Czynny żal

Czynny żal to oświadczenie o popełnieniu czynu zabronionego złożone przez sprawcę przestępstwa lub wykroczenia skarbowego w odpowiednim organie, powołanym do ścigania. Ujawnia się w nim istotne okoliczności popełnionego czynu oraz osoby, które współdziałały w jego popełnieniu. Instytucja czynnego żalu uregulowana jest w przepisach art. 16 Kodeksu Karnego Skarbowego.

TL;DR

Artykuł omawia instytucję czynnego żalu w polskim prawie skarbowym. Czynny żal polega na złożeniu oświadczenia o popełnieniu czynu zabronionego przez sprawcę przestępstwa lub wykroczenia skarbowego w odpowiednim organie ścigania. Zawiadomienie o popełnieniu czynu zabronionego musi być złożone przed wszczęciem postępowania i ujawniać istotne okoliczności czynu oraz osoby współdziałające. Czynny żal chroni sprawcę przed karą, jeśli spełnione zostaną określone warunki. Artykuł omawia również miejsce składania czynnego żalu, formę i treść zawiadomienia, a także czynny żal w przypadku korekty deklaracji podatkowej.

Skutki czynnego żalu

"Przepis art. 16 § 1 k.k.s. stanowi, że nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, kto po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu". (A. Bartosiewicz, R. Kubacki 2003, s. 61)

Sprawca czynu zabronionego, który złoży zawiadomienie o jego popełnieniu nie podlega karze. Zgodnie z art. 17 § 1 pkt 4 Kodeksu Postępowania Karnego gdy ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze, nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza. Jednakże w przypadku czynnego żalu, zawiadomienie o popełnieniu czynu zabronionego złożone musi zostać przed wszczęciem postępowania, sformułowanie "sprawca nie podlega karze" skutkować będzie niemożnością wszczęcia postępowania karego skarbowego w sprawie o czyn zabroniony, o którym sprawca zawiadomił organ, powołany do ścigania (A. Bartosiewicz, R. Kubacki 2003, s. 61)

Bezskuteczność zawiadomienia

"Art. 16. § 5. Zawiadomienie jest bezskuteczne, jeżeli zostało złożone:

1. w czasie, kiedy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego,
2. po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, w szczególności przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony". (Ustawa z dnia 10.09.1999 r. Kodeks karny skarbowy)

Złożenie zawiadomienia popełnienia czynu zabronionego w wypadkach wskazanych w art. 16 § 5 k.k.s. nie odnosi żadnego skutku procesowego, z tego wynika, że w związku z takim pismem lub oświadczeniem organ postępowania nie musi podejmować jakiejkolwiek decyzji procesowej (S. Kowalski, O. Włodkowski 2016, s. 51)

Zgodnie z przepisem art. 16 § 6 k.k.s. (wyłączenie podmiotowe) przepis art. 16 § 1 k.k.s (mówiącego o tym, że sprawca czyny zabronionego składający zawiadomienie nie podlega karze) nie ma zastosowania wobec sprawcy, który (A. Bartosiewicz, R. Kubacki 2003, s. 63):

1. nakłonił inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony,
2. zorganizował grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstwa skarbowego lub popełnienie wykroczeń skarbowych albo taką grupą lub związkiem kierował, chyba że zawiadomienia, o którym mowa w § 1, dokonał ze wszystkimi członkami grupy lub związku,
3. wykorzystał uzależnienie innej osoby od siebie, polecając jej wykonanie ujawnionego czynu zabronionego
4. kierował wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego

Skuteczność zawiadomienia

W art. 16 Kodeksu karnego skarbowego zostały określone warunki, jakie musi spełnić sprawca czynu zabronionego, aby mógł skorzystać z instytucji czynnego żalu. Są one następujące (J. Sawicki 2013, s. 37):

1. zawiadomienie przez sprawcę o dokonaniu czynu zabronionego odpowiedniego organu powołanego do ścigania,
2. dokonanie zawiadomienia w czasie, kiedy organ ścigania nie miał jeszcze wyraźnie udokumentowanej wiadomości o popełnieniu danego przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, ani też nie rozpoczął jeszcze czynności służbowej,
3. ujawnienie istotnych okoliczności czynu, a w szczególności osób współdziałających w jego popełnieniu,
4. uregulowanie w całości wymagalnej należności publicznoprawnej w terminie wskazanym przez organ ścigania,
5. jeżeli czyn zabroniony nie polega na uszczupleniu należności publicznoprawnej, ale jest zagrożony obligatoryjnie przepadkiem rzeczy, zgłaszający powinien złożyć te przedmioty, a w razie niemożności złożenia uiścić ich równowartość.

Miejsce składania czynnego żalu

Zawiadomienie o popełnieniu czynu zabronionego należy złożyć przed organem powołanym do ścigania. "Realizacja ścigania jest możliwa wyłącznie przez organy, które w zakresie swoich kompetencji posiadają uprawnienia do prowadzenia postępowania przygotowawczego, a następnie do wniesienia do sądu i popierania przed nim właściwego rodzaju skargi zasadniczej. Tym samym w pełni uprawnione staje się stwierdzenie, że pojęcie organu ścigania (organu powołanego do ścigania) w rzeczywistości sprowadza się do organów postępowania przygotowawczego, określanych na gruncie prawa karnego skarbowego jako finansowe i niefinansowe. Te pierwsze to: urząd skarbowy, inspektor kontroli skarbowej i urząd celny (art. 53 § 37 k.k.s.), zaś te drugie to: Straż Graniczna, Policja, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Żandarmeria Wojskowa i Centralne Biuro Antykorupcyjne (art. 53 § 38 k.k.s.). Dodatkowo, postępowanie w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe prowadzić może prokurator (art. 134a k.k.s.) oraz prokurator wojskowy (art. 134 § 3 k.k.s. w zw. z art. 134a k.k.s.)". (G. Łabuda, T. Razowski 2007, s. 105)

Forma i treść zawiadomienia

Zgodnie z art. 16 § 4 zawiadomienie powinno być złożone do organu powołanego do ścigania na piśmie bądź przekazane ustnie do protokołu. Zawiadomienie składane na piśmie musi być podpisane, istotna jest jego treść czyli podanie imienia i nazwiska sprawcy oraz adresu. Nie ma obowiązku osobistego złożenia pisma, może to zrobić inna osoba działająca na polecenie sprawcy. W przypadku ustnego złożenia zawiadomienia nie jest to możliwe, ustawa wymaga, aby zawiadomienie było złożone przez sprawcę czynu zabronionego. Nie ma znaczenia, w jaki sposób zawiadomienie zostanie sformułowane przez osobę dokonującą zawiadomienia, istotne jest aby z jego treści jednoznacznie wynikało, iż zawiadamiający dopuścił się przestępstwa bądź wykroczenia skarbowego (H. Skwarczyński 2006, s. 21-22)

Czynny żal w rozumieniu art. 16a. k.k.s.

Przepis art. 16a k.k.s. reguluje instytucję czynnego żalu - korektę deklaracji podatkowej. Przepis ten mówi o tym, że "nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, kto złożył prawnie skuteczną, w rozumieniu przepisów ustawy - Ordynacja podatkowa albo w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz. U. poz. 1947, z późn. zm.), korektę deklaracji podatkowej i w całości uiścił, niezwłocznie lub w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ, należność publicznoprawną uszczuploną lub narażoną na uszczuplenie". (Ustawa z dnia 10.09.1999 r. Kodeks karny skarbowy)

Zakres instytucji z art. 16a k.k.s. ma ograniczony charakter, dotyczy tylko umyślnych przestępstw i wykroczeń skarbowych popełnionych w związku ze złożeniem deklaracji. Przepis ten nie ma zastosowania w stosunku do osób, które popełniły w deklaracji niezamierzone błędy. W takich przypadkach zastosowanie znajduje błąd co do ustawowych znamion typu czyny zabronionego z art. 10 § 1 k.k.s (S. Kowalski, O. Włodkowski 2016, s. 52-53)

Czynny żal — artykuły polecane

Sądowy tytuł egzekucyjny — Interes prawny — Postępowanie sądowe — Postępowanie administracyjne — Koncesja — Czynność procesowa — Postępowanie cywilne — Zaniechanie — Akty prawne

Bibliografia

• Bartosiewicz A., Kubacki R. (2003), Leksykon prawa karnego skarbowego 2003, Unimex Oficyna Wydawnicza, Wrocław
• Kowalski S., Włodkowski O. (2016), Kodeks karny skarbowy. Praktyczny komentarz z orzecznictwem, Difin, Warszawa
• Sawicki J. (2013), Znaczenie czynnego żalu w prawie karnym skarbowym, Prokuratura i Prawo, nr 6
• Skwarczyński H. (2006), Czynny żal w prawie karnym skarbowym, Monitor Podatkowy, nr 2
• Ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy. Dz.U. 1999 nr 83 poz. 930
• Łabuda G., Razowski T. (2007), Czynny żal w Kodeksie karnym skarbowym, Prokuratura i Prawo, nr 2/2007

Autor: Katarzyna Pudo

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.