Sankcja

Sankcja (w prawoznawstwie) to część normy prawnej, określająca tzw. ujemne konsekwencje prawne jakie ustawodawca przewidział dla wszystkich tych, którzy popełniają czyny zabronione, nie godnie z normą prawną (J. Musiałkiewicz 2018, s. 11).

TL;DR

Sankcja to część prawa określająca negatywne konsekwencje dla osób łamiących normy prawne. Istnieją trzy rodzaje sankcji: egzekucyjne, represyjne i nieważności. Sankcje mogą być bezwzględnie oznaczone, nieoznaczone, względnie oznaczone lub nieoznaczone. W prawie podatkowym sankcje to konsekwencje naruszenia obowiązków podatkowych. W prawie administracyjnym sankcje to negatywne skutki dla podmiotów, które nie przestrzegają norm prawnych. Sankcje gospodarcze to reakcje państwa lub organizacji na niestosowanie się do reguł zachowań międzynarodowych. Sankcje moralne to przeżycia psychiczne jednostki lub reakcje społeczne na nieakceptowane zachowania.

Rodzaje sankcji prawnych

Można wyróżnić 3 rodzaje sankcji:

• Egzekucyjna - w tej sankcji następuje wyegzekwowanie obowiązków w sposób przymusowy, których dana osoba nie chce wykonać dobrowolnie. Przykładami mogą być eksmisja lub przymusowe doprowadzenie do stanu poprzedniego, w przypadku gdy nie ma możliwości przywrócenia stanu poprzedniego (np. trwałe uszkodzenie na zdrowiu) wtedy można wnosić o odszkodowanie (rekompensatę). Jest sankcją charakterystyczną dla prawa administracyjnego lub cywilnego.
• Represyjna (karna) - dla osoby, która popełniła zabroniony czyn przewidziane jest pozbawienie dóbr uznawanych za cenne, przykładami mogą być: wolność, mienie, prawa rodzicielskie, prawa wyborcze, utracenie praw wykonywania zawodu. Przepisy prawa określają wymiar i rodzaj represji. Celem stosowania tej sankcji ma być zapobieganie przed popełnianiem zabronionego czynu w przyszłości. Formy zapobiegania mogą być indywidualne lub ogólne. Ten rodzaj sankcji charakterystyczny jest dla prawa karnego, administracyjnego lub postępowania dyscyplinarnego, w innych gałęziach prawa występuje sporadycznie.
• Nieważności - istotą jest uznanie za nieważną czynności prawnej lub czynności władczej podjętej przez organ administracji publicznej, dokonanej niezgodnie z panującym prawem. Występuje nieważność bezwzględna i względna czynności. Pierwsza z nich wynika z mocy prawa (ex lege), ma miejsce gdy od początku "dotyka" danej czynności, co oznacza, że czynność taka nie wywołuje skutków prawnych, a jeśli wywoła to mają być unicestwione. Czynność musi być uznana za niedokonaną. Druga, czyli względna występuje gdy prawomocny organ sam uzna lub na wniosek uprawnionego urzędu, że dana czynność jest nieważna, ale nie od początku lecz od prawomocnego rozstrzygnięcia kwestii, w takim przypadku mówi się o obarczeniu wadą nieważności (J. Helios 2015, s. 29).

Typy sankcji prawnych

Istnieje podział na sankcje pod względem jej typu:

• Bezwzględnie oznaczone - ten typ sankcji nie daje sędziemu możliwości wyboru, tycząc się zarówno rodzaju, jak i wysokości kary za popełnione przestępstwo.
• Bezwzględnie nieoznaczone - nie wskazywały na rodzaj, ani na wysokość kary. Występowały w arbitralnym prawie karnym i sądownictwie epoki feudalizmu. Za sprawą krytyki sądów tamtej epoki, przeprowadzonej za sprawą głównych myślicieli oświecenia, zrodził się postulat operowania przez ustawę sankcjami bezwzględnie oznaczonymi, ponieważ sędzia ma być tylko "wykonawcą woli ustaw".
• Względnie nieoznaczone - polegające na wymierzaniu kary z określeniem minimalnym i maksymalnym czasem jej trwania. Sankcje takie spotykane w niektórych stanach USA.
• Względnie oznaczone - najczęściej stosowane rozwiązanie, wskazujące granice przewidywanej kary, w ramach których sąd wymierza ściśle określoną karę.
• Prosta (jednorodzajowa) - występuje gdy sankcja operuje jednym rodzajem grożącej kary.
• Złożona (wielorodzajowa) - występuje gdy sankcja przewiduje dwa lub więcej rodzajów kary.

"W obowiązującym kodeksie karnym sankcje takie mają zawsze charakter alternatywny, tzn. operują karą grzywny, ograniczenia wolności lub jej pozbawienia, przy czym sąd ma dokonać wyboru rodzaju kary i określić jej wysokość(...) W ustawach szczególnych występują sankcje kumulatywne, operujące grzywną i pozbawieniem wolności. Podział sankcji karnych następuje z uwagi na grożące kary, nie obejmuje zaś środków karnych, które są orzekane na podstawie odrębnych przepisów części ogólnej lub części szczególnej kodeksu karnego" (A. Marek 2011, s. 26).

Sankcje w prawie podatkowym

"Mianem sankcji podatkowych należy określić wynikające z prawa podatkowego konsekwencje naruszenia obowiązków norm materialnych tego prawa przez jego adresata będącego podmiotem biernym, które z punktu widzenia jego interesu ekonomicznego wywołują powstanie niekorzystnej sytuacji prawnej lub faktycznej w stosunku do sytuacji, jaka powstałaby, gdyby adresat nie naruszył normy oraz w ocenie prawodawcy będą traktowane jako kara za naruszenie prawa" (P. Majka 2011, s. 42).

Sankcje administracyjne

"Nakładane w drodze aktu stosowania prawa przez organ administracji publicznej, wynikające ze stosunku administracyjnoprawnego ujemne (niekorzystne) skutki dla podmiotów prawa, które nie stosują się do obowiązków wynikających z norm prawnych lub aktów stosowania prawa" (M. Wincenciak 2008, s. 73).

Wśród sankcji administracyjnych można wyróżnić:

• Administracyjne kary pieniężne - nakładane nie tylko na osoby fizyczne, lecz także na jednostki organizacyjne posiadające podmiotowość administracyjno-prawną, jest nakładana w decyzji administracyjnej podlegającej zaskarżeniu do sądu administracyjnego, wydawanej po przeprowadzeniu postępowania normowanego przez Kodeks postępowania administracyjnego.
• Sankcje zbliżone do sankcji egzekucyjnych - "są środkami przymusu,a tym samym są one zwykłymi środkami oddziaływania administracyjnego, jednakże tym co je odróżnia od klasycznych środków przymusu jest to, że statuowane nimi kary nigdy nie mogą zostać uchylone,a ewentualnie późniejsze przystąpienie podmiotu zobowiązanego do dobrowolnego wykonania na nim ciążącego obowiązku w żaden sposób nie wpływa na skuteczność i wykonalność orzeczonej sankcji".
• Sankcje zbliżone do sankcji penalnych - nie jest wymuszeniem obowiązku do wykonania lecz ma na celu odpłacenie za niewykonanie przez podmiot, który jest zobowiązany do wykonania danego obowiązku.
• O funkcji kompensacyjnej - celem jest naprawa szkody, która została wywołana czynem stanowiącym delikt administracyjny
• Ograniczenia lub pozbawianie uprawnień - np. w przypadku koncesji i zezwoleń (M. Duda 2020, s. 16).

Sankcje gospodarcze (ekonomiczne)

Niekorzystna reakcja ze strony państwa, grupy państw lub organizacji międzynarodowych wobec niestosowania się do określonych reguł lub przyjętych norm zachowań międzynarodowych. Wprowadzane są restrykcje dotyczące eksportu i importu, usług czy transakcji kapitałowych (M. Wiśniewska 2005, s. 31).

Sankcje moralne

Jest to zjawisko psychospołeczne, które występuje w postaciach przeżyć psychicznych, charakterystycznych dla jednostki oraz reakcji zbiorowości społecznej odnośnie zachowań nieakceptowanych i niezgodnych z pewną normą, obowiązującą w danej społeczności.

Sankcje moralne można podzielić na:

• wewnętrzne - to stany psychiczne określonej jednostki, będą tzw. wyrzuty sumienia, które uwidaczniają się w sytuacji przekroczenia normy moralnej panującej w danej jednostce, ma charakter nieformalny.
• zewnętrzne - przejawiają się w postaci bojkotu towarzyskiego, dezaprobaty, potępienia czy jako ochłodzenie stosunków międzyludzkich"ma charakter rozproszony (W. Dziedziak 2015, s. 68).

Sankcja — artykuły polecane

Akty prawne — Interes prawny — Abolicja — Czynność procesowa — Zaniechanie — Stosunek prawny — Podmiot prawa — Nacjonalizacja — Czynność prawna

Bibliografia

• Duda M. (2020), Pojęcie Sankcji Prawnej w Polskim Prawie Administracyjnym, Katolicki Uniwersytet Lubelski
• Dziedziak W. (2015), Wpływ sankcji prawnych i moralnych na skuteczność prawa, Studia Iuridica Lublinensia, vol. XXIV, nr 1
• Helios J., Jedlecka W. (2015), Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa dla ekonomistów, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław
• Majka P. (2011), Sankcje w prawie podatkowym, Toruński Rocznik Podatkowy
• Marek A. (2011), Prawo karne, Zarys problematyki, Wolters Kluwer, Warszawa
• Musiałkiewicz J. (2018), Elementy Prawa-podręcznik, Ekonomik, Warszawa
• Nowak P. (2012), Sankcja karna w prawie administracyjnym oraz charakter prawny administracyjnych kar pieniężnych, Internetowy Przegląd Prawniczy TBSP UJ, nr 3
• Orłowski J. (2008), Pojęcie i klasyfikacje sankcji w prawie podatkowym, Studia Prawnoustrojowe, nr 8
• Wincenciak M. (2008), Sankcje w prawie administracyjnym i procedura ich wymierzania, Wolters Kluwer, Warszawa
• Wiśniewska M. (2005), Sankcje Ekonomiczne Unii Europejskiej, Studia Europejskie

Autor: Monika Głowacz