Nacjonalizacja

Nacjonalizacja
Polecane artykuły
Interes prawny Czynność prawna Posiadanie Operat szacunkowy Prawo własności Czynność procesowa Umowa zastawu Podmiot prawa Wierzyciel

Nacjonalizacja to najbardziej drastyczna forma interwencjonizmu państwa, polegająca na przejmowaniu majątku osób fizycznych lub prawnych przez Państwo za odszkodowaniem lub bez.

Nacjonalizacja to jeden z głównych sposobów administracyjno-prawnych, który umożliwia nabycie prawa (własności). W trybie nacjonalizacji, władcza ingerencja państwa nie pozwala na przejście prawa na skutek porozumienia stron zainteresowanych (jak np. w przypadku umowy). Dlatego też mówiąc o nacjonalizacji, nie występują w tym przypadku równoprawne oraz równorzędne podmioty. Występuje tutaj relacja władcza, a transfer mienia, czy też przejmowania majątków osób fizycznych odbywa się bez zgody głównych zainteresowanych (często bez pytania o zgodę). Nacjonalizacja w głównej mierze dotyczy prawa własności. Samo pojęcie nacjonalizacji opisuje przebieg transferu prawa pomiędzy podmiotami. Dlatego też, nacjonalizacji podlegać mogą inne aspekty niż jedynie własność prawa np. prawa, które są niezbywalne (np. prawo do użytkowania). W odniesieniu do posiadania mogą powstać pewne nieścisłości. Posiadanie, to nie jest prawo, a jedynie stan faktyczny, który jest szczególny. Jako, że nacjonalizacja dotyczy jedynie prawa, na nabywcę nie może przestąpić jedynie posiadanie. Dlatego też, nabywca może jedynie pozbawić zbywcę posiadania i w następstwie tego otrzymać rzez w posiadanie. Jednakże, zjawisko to nie będzie wynikiem działania aktu nacjonalizacyjnego.

Nacjonalizacja wg J. Ignatowicza i K. Stefaniuka to "pierwotny sposób nabycia własności" (J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, 2003, s. 106). Podczas nacjonalizacji nie dochodzi do porozumienia pomiędzy nabywcą a zbywcą. Odbywa się to za pomocą działania aktu normatywnego. Rozważając nad terminem nacjonalizacji mając na względu inne kryterium, trzeba przyjąć, że jest to translatywne nabycie prawa. Nie jest to konstytutywne nabycie prawa, gdyż przy tym sposobie następuje nabycie prawa, które poprzednio nie istniało. Nacjonalizacja zaś, przerzuca na państwo tylko istniejące w chwili jej (nacjonalizacji) dokonywania prawa.

Nacjonalizacja a akty prawne

Akty dotyczące nacjonalizacji zawierają nie tylko informacje o samych postanowieniach o dokonaniu nacjonalizacji, ale także określają odpowiedni tryb, w którym ma mieć miejsce. Polskie prawo nie posiada ogólnej regulacji co do trybu transferu prawa w toku nacjonalizacji. Często zdarza się, że państwo wymaga, aby podczas procesu dokonywania nacjonalizacji pojawiło się orzeczenie sądowe. Dlatego też, rodzi się pytanie o usposobienie i rolę takiego orzeczenia. Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy wziąć pod uwagę, że nacjonalizacja to przepływ prawa ex lege. Dlatego też, nacjonalizacja dokonuje się za pomocą włączenia w życie aktu normatywnego. Musi się to odbyć w odpowiednim terminie wyznaczonym w akcie normatywnym. W związku z tym, każde ewentualne orzeczenie wydawane w nawiązaniu do przeprowadzanej nacjonalizacji, będzie mieć charakter deklaratywny. Orzeczenia te będą tylko potwierdzały fakt, że określone prawo podlegało nacjonalizacji na mocy aktu nacjonalizacyjnego. W przypadku nieruchomości, orzeczenia stanowią podwalinę do dokonania należytych odnotowań w księgach wieczystych. Dlatego też, otrzymanie koniecznego orzeczenia nie powoduje i nie przyczynia się do nacjonalizacji. Mimo tego, jest ono konieczne, aby wywrzeć wszystkie skutki prawne.

Strony w procesie nacjonalizacji

Nabywca

W wyniku nacjonalizacji, nabywcą prawa może stać się jedynie państwo. Zdarza się, że o nacjonalizacji mówi się również w przypadku, gdy nabywca to suwerenna jednostka samorządu terytorialnego. Często w takim przypadku mówi się o komunalizacji.

Zbywca

Osobę tracącą wartość w procesie nacjonalizacji nazywa się zbywcą. Może nim być każdy inny podmiot prawa, czyli m.in. osoby fizyczne oraz prawne czy też ustawowe (ułomne) osoby prawne.

Mechanizm przejścia

Mechanizm przejścia własności dokonuje się na podstawie aktu prawnego. Takim aktem prawnym w Polsce jest ustawa. Konstytucja Polski w sposób szczególny chroni własność prywatną, dlatego umożliwia pozbawienia takiej własności jedynie za pomocą ustawy (art. 64 ust. 3 Konstytucji). Mechanizm przejścia własności ma charakter abstrakcyjny oraz generalny, który na dobrą sprawę odbija identyczne cechy ustawy. Wobec tego, w procesie nacjonalizacji konkretna własność rzeczy nie przechodzi z indywidualnego właściciela na rzecz Skarbu Państwa. Na własność państwa przechodzi własność wszystkich rzeczy wszystkich osób, które są właścicielami rzeczy spełniających odpowiednie kryteria, które zostały określone w akcie nacjonalizacyjnym. Akt nacjonalizacyjny posiada możliwość posłużenia się kryterium podmiotowym w celu wskazania podmiotu do którego ma należeć przedmiot, który spełnia kryteria nacjonalizacji. Dzięki temu może dojść do przejścia własności. Można uznać, że najistotniejszą cechą, którą musi posiadać każda nacjonalizacja jest jej ustawowa cecha. Inne cechy takie jak m.in. abstrakcyjność i generalność przejścia własności posiadają charakter wyłącznie wtórny.

Bibliografia

• Andrzejczyk R. (2015) Polityka państwa polskiego wobec roszszczeń zagranicznych powstałych w wyniku nacjonalizacji przeprowadzonej po II wojnie światowej: przykład dwustronnych umów odszkodowawczych Polityka i społeczeństwo, nr 4
• Ignatowicz J. Stefaniuk K. (2003), Prawo rzeczowe, LexisNexis, Warszawa
• Luszniewicz J. (2016), Nacjonalizacja w Europie Zachodniej w drugiej połowie lat 40. XX wieku, Kwartalnik Kolegium Ekonomiczno-Społecznego Studia i Prace / Szkoła Główna Handlowa, nr 3
• Osajda K. (2009), Nacjonalizacja i reprywatyzacja, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa
• Somai M. (2016) Ewolucja interwencji państwa w gospodarkę na przykładzie Francji i Słowenii Studia Ekonomiczne / Polska Akademia Nauk. Instytut Nauk Ekonomicznych, nr 4

Autor: Tomasz Trzęsiec