Frustracja

Frustracja (łac. frustratio - udaremnienie, rozczarowanie, zawód) - zespół negatywnych emocji, które pojawiają się w sytuacjach, w których dana osoba jest pozbawiana możliwości osiągnięcia wyznaczonego celu lub jej działanie jest utrudnione (S. Gulzar 2012, s. 7). Inaczej frustrację definiuje się jako obiektywnie występującą przeszkodę, która stoi na drodze dążenia jednostki do osiągnięcia określonego celu (W. Łukaszewski 2015, s. 33). Czasem frustracją nazywa się stan emocjonalny, który pojawia się w sytuacji braku możliwości zaspokojenia potrzeb w obliczu rosnących trudności i zagrożenia (G. Chanek 2018 s. 25). Uczuciu frustracji towarzyszą inne negatywne emocje takie jak: gniew, rozgoryczenie, żal, smutek, bezsilność, dyskomfort psychiczny i fizyczny czy brak chęci do dalszego działania.

W psychoanalizie frustracja definiowana jest jako zablokowana możliwość zaspokajania potrzeb oraz popędów. Według teorii Z. Freuda ma to szczególne znaczenie w rozwoju osobowości, ponieważ jeśli dziecko nie odczuwa frustracji lub odczuwa jej za dużo w pierwszych latach swojego życia, może to spowodować pojawienie się tzw. fiksacji rozwojowej. Jest ona rodzajem mechanizmu obronnego człowieka przejawiającego się niedopuszczeniem do świadomości przykrych myśli, a skutkująca w późniejszym okresie niezdolnością do adaptacji i radzenia sobie z problemami (B.F. Jeronimus, O.M. Laceulle 2017, s. 4).

TL;DR

Frustracja to zespół negatywnych emocji, które pojawiają się w sytuacjach, w których osoba nie może osiągnąć celu lub jej działanie jest utrudnione. Frustracja może być spowodowana czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi. Frustracja może prowadzić do agresji, ale nie zawsze. Tolerancja na frustrację to umiejętność radzenia sobie z przeciwnościami. Osoby z większą tolerancją na frustrację są mniej agresywne.

Źródła frustracji

Frustracja może być spowodowana różnymi czynnikami - jeden z podziałów zakłada istnienie czynników zewnętrznych oraz wewnętrznych (D. Coon, J.O. Mitterer 2012 s. 440)

Do czynników zewnętrznych zalicza się wszystko to, co stanowi dla nas blokadę w otaczającym nas środowisku. Frustrację może wywołać trudna sytuacja w pracy, relacje z rodziną, ale także nagłe zepsucie się samochodu. Frustrację mogą wywoływać też klęski żywiołowe - głód, powodzie czy trzęsienia ziemi. Często odczuwaną frustracją płynącą z zewnątrz jest ta spowodowana poczuciem zmarnowanego czasu, np. w kolejce lub w korku. Różnego rodzaju sytuacje konfliktowe często powodują dyskomfort, a w konsekwencji prowadzą do frustracji. Dzieje się tak szczególnie w sytuacji, w której regularnie spędzamy czas z osobą, z którą pozostajemy w konflikcie. Frustracja ta może być spowodowana naszą wrogością wobec innych, ale także wrogością wobec nas.

Czynnikami wewnętrznymi powodującymi frustrację są te bezpośrednio związane z odczuwanymi potrzebami oraz indywidualnie wyznaczonymi celami. Często osoba odczuwa frustrację w sytuacji, gdy wyznaczone przez nią cele są nierealne lub niepraktyczne bądź w sytuacji, w której kilka wyznaczonych celów wyklucza się nawzajem. Wówczas, w człowieku rodzi się wewnętrzny konflikt powodujący rozdrażnienie i poczucie bezsilności.

Teoria frustracji - agresji

Pierwotna teoria frustracji - agresji zakładała, iż zawsze frustracja prowadzi do powstania agresji, a z kolei każde zachowanie agresywne poprzedzona jest jakąś frustracją (M. Przybysz-Zaremba, 2015 s. 4). Siła frustracji zgodnie z tą teorią może być spowodowana następującymi czynnikami:

• frustracja jest silniejsza, jeśli obrany cel ma dla nas dużą wartość
• frustracja jest silniejsza, w sytuacji, w której cel wydaje się być do osiągnięcia, a wciąż napotykamy przeszkody
• frustracja jest silniejsza, jeśli napotkana na drodze przeszkoda pojawia się niespodziewanie lub sama w sobie jest zaskakująca.

Hipoteza dotycząca frustracji - agresji została później przeformułowana. Zbadano, że agresja jest następstwem frustracji, jeśli złość wywołały czynniki symbolizujące agresję, np. jeśli osoba zobaczyła broń, wykazywała większą tendencję do przejawiania zachowań agresywnych (I. Wolska - Zogota 2018, s. 69)

Tolerancja na frustrację

Tolerancją na frustrację nazywa się umiejętność radzenia sobie z przeciwnościami i pokonywania ich. Jest ona indywidualną sprawą każdego człowieka, tak więc można ją zdefiniować jako zdolność do zaakceptowania frustracji bez reagowania na nią niewłaściwym lub agresywnym zachowaniem. Osoba, która charakteryzuje się większą zdolnością do tolerowania frustracji, jest zazwyczaj mniej agresywna niż osoba, która ma mniejszą zdolność do tolerowania frustracji (Z. Musheer, S. Sharmas 2018 s. 335).

W zależności od tego, jak ludzie zachowują się w obliczu stresujących sytuacji, wyróżnia się niską i wysoką tolerancję na frustrację. Tolerancji na frustrację można uczyć się na drodze zdobywanych doświadczeń. Jeśli człowiek odczuwa frustrację, pierwszym jego działaniem będą próby ominięcia bądź znalezienia mobilizacji, aby ją pokonać i finalnie osiągnąć cel. Jeśli próby będą nieudane, wówczas następstwem frustracji są agresja, regresja, apatia bądź depresja.

Frustracja — artykuły polecane

Burn-out — Syndrom wypalenia zawodowego — Pewność siebie — Stres — Alienacja — Pułapki myślenia — Piramida Maslowa — Pracoholizm — Potrzeba bezpieczeństwa

Bibliografia

• Chanek G. (2013), Kultura bezpieczeństwa w perspektywie kryminologicznej: zagrożenia agresją i przemocą, Security, Economy & Law, nr 2
• Coon D., Mitterer J. (2012), Psychology: A Journey, Cengage Learning, Stany Zjednoczone
• Golubeva E., Istratova O. (2018), Study of Frustration in Children Emotionally Rejected by Their Parents, Revista Espacios, t. 39, nr. 52
• Gulzar S., Yahya F., Nauman M., Mir Z., Mujahid S. (2012), Frustration among University Students in Pakistan, International Research Journal of Social Sciences, Lahore Business School, The University of Lahore, t. 1, nr 4
• Jeronimus B., Laceulle O. (2017), Encyclopedia of Personality and Individual Differences, Springer, Nowy Jork
• Liberska H (2018), Kształtowanie tożsamości i przyjmowanie roli sprawcy lub ofiary przez dorastających, Czasopismo Psychologiczne, Instytut Psychologii, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, t. 2, nr 24
• Łukaszewski W. (2015), Koncepcje sytuacji trudnych: krok naprzód, czy krok wstecz?, Czasopismo Psychologiczne, Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej Wydział Zamiejscowy w Sopocie, t. 1, nr 21
• Musheer Z., Sharmas S. (2018), Frustration Tolerance as Predictor of Job Satisfaction among University Teachers, International Journal of Movement Education and Social Science, t. 2, nr 4
• Przybysz-Zaremba M. (2015), Egzemplifikacje wybranych teorii zachowań agresywnych człowieka - perspektywa trójwymiarowa, Czasopisma UKSW, t. 37, nr 2
• Wolska-Zogota I. (2018), Psychologia społeczna w sytuacji zagrożenia, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław

Autor: Wiktoria Harabasz