Przedawnienie roszczeń

Przedawnienie - to kategoria powiązana z upływem czasu. Występuje zarówno w prawie cywilnym jak i finansowym, administracyjnym, karnym oraz w innych gałęziach prawa materialnego. Przedawnienie opiera się na tym, że dłużnik po upływie terminu wskazanego przez prawo, może uchylić się od wypełnienia świadczenia (W. Siuda 2007, s. 185-186). Dla instytucji przedawnienia uzasadnieniem jest przede wszystkim oddziaływanie upływu czasu (negatywne) na dowody, które są podstawą do istnienia roszczeń. Kategoria jest powiązana z czasem, ponieważ po upływie lat dowodów nie można wręcz przeprowadzić ze względu np. na śmierć świadków, zniszczenie lub zaginięcie dokumentów itp. Ważne jest również to, że sankcja przedawnienia roszczeń mobilizująco wpływa na wierzyciela - nakłania go do bardzo szybkiego dochodzenia roszczeń (Gnela B. i inni 1996, s. 56-57)

TL;DR

Przedawnienie to kategoria związana z upływem czasu, mająca na celu likwidację stanów niepewności i trudności dowodowych. Przedawniają się tylko roszczenia majątkowe, a nie roszczenia niemajątkowe. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, gdy roszczenie staje się wymagalne. Możliwe jest zawieszenie i przerwanie biegu przedawnienia. Terminy przedawnienia są ustalone przez prawo i nie mogą być zmieniane przez strony. Najczęstsze terminy to 10 lat, 3 lata, 2 lata i 1 rok, w zależności od rodzaju roszczenia.

Funkcje przedawnienia

1. Społeczna funkcja, głównie polega na likwidowaniu stanów niepewności i szkodliwych napięć, które spowodowane są rozbieżnością między stanem faktycznym a prawnym,
2. Dłużnik nie powinien być w ciągłym stanie zagrożenia sytuacją, że wierzyciel może w każdym momencie zgłosić się z swoimi roszczeniami,
3. Dochodzenie roszczeń po długim terminie, który upłynął, natrafiłoby na wiele poważnych trudności dowodowych, czasem nie dających się przezwyciężyć,
4. Można przyjąć, że uprawniony nie będzie zainteresowany świadczeniami, skoro nie domagał się ich spełnienia od dłuższego czasu (W. Siuda 2007, s. 186).

Przedawnienie roszczeń w prawie cywilnym

Prawna regulacja przedawnienia znajduje się w tytule VI pierwszej księgi Kodeksu cywilnego. Obok przedawnienia w prawie cywilnym występują również inne instytucje mające związek z upływem czasu. W szczególności zaliczamy do nich:

• przemilczenie
• zasiedzenia
• terminy zawite

Przedawnienie, zasiedzenie, przemilczenie i terminy zawite definiowane są wspólnym terminem w literaturze prawa cywilnego - dawność (W. Siuda 2007, s. 186-188).

"Kodeks cywilny stanowi, że - z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie - przedawnieniu ulegają jedynie roszczenia majątkowe, a więc takie, których wartość można określić w pieniądzu. Nie ulegają więc przedawnieniu roszczenia o charakterze niemajątkowym, np. roszczenia o ochronę dóbr osobistych. Skutek przedawnienia jest jednolity dla wszystkich podmiotów prawa, a mianowicie osoba, przeciwko której roszczenie przysługuje, może postawić zarzut przedawnienia i w ten sposób zobowiązać sąd do ustalenia, czy przedawnienie istotnie nastąpiło. Tak więc skorzystanie z zarzutu przedawnienia zależy wyłącznie od dłużnika (sąd nie bada przedawnienia z urzędu). Jeżeli natomiast zarzut przedawnienia nie zostanie postawiony, sąd rozpoznaje sprawę co do jej istoty. Dłużnikowi może zależeć na tym, by sąd orzekł co do sporu i ewentualnie uwolnił dłużnika od zarzutu uchylenia się od płacenia długów, gdy np. świadczenie w istocie zostało spełnione (Gnela B. i inni 2005, s. 195)".

Zobowiązanie, w sytuacji gdy roszczenie ulega przedawnieniu nie wygasa, przekształca się w zobowiązanie niezupełne (naturalne). Stąd więc dobrowolne spełnienie świadczenia, które wynika z takiego zobowiązania, nie może uzasadniać żądania jego zwrotu. Świadczenie to jest należne, ponieważ przedawnienie nie może spowodować wygaśnięcia stosunku zobowiązaniowego (Gnela B. i inni 2005, s. 195).

Roszczenie orzekane prawomocnym orzeczeniem sądu lub zawartą przed sądem ugodą także się przedawniają, jednak w takim wypadku okres przedawnienia zawsze wynosi 10 lat dla takich roszczeń. W sytuacji gdy mamy do czynienia z roszczeniami okresowymi, roszczeniami z czynów niedozwolonych itp., czyli takimi dla których przepisy kodeksu cywilnego przewidują krótszy okres przed wydaniem orzeczenia i tak okres ten będzie wynosił 10 lat (W. Siuda 2007, s. 186-188).

Bieg przedawnienia

Bieg przedawnienia zasadniczo rozpoczyna się od dnia, gdy roszczenie stało się już wymagalne (takim dniem jest np. data zwrotu pożyczki, nie będzie takim dniem data udzielenia pożyczki). Dłużnik ma prawo zrzec się skorzystania z zarzutu przedawnienia, jednak nie może z takiego prawa korzystać przed upływem terminu danego przedawnienia (Gnela B. i inni 1996, s. 57-58).

Zawieszenie biegu przedawnienia

Zawieszenie powstrzymuje chwilowo bieg przedawnienia, jednak po ustaniu okoliczności, która spowodowała zawieszenie, przedawnienie dalej biegnie, a nowy okres wlicza się do poprzedniego. Na okres przedawnienia przewidziany przepisami może więc złożyć się kilka krótszych, które są rozdzielone okresami zawieszenia (W. Siuda 2007, s. 188).

"Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:

1. Co do roszczeń przysługujących dzieciom przeciwko rodzicom - na czas trwania władzy rodzicielskiej,
2. Co do roszczeń przysługujących osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko ich opiekunom i kuratorom - na czas sprawowania przez te osoby opieki i kurateli,
3. Co do roszczeń przysługujących jednemu z małżonków przeciwko drugiemu małżonkowi - na czas trwania małżeństwa,
4. Co do wszystkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju - na czas trwania przeszkody (W. Siuda 2007, s. 188)".

Przerwa biegu przedawnienia

Przerwa biegu przedawnienia wywołuje skutki idące znacznie dalej niż zawieszenie. Bieg przedawnienia po przerwaniu rozpoczyna się od samego początku. Nie można wliczyć do niego całego okresu, który zdążył upłynąć od momentu przerwania (W. Siuda 2007, s. 188).

"Przerwanie biegu przedawnienia powoduje:

1. Każda czynność przed sądem lub innym właściwym organem przedsięwzięta w celu dochodzenia roszczenia. Do czynności takich należy przede wszystkim wniesienie pozwu oraz złożenie wniosku o wszczęcie egzekucji,
2. Uznanie roszczenia przez dłużnika (W. Siuda 2007, s. 188)".

Terminy przedawnienia

Terminy przedawnienia ustalone są przez normy prawne mające charakter bezwzględnie obowiązujący. W związku z tym terminy te nie mogą być przedłużane ani skracane przez strony. W prawie można wyszczególnić następujące długości terminów przedawnienia:

• 10 lat - jest to zasadniczy termin przedawnienia, jeżeli szczególne przepisy nie przewidują w jakimś wypadku krótszego terminu,
• 3 lata - taki termin stosuje się co do roszczeń o świadczenia okresowe (np. zapłatę alimentów czy czynszu), roszczeń ze stosunku pracy, roszczeń powiązanych z prowadzeniem działalności gospodarczej (niezależnie od rodzajów świadczeń), roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej niedozwolonym czynem (z wyłączeniem szkód wyrządzanych przestępstwem, wtedy termin przedawnienia wynosi 10 lat),
• 3 lata i 10 lat - z taką sytuacją mamy do czynienia wówczas, gdy jedna ze stron jest nieprofesjonalistą, a druga zaś podmiotem gospodarczym (warunkiem jest, że roszczenia nie dotyczą okresowych świadczeń). W takim wypadku termin przedawnienia będzie różny dla każdej ze stron - dla podmiotu gospodarczego będą to 3 lata, a dla nieprofesjonalisty roszczenia te upłyną po 10 latach,
• 2 lata - stosujemy co do roszczeń z tytułu świadczonych usług przez przedsiębiorstwa gastronomiczne i hotelowe,
• 1 rok - po upływie takiego terminu przedawniają się np. roszczenia, które wynikają z umowy przewozu, składu i spedycji (Gnela B. i inni 1996, s. 57).

Przedawnienie roszczeń — artykuły polecane

Okres przedawnienia — Osoba fizyczna — Darowizna — Zdolność do czynności prawnych — Zastaw umowny — Wierzytelność — Dłużnik — Stosunek przysposobienia — Rygor natychmiastowej wykonalności

Bibliografia

• Chańko P., Strumiłło T. (2010), Przerwanie biegu terminu przedawnienia na skutek wszczęcia mediacji, Kwartalnik ADR, nr 1
• Gnela B., Koczanowski J., Żabiński Z., Żułakowska C. (1996), Elementy prawa: prawo państwowe i cywilne, Akademia Ekonomiczna w Krakowie Wydawnictwo Uczelniane, Kraków
• Gnela B. (red.) (2005), Podstawy prawa dla ekonomistów, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Kraków
• Kuźmicka-Sulikowska J. (2010), Zapis na sąd polubowny i postępowanie przed tym sądem a przerwanie biegu przedawnienia roszczeń, Kwartalnik ADR Nr 4(12)
• Młynarski T., Machnikowski P. (2012), Przedawnienie roszczeń odszkodowawczych przeciwko Ubezpieczeniowemu Funduszowi Gwarancyjnemu, Rozprawy Ubezpieczeniowe 1 (12)
• Siuda W. (2013), Elementy prawa dla ekonomistów, Contact, Poznań

Autor: Aleksandra Galica