Socjometria

Socjometria - zwana także metodą socjometryczną, jest jednym z kierunków współczesnej socjologii. Służy do pomiaru pozycji poszczególnych jednostek w grupie. Została zapoczątkowana przez amerykańskiego uczonego, lekarza i psychiatrę J.L Moreno w 1934 r. Badania przeprowadzane są za pomocą prostego Kwestionariusza i polegają na dokonaniu przez osoby wyborów negatywnych i pozytywnych spośród członków danej grupy. Wybory i odrzucenia pozwalają na sporządzanie graficznych obrazów relacji interpersonalnych. Uzyskane Dane są poddawane analizom statystycznym, które pozwalają na określenie stopnia ekspansywności, spoistości, zwartości grupy itd. Analiza dostarcza także informacji o pozycji każdej jednostki w grupie i podziałach na podgrupy. Socjometria znajduje zastosowanie w wychowaniu, do badań społecznych, także posługują się nią badacze, którzy chcą zinterpretować relacje występujące w grupie z którą pracują. Socjometrię wykorzystuje się w sytuacjach w których mamy do czynienia z małymi grupami.

Możemy wyróżnić strukturę socjometryczną pochodzącą od słowa "socjometria", której twórcą był J.L. Moreno - amerykański socjolog. Jest ona używana do badania zależności, współpracy i relacji między danymi jednostkami i polega na dokonywaniu pozytywnych i negatywnych wyborów. Moreno jako pierwsze użył ją w badaniach, które wykonał w gronie jeńców wojennych w trakcie I wojny oświatowej , a po przeprowadzce do Stanów Zjednoczonych rozpoczął wykorzystywać ją w analizach nad relacjami w klasach H szkolnych, z kolei po czasie zaczęto ją wdrażać do przeprowadzania badań grup w wojsku i przemyśle. Do głównych zadań techniki socjometrii należy postawienie pytania poddanej badaniu grupie: "Z kim ze swojej grupy chciałbyś wykonywać pewną czynność?". To jakie zadamy konkretne pytanie o czynność, zależy od adresata, np. jeśli będzie to grupa studentów, zapytamy z jaką osobą chciałyby wykonać projekt grupowy, marynarzy - z kim chcieliby wypłynąć w rejs (S.Mika 1981, s.455)

Wyniki takich badań możemy przedstawić na socjogramach, które dzielimy na klasyczne, kołowe, nieuporządkowane i hierarchiczne lub na macierzy socjometrycznej. Często występują komplikacje i utrudnienia przy sporządzeniu socjogramu w większej zbiorowości oraz przy różnorodności odpowiedzi badanych osób, ponieważ odpowiedzi badanych osób mogą się znacznie różnić od siebie i stworzenie odpowiedniego socjogramu jest lekko skomplikowanym procesem. Zbiór pytań jakie stawiamy badanym uczestnikom nazywamy testem socjometrycznym. Ta struktura pozwala nam poznać tzw. "gwiazdy socjometryczne", czyli osoby, które są najbardziej lubiane i popularne w grupie badanej jednostki.

Socjogram jest to graficzny sposób ukazania zebranych wyników, z którego zostaje odczytana Informacja na temat badanej grupy. Ciekawym aspektem w tym rodzaju prezentowania zebranych wyników jest fakt, że socjogram utworzony z zebranych wyników przez dwie różne osoby wydawałby się całkowicie różny od drugiego, ponieważ nie występuję żadna reguła kompozycyjna dla tego modelu (K.Holm 1985, s.160)

Macierz socjometryczna jest kolejnym sposobem ukazania i przedstawienia danych jakie otrzymaliśmy po przeprowadzeniu badania. Ten rodzaj prezentacji wyników ma dość skomplikowaną budowę, dlatego dla ułatwienia możemy podzielić go na macierze cząstkowe np. macierz wyborów negatywnych i macierz wyborów pozytywnych (S. Mika 1981, s. 459)

Występuje kilka rodzajów przekształcenia techniki socjometrycznej:

1. Socjometryczna Samoocena, używana już przez J.L. Moreno

2. Technika nominacyjna (technika Zgadnij kto?)

3. Szeregowanie rangowe

4. Porównywanie parami (A.Brzezińska 2011, s. 197)

TL;DR

Socjometria to metoda pomiaru pozycji jednostek w grupie poprzez wybory i odrzucenia. Wykorzystuje się ją w badaniach społecznych i wychowaniu. Socjogramy i macierze socjometryczne są sposobami prezentacji wyników badań. Metoda ma wiele zastosowań i wymaga odpowiednich warunków oraz jasno sprecyzowanych pytań. Jest prosta w użyciu i pozwala poznać relacje między członkami grupy.

Warunki skuteczności metody socjometrycznej

• Stosowanie metody do grupy zamkniętej (drużyna, klasa)
• Dobra i wzajemna znajomość osób danej grupy
• Badane osoby nie powinny mieć dostępu do udzielanych odpowiedzi innych uczestników, powinny być one tajne
• Udzielane odpowiedzi powinny być jasno sprecyzowane i zrozumiałe dla pozostałych uczestników
• Zadawane pytania powinny być jasno i zrozumiale napisane dla wszystkich członków badanej zbiorowości, tak aby każdy z nich jednoznacznie rozumiał sens pytania
• Dokładne określenie kryteriów wg których członkowie badanej grupy dokonują oceny poszczególnych członków uczestniczących w grupie.
• 100% obecność podczas badania.

Zalety

• Prostota przeprowadzania badań
• Krótki czas badania
• Nie wymaga skomplikowanej aparatury, mało potrzebnych materiałów do przeprowadzania badań
• Przejrzystość uzyskanych danych.
• Poznanie stosunków między członkami
• Zebranie informacji czy w grupie istnieje lider lub " gwiazda socjometryczna " (A.Chmielewska 2013, s.125)

Moreno użył socjometrii przy rozmieszczaniu studentów w domu akademickim tak aby zminimalizować konflikty. Praktyczne zastosowania testu socjometrycznego są obecnie rzadsze. W Polsce tę metodę rozpowszechnił Janusz Korczak, skonstruował na własny użytek nową technikę "plebiscyt życzliwości i niechęci". Istotną cechą plebiscytu jest to, że stawia on poszczególną osobę wobec obowiązku ocenienia wszystkich członków swojej grupy. Dzięki temu umożliwia wgląd w całokształt stosunków społecznych danej grupy.

Socjometria — artykuły polecane

Analiza skupień — Skala Likerta — Testy psychologiczne — Technika delficka — Development centres — Planning poker — Test inteligencji — Badania jakościowe — Kwestionariusz

Bibliografia

• Brzeziński J. (red.) (2011), Metodologia badań społecznych: wybór tekstów, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań
• Chmielewska A., Kołodziejczyk J. (2013), Zastosowanie socjometrii jako narzędzia badania ról zespołowych, Współczesne Zarządzanie nr 2
• Holm K., Hűbner P., Mayntz R. (1985), Wprowadzenie do metod socjologii empirycznej, PWN, Warszawa
• Marshall G. (2004), Słownik Socjologi i Nauk społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Mika S. (1981), Psychologia społeczna, PWN Warszawa
• Szacka B. (2003), Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa

Autor: Małgorzata Pierzchała, Agnieszka Chojnowska