imperatyw kategoryczny Zaufanie Dobro wspólne Partykularyzm Konflikt

Paternalizm (łac. pater - ojciec) - wprowadzone pod koniec XIX w. określenie sposobu opieki nad dziećmi i innymi podmiotami nieautonomicznymi wzorowane na zasadzie “surowego, wymagającego i opiekuńczego ojca”. Doktryna ekonomiczna i społeczno- polityczna, charakteryzuje się arbitralnym i autorytarnym sposobem rządzenia lub zarządzania, który polega na dążeniu do drobiazgowego zaprogramowania życia społecznego przez ośrodek kierowniczy. Postrzeganie państwa jako opiekuna i wychowawcy społeczeństwa.

Charakterystyka paternalistycznego podejścia do zarządzania zasobami ludzkimi (R. Owen, T. Bata, H. Ford)

• dodatkowe świadczenia na rzecz pracowników,
• oczekiwanie względem pracowników bezwzględnego posłuszeństwa, dyscyplina i nadzór,
• uproszczenie motywacji do oddziaływań o charakterze ekonomicznym,
• rozróżnienie na paternalizm naiwny i paternalizm subtelny.

Prawne znaczenie paternalizmu

Rozpatrując stosunki między rodzicami i dziećmi, analogicznie możemy interpretować paternalizm państwa w prawie, filozofii polityki, czy ekonomii. Prawne znaczenie paternalizmu wiąże się z interwencją państwa w celu ochrony osoby przed nią samą oraz doprowadzenia jej do osiągnięcia dobra. Istnieją dwie formy interwencji paternalistycznej państwa: miękka lub twarda i może ona objąć zarówno osobę jak i grupę osób. Miękki paternalizm rozumie się jako działanie przez państwo dla dobra osób, które z różnych względów, takich jak młody wiek, choroba psychiczna lub zaburzenia pozostają uznawane za ludzi niezdolnych do racjonalnych decyzji. Natomiast twardy paternalizm rozpatrywany jest jako działanie państwa w imię dobra osób, które mogą samodzielnie decydować o sobie. Miękki paternalizm najczęściej nie jest w żaden sposób negowany, nie budzi większych zastrzeżeń. Nawet jeden z głównych przedstawicieli liberalnej filozofii polityki, John Rawls dopuszcza go stwierdzając, że: "Paternalistyczna interwencję musi usprawiedliwiać niedomaganie lub brak rozumu i woli” (J. Rawls 1994, s. 343). Zaaprobowanie miękkiego paternalizmu może być konsekwencją postrzegania go jako działania, które pomaga ochronić osoby słabsze w ich kontaktach społecznych. Działanie to należy do wartości leżących u podstaw funkcjonowania społeczeństw Zachodu. Aprobata na poziomie idei nie jest równoznaczna z tym, że miękka opiekuńczość paternalistyczna nie budzi kontrowersji odnośnie do sposobu jej sprawowania, uzasadniania stosowanych metod. Jednak najsilniejsze kontrowersje wywołuje przede wszystkim twardy paternalizm. Jest on całkowicie odrzucany na gruncie liberalnej filozofii polityki, która odnosi się do wartości samostanowienia i koncepcji dobrego życia jako fundamentów zasady wolności. John Rawls, który jest twórcą tej koncepcji stwierdza, że niczyje życie nie może się poprawić, jeżeli będzie ono kierowane z zewnątrz, zgodnie z wartościami, których dana osoba nie akceptuje Koncepcja samostanowienia i dobrego życia (Rawlsa) ukazuje państwo jako neutralne w takim znaczeniu, że nie powołuje się ono na wyższość lub niższość jakiegoś stylu życia i nie próbuje wpływać na ich ocenę. Rolę, którą państwo powinno odegrać to zapewnienie jednostkom możliwości wyboru jednej z koncepcji dobrego życia, co wymaga zapewnienia uczciwej dystrybucji praw i zasobów niezbędnych, aby te koncepcje realizować.

Bibliografia

• Borkowska B. (2014). Paternalizm w państwowej regulacji rynków, "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania" T.2, Nr 35
• Gulczyński M. (2004). Panorama systemów politycznych świata, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa
• Kopaliński W. (2006). Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, Rytm, Warszawa
• Łabieniec P. (2013), Paternalizm w prawie i etyce zawodowej, "Filozofia Publiczna i Edukacja Demokratyczna" Vol. 2, Nr 2
• Rawls J. (1994). Teoria sprawiedliwości Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Rawls J. (1998). Liberalizm polityczny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Skuczyński P. (2013), Paternalizm prawniczy a tożsamość polskiej kultury prawnej, "Filozofia Publiczna i Edukacja Demokratyczna" T. 2, Nr 2
• Warzyńska-Bartczak Z. (2013), Role społeczne a władza. Paternalizm w psychiatrii, "Przedsiębiorczość i Zarządzanie", Tom 14, Nr 5

Autor: Jan Pogwizd, Justyna Kobiela