Subsydiarność

Subsydiarność - zasada nazywana również zasadą pomocniczości (łac. subsydium - wsparcie, pomoc) stanowi w Polsce zasadę konstytucyjną. Ma ona bezpośredni związek z samorządem terytorialnym oraz z pojęciem decentralizacji. Służy jako podstawa do wyodrębnienia oraz rozdziału zadań publicznych pomiędzy poszczególne szczeble władz publicznych a także dotyczy metod ich realizacji.

Zasada subsydiarności zawarta została w preambule Konstytucji RP gdzie pokazana została jej podstawowa funkcja, którą jest wzmacnianie "uprawnień obywateli i wspólnot".

To właśnie na niej oparte są przepisy zawarte w Konstytucji RP.

W rozdziale VII dotyczącym samorządu zgodnie z art. 163 Konstytucji "samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych". Zasada subsydiarności oznacza, że zadania publiczne powinny być powierzone do zrealizowania wspólnocie jak najniższego szczebla, która posiada odpowiednie kompetencje przez co może je skutecznie i efektywnie wykonać. Istnieje domniemanie właściwości gminy, gdyż jest to podstawowa jednostka podziału terytorialnego kraju. Jeśli jednak jednostka nie radzi sobie z przekazanymi zadaniami bądź ich realizacja na tym szczeblu jest nieracjonalna tylko w takim przypadku powinny one zostać przejęte przez samorząd wyższego szczebla. Wynika z tego, że administracja państwowa koncentruje się na zadaniach, które nie mogą być wykonane przez samorząd terytorialny.

Kluczowym problemem połączonym z realizacją tych zadań jest zasilanie samorządów w środki finansowe na ich realizację czyli kwestia dochodów budżetowych.

TL;DR

Zasada subsydiarności, czyli pomocniczości, jest ważną zasadą w polskim prawie konstytucyjnym. Polega ona na przekazywaniu zadań publicznych na najniższe możliwe szczeble władzy, które są w stanie je efektywnie wykonać. Zasada ta opiera się na katolickiej nauce społecznej i jest również obecna w Unii Europejskiej. Jednak kluczowym problemem jest zapewnienie odpowiednich środków finansowych samorządom na realizację zadań. Zasada subsydiarności jest regulowana przez przepisy Konstytucji RP.

Katolicka nauka społeczna

Właściwe rozumienie zasady subsydiarności zostało sformułowane w społecznej nauce Kościoła katolickiego. Jej początki sięgają encykliki Piusa XI Quadregesimo anno (1931r.). Następnie została ona przejęta przez inne kościoły chrześcijańskie, konstytucje, dokumenty międzynarodowe oraz naukę społeczną. Zasada ta zakłada, że "osoba ludzka" odpowiedzialna jest za zaspokojenie własnych potrzeb a kiedy nie jest w stanie tego wykonać pomóc jej może najbliższa społeczność, z których najniższą jest rodzina. Następnie zadanie, jeżeli w dalszym ciągu nie może zostać zrealizowane, przechodzi na kolejne stopnie społeczeństwa obywatelskiego. Dopiero po przejściu takiej ścieżki jego wykonania mogą się podjąć organy władzy publicznej. Ich interwencja nie jest jednak dowolna ale leży tylko i wyłącznie w granicach pomocy koniecznej.

Zasada subsydiarności w Unii Europejskiej

Zasada subsydiarności to jedna z ważniejszych reguł działania obecnej Unii Europejskiej. Tak zwana pomocniczość w kontekście zjednoczonej Europy oznacza, iż ma ona działać w interesie państw należących do Unii Europejskiej w momencie kiedy dany kraj nie jest w stanie indywidualnie realizować określonych zadań. Oznacza to, że szczebel wyższej Władzi powinien wykonywać jedynie zobowiązania, które szczebel władzy niższej lub społeczeństwo nie są w stanie zrealizować. Z łacińskiego słowo subsydium oznacza pomoc, rezerwę, wsparcie. W dzisiejszym rozumowaniu termin ten pojawił się w społecznie nauce Kościoła Katolickiego. W traktacie z Lizbony ranga znaczenia tego słowa została podniesiona, dzięki czemu poprawiła ona obraz Unii Europejskiej w świecie. W prawie pierwotnym Unii istnieje od Traktatu z Maastricht i nieprzerwanie staje się obiektem zainteresowania polityków, prawników, jak i wszystkich obywateli państw członkowskich. W pierwszej części rozważań zwrócono uwagę na ewoluowanie pojęcia "pomocniczość" w ramach rozwoju prawodawczego Unii oraz kwestie dotyczące jej narodowego i europejskiego wymiaru (Musialik T. 2013, s. 147-148)

Podstawowe założenia subsydiarności

• " grupy większe, o szerszych celach, nie powinny przejmować zadań grup mniejszych, o celach bardziej szczegółowych,
• grupy większe powinny spełniać tylko takie zadania, z którymi grupy mniejsze nie mogą sobie poradzić samodzielnie,
• grupy większe powinny pomagać mniejszym w osiąganiu ich celów" (Springer W. 1996, s. 111)

Podejścia ekonomistów

Niektórzy ekonomiści uważają, że powiązanie zasady subsydiarności z decentralizacją władzy jest związane z przekazywaniem zadań publicznych nie "z dołu do góry" ale "z góry na dół" - czyli z wyższego szczebla samorządu na szczebel niższy co wiąże się z tym, że decyzje związane w wykonywaniem zadań publicznych podejmowane są niezależnie od miejsca ich realizacji.

Zasada subsydiarności w Konstytucji RP

Przepisy Konstytucji odnoszące się do zasady subsydiarności:

• art. 15, ust.1 - związany z decentralizacją władzy w państwie,
• art. 16, ust.2 - przyznanie zadań samorządowi,
• art. 163 - założenia związane z zadaniami i kompetencjami poszczególnych władz publicznych,
• art. 164, ust.3 - zadania i kompetencje gminy,
• art. 167, ust.1 i ust.4 - zapewnienie dochodów związanych z realizacją zadań publicznych.

Subsydiarność — artykuły polecane

Budżet partycypacyjny — Administracja samorządowa — Pomoc publiczna — Europejska Karta Samorządu Terytorialnego — Samorząd terytorialny — Europejska Karta Samorządu Regionalnego — Budżet — Inicjatywa — Organizacja pozarządowa

Bibliografia

• Dylewski M., Filipiak B., Gorzałczyńska-Koczkodaj M. (2006), Finanse samorządowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Izdebski H. (2006), Samorząd terytorialny. Podstawy ustroju i działalności, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa
• Kołaczkowski B., Ratajczak M. (2006), Gospodarka finansowa samorządu terytorialnego w Polsce, Wolters Kluwer, Warszawa
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483
• Kosek-Wojnar M., Surówka K. (2010), Podstawy finansów samorządu terytorialnego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Kulesza M., Izdebski H. (1999), Administracja publiczna. Zagadnienia ogólne, LIBER, Warszawa
• Sierpowska I. (2011), Prawo pomocy społecznej, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Zakamycze
• Springer W. (1996), Subsydiarność jako zasada ustrojowa w państwie federalnym - członku Unii Europejskiej (na przykładzie RFN), Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
• Musialik T. (2013), Stosowanie zasady pomocniczości na gruncie traktatu z Lizbony, Modern Management Review vol. XVIII, 20 (4)

Autor: Aleksandra Baczyńska

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.