Kultura pracy

Kultura pracy to połączenie słów kultura oraz praca, w słowniku języka polskiego jedną z definicji kultury jest "materialna i umysłowa działalność społeczeństw oraz jej wytwory" (SJP), natomiast wyjaśnienie pracy to "celowa działalność człowieka zmierzająca do wytworzenia określonych dóbr materialnych lub kulturalnych" (SJP). Do kultury pracy można więc zaliczyć pisane i niepisane zasady, dobra materialne i niematerialne, czyli np.: atmosfera panująca w pracy, zachowania pracowników oraz ich nastawienie, cele, wartości, wygląd biura, sposób komunikacji, dress code, pakiety socjalne, przerwy, a także spotkania integracyjne.

TL;DR

Kultura pracy to połączenie zasad, wartości i norm obowiązujących w miejscu pracy. Jest rozwijana przez pracowników poprzez wykonywanie pracy, współpracę z innymi oraz równowagę między pracą a życiem prywatnym. Kultura pracy ma trzy sfery: osobowość pracownika, jego działanie oraz jakość stosunków międzyludzkich. Rozwój kultury pracy zależy od społeczno-historycznych uwarunkowań oraz indywidualnych cech pracowników. Może być rozumiana w szerszym i węższym ujęciu.

Historia kultury pracy

Podczas zaborów Polacy byli niechętnie nastawieni do pracy i nie potrafili gospodarować. Wynikało to z powierzchownego stosunku, ślepego naśladownictwa Zachodu oraz obawą przed utratą tożsamości narodowej. Jednakże w pozytywizmie, którego głównym wyrazicielem był Bolesław Prus, punktem odniesienia były Kraje Zachodnie, a rozwój cywilizacyjny uważano za coś naturalnego i koniecznego. Wzorem osobowym był wtedy człowiek uczony (lekarz, pisarz), który na pierwszym miejscu stawiał interes państwa, a później swój.

W 1838 roku polscy Absolwenci Szkoły Paryskiej Sztuk i Rękodzieł założyli Towarzystwo Przyjaciół Przemysłu. Uważali oni, iż gospodarka i jej rozwój powinien opierać się o bogactwo kraju i wiedzy. Pisali oni o budownictwie, inżynierii, chemii, fizyce, mechanice, metalurgii, rolnictwie, handlu i ekonomii. Ich działalność wymagała wiedzy z obszaru organizacji pracy, nauk technicznych oraz przestrzegania wymogów technicznych.

W 1909 roku w czasopiśmie "Przegląd Techniczny" ukazał się artykuł K. Adamieckiego na temat organizowania pracy zbiorowej. W czasopiśmie ukazały się też pierwsze publikacje na temat organizacji i metody działań wg. Taylora. Na pracę ludzi zaczęto spoglądać z perspektywy dobrej organizacji i sprawiedliwości.

Na początku XX wieku Polacy mieli do wyboru tylko politechnikę we Lwowie. We Lwowie wydawano dwa najważniejsze czasopisma naukowe "Przegląd Techniczny" oraz "Dźwignia". Poruszano w nich kwestie oparte na naukach Taylora, pisano o rozwoju przemysłu oraz o inżynierach i technikach. Czasopisma techniczne oraz stowarzyszenia zawodowe rozgłaszały wiedzę z dziedziny naukowej organizacji, oraz były wzorem dla nowej kultury pracy.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku należało odbudować i rozwinąć polską administrację, szkolnictwo oraz działalność gospodarczą. Zauważono, że polskie wyroby są o wiele droższe niż te, które można sprowadzić z innych krajów. Wynikało to ze złego zarządzania czasem pracy, nieodpowiednim i słabym wyposażeniem oraz inflacją. W "Przeglądzie Technicznym" zwrócono uwagę na sprawy pracowników, ich dobór, wydajniejszy system płac oraz poprawę warunków pracy. Główną przesłanką metod naukowej organizacji było lepsze (efektywniejsze) wykorzystanie ośmiogodzinnego dnia roboczego. Zobaczono szansę na poprawę kondycji polskich przedsiębiorstw oraz wzrost wydajności, efektywności i konkurencyjności.

W 1919 roku będąc świadomymi potrzeby unowocześnienia kultury pracy w Polsce, założono dwa stowarzyszenia: Liga Pracy oraz Instytut Naukowej Organizacji. W 1921 roku w "Przeglądzie Technicznym" wyszczególniono dział "organizacja pracy". Publikowano tam zasady organizacji pracy w Ameryce pisano o coraz ważniejszej roli menedżerów: wskazywano wiedzę i umiejętności, metody kształcenia i ich rolę w przedsiębiorstwie. Pierwszym celem podniesienia kultury pracy w Polsce było ograniczenie marnotrawstwa oraz lepsze wykorzystanie czasu pracy.

Dużą rolę odegrał Zygmunt Rytel, który w swoim artykule scharakteryzował i opisał menedżera. Według uczonego menedżer powinien potrafić zdobyć i odpowiednio wykorzystywać informacje, stosować metody pracy i poprawiać warunki pracy robotników. Najważniejsze cechy to nieustanne pogłębianie wiedzy oraz umiejętność planowania i zarządzania czasem. Również ważną rolę w rozwoju kultury pracy odegrał dwutygodnik techniczny "Mechanik", na łamach którego pisano o naukowej organizacji pracy.

W 1924 roku decydującym impulsem był I Międzynarodowy Kongres Naukowej Organizacji, na którym K. Adamiecki wygłosił referaty o harmonizacji pracy oraz o produktywizmie. Produktywizm to ideologia, która miała się przyczynić do rozwoju polskiej gospodarki, dzięki wykorzystaniu naukowych metod organizacji.

Najważniejszym wydarzeniem w rozwoju polskiej kultury pracy było założenie Instytutu Organizacji Naukowej oraz organizacja Pierwszego Polskiego Zjazdu Naukowej Organizacji w Warszawie. Na zjeździe K. Adamiecki wygłosił referat, w którym wskazał właściwości metod naukowej organizacji pracy oraz ich wpływ na środowisko. Nowa dziedzina nauki stawała się coraz popularniejsza, a największy wpływ na jej rozwój miał Taylor oraz K. Adamiecki (P. Górski 2006, s. 81-93).

Kultura pracy w oczach badaczy

Beata Jakimiuk twierdzi, że "Kultura pracy jest ważnym elementem funkcjonowania zawodowego, rozwija się bowiem podczas wykonywania pracy oraz przez umiejętność współpracy z innymi, co przyczynia się do rozpoznawania i rozwijania kompetencji emocjonalnych i społecznych, sprzyjających porozumieniu, komunikacji i współpracy z innymi, oraz właściwych wzorców zachowań, zwyczajów, norm i wartości, które warto wprowadzać w otoczeniu" (B. Jakimiuk 2016, s. 51). Różne relacje oraz sytuacje w życiu zawodowym pozwalają nam uczyć się od siebie, oraz pomagać innym. To znacząco może wpłynąć na kulturę pracy (obniżyć ją lub podnieść).

Kultura pracy to też równowaga między pracą a życiem prywatnym i tutaj ważną rolę odgrywa Kodeks Pracy, w którym wyszczególniono artykuły regulujące np.: swobodę pracy, urlop, podstawowe obowiązki pracownika oraz poszanowanie jego dóbr, a także możliwość zrzeszania się pracowników oraz pracodawców (Kodeks Pracy).

Trzy sfery kultury pracy

Władysław Jacher wylicza trzy sfery kultury pracy:

"1) sferę osobowości człowieka - pracownika (cechy osobowe pracownika, system jego wartości, formy zachowań);

2) sferę działania pracownika (sposób działania, styl pracy, formy organizacyjne czynności pracy);

3) sferę współżycia z innymi pracownikami, tj. to, co ogólnie nazywamy jakością stosunków międzyludzkich w zakładzie pracy" (W. Jacher 2009, s.27)". Kultura pracy nieustannie rozwija się i zmienia dzięki nowym pracownikom, liderom, trendom oraz szkoleniom. Każdy człowiek wyznaje inne wartości oraz cele i wnosi do przedsiębiorstwa coś innego, dzięki temu każde miejsce pracy ma swoją niepowtarzalną atmosferę i kulturę pracy.

Zbigniew Żechowski twierdzi, że ""kultura i "kultura pracy" w swym rozwoju podlegają uwarunkowaniom społeczno - historycznym, wykazując dużą zależność od:

• charakteru formacji gospodarczo-społecznej danego społeczeństwa oraz etapu rozwojowego tej formacji;
• dziedzictwa kulturowego danego społeczeństwa oraz jego klasowego i terytorialnego zróżnicowania,

a także kontaktów zagranicznych ludności;

• infrastruktury instytucjonalnej kultury w danym kraju oraz prowadzonej przez rząd polityki kulturalnej" (Z. Żechowski 1974, s. 83).

Dwa ujęcia kultury pracy

Zdzisław Wołk dokonał podziału kultury pracy ze względu na ujęcie (Z. Wołk 2013, s. 22-23):

1. Kultura pracy w szerszym ujęciu rozumiana jest jako dorobek pokoleniowy powiązany z pracą: narzędzia, organizacja pracy, sposób myślenia. Można wyszczególnić: kulturę techniczną, kulturę organizacji, kulturę kierowania, kulturę współżycia ludzi w procesie pracy i bhp, kulturę wypoczynku po pracy.

2. Kultura pracy w węższym ujęciu to cechy indywidualne każdego pracownika, dzięki którym on sam wyznacza sobie sposoby wykonywania pracy. W tym przypadku można wyodrębnić trzy, nierozłączne, wzajemnie przenikające się składniki:

• Wiedza o pracy, oparta na wiedzy ogólnej, dzięki której pracownik rozumie proces pracy, ocenia go i kształtuje
• Intelektualne i manualne umiejętności, które umożliwiają racjonalne wykonywanie zadań zawodowych
• Postawa wobec pracy, czyli zaangażowanie oraz odpowiedzialność i ponoszenie konsekwencji.

Kultura pracy — artykuły polecane

Etyka biznesu — Mary Parker Follett — Psychologia pracy — Profesjonalizm — Rozwój osobisty — Badanie Geerta Hofstede — Szkoła behawioralna — Polityka personalna — Innowator

Bibliografia

• Górski P. (2006), Społeczne i ideowe aspekty naukowej organizacji w okresie pionierskim lata dwudzieste dwudziestego wieku, Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 51/2
• Jacher W. (2009), Humanizacja pracy a kultura pracy, Zeszyty Naukowe / Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, nr 120
• Jakimiuk B. (2016), Środowisko pracy jako obszar budowania poczucia własnej wartości i relacji z innymi, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Wydział Nauk Społecznych , VOL. XXIX, 4
• Strona internetowa: Kultura, Słownik języka polskiego PWN online
• Strona internetowa: Praca, Słownik języka polskiego PWN online
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141
• Wołk Z. (2013), Człowiek i jego kultura pracy w realizacji drogi zawodowej, Szkoła - Zawód - Praca, nr 5-6
• Żechowski Z. (1974), Kultura pracy - pojęcie i podstawowe problemy, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, nr 4

Autor: Emilia Myszka

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.