Bodziec

Bodziec jest to czynnik lub zdarzenie, które wywołuje reakcje organizmu. Pojęcie bodźca może być interpretowane zarówno z punktu widzenia fizjologii i anatomii człowieka jak i w odniesieniu do psychologii. Specjaliści od anatomii człowieka przedstawiają bodziec jako czynnik zewnętrzny odbierany przez receptory. Natomiast psycholog, Kazimierz Zieliński zwraca uwagę na to, iż "funkcjonalną jednostką układu nerwowego, umożliwiającą reakcję organizmu na bodziec zewnętrzny lub wewnętrzny, jest odruch". (K.Zieliński 1993, s. 205)

TL;DR

Artykuł omawia pojęcie bodźca w kontekście fizjologii i psychologii. Według anatomii człowieka, bodźcem jest czynnik zewnętrzny odbierany przez receptory, a psychologowie podkreślają, że bodźce mogą składać się z wielu pojedynczych elementów i wywoływać różne reakcje. W fizjologii, bodźce pobudzają komórki w układzie nerwowym, a w psychologii, bodźce są klasyfikowane jako warunkowe i bezwarunkowe. Warunkowanie klasyczne jest formą uczenia się, w której bodźce wcześniej obojętne zaczynają wywoływać reakcje. Przykładem jest sygnalizacja kłopotów w filmie. Bodźce warunkowe wywołują reakcje warunkową, podczas gdy bodźce bezwarunkowe wywołują reakcje bezwarunkową.

Bodźce w ujęciu fizjologii człowieka

Jedną ze wspólnych cech organizmów żywych jest pobudliwość, czyli reakcja na bodźce z otoczenia. Autorzy Anatomii człowieka czyli Adam Bochenek i Michał Reicher źródło pobudliwości upatrują w działaniu czynników szkodliwych, a co się z tym wiążę, reakcji obronnej organizmu przed nimi. "Jeśli owo szkodliwe działanie nie było zbyt długotrwałe lub intensywne i nie powodowało nieodwracalnych zaburzeń, to wówczas zaczynały wywierać wpływ bodźce fizjologiczne, wyzwalające objawy pobudzenia i kształtujące życie ustroju w otaczającym je środowisku. "(A. Bochenek, M. Reicher 1993 tom IV, s. 1) W organizmie człowieka najbardziej pobudliwe komórki to te które wchodzą w skład układu nerwowego. Część z tych komórek odbierają bodźce bezpośrednio. Nazywane się one zakończeniami wolnymi. Istnieje także taka grupa, która znajduje się w narządach czucia i odbiera bodźce przy pomocy zmysłów. Specjaliści od anatomii obie te grupy, czyli zakończenia wolne jak i komórki zmysłowe przedstawiają pod wspólną nazwa tj. receptorów. Receptory znajdą się w różnych częściach organizmu, a w zależności od miejsca ulokowania odpowiadają za odbieranie innego rodzaju bodźców. Istnieje grupa receptorów znajdujących się w narządach wewnętrznych, inne znajdują się w otoczeniu mięśni czy stawów, wyodrębnia się także grupę receptorów odbierających bodźce z otoczenia. Aby doszło do reakcji narządu reagującego na bodziec tj. mięśnia bądź gruczołu, musi wystąpić impuls, przewodzony w układzie nerwowym przez neurony z prędkością szacowaną od 0,6 m/s nawet do 120 m/s (A. Bochenek, M. Reicher 1993 tom IV, s. 1)

Bodźce w psychologii

Z perspektywy nauki psychologii bodziec to nie tylko pewien czynnik odbierany przy pomocy receptorów z otaczającego nas świata, który wywołuje reakcje organizmu, ale także może składać się z wielu pojedynczych bodźców i wskutek ich kumulacji wywoływać reakcje organizmu nie tylko przez fizyczny ruch, ale także zmianę nastawienia, samopoczucia itd. Psychologowie w toku swoich badań sklasyfikowali różne rodzaje bodźców, takie jak bodźce warunkowe czy bodźce bezwarunkowe, a także analizując różne bodźce rozwinęli takie zagadnienia jak warunkowanie klasyczne jako forma uczenia się.

Warunkowanie klasyczne - sposób uczenia się

Psycholog Tomasz Maruszewski w swojej książce definicje warunkowania klasycznego przedstawia jako " polegające na wiązaniu pewnej reakcji z coraz to nowymi rodzajami bodźców. Bodźce, które wcześniej były obojętne, wskutek współwystępowania z bodźcami nieobojętnymi nabywają zdolność wywoływania reakcji, występującej wcześniej w odpowiedzi na bodźce nieobojętne". (T. Maruszewski 2001, s. 166) Przykładem takich bodźców może być sytuacja z życia codziennego kiedy oglądamy film, jesteśmy przyzwyczajeni do tego iż na kilka sekund przed punktem kulminacyjnym czy innym ważnym dla akcji wydarzeniem pojawia się charakterystyczna muzyka. W efekcie kiedy usłyszymy w tle znany nam podkład muzyczny utożsamiany przez nas jako sygnalizacja kłopotów stajemy się bardziej skupieni i często wywołuje to mocniejsze bicie serca w oczekiwaniu niebezpiecznej sytuacji na ekranie. Warunkowanie klasyczne przedstawia się także jako sposób uczenia się poprzez interpretacje powiązanych ze sobą bodźców np. bodziec warunkowy (muzyka grozy w filmach) staje się istotny, gdyż wywołuje bodziec bezwarunkowy (szybsze bicie serca). Jednym z najbardziej znanych eksperymentów, który pogłębił wiedzę na temat warunkowania klasycznego, był przeprowadzony przez rosyjskiego fizjologa Romana Pawłowa badającego procesy trawienne, który w 1904 roku został nagrodzony Nagrodą Nobla. Eksperyment polegał na podawaniu psom pokarmów, a następnie badaniu ilości wytwarzanych przez nie śliny. Nieoczekiwanie zaobserwowano, że po kilkukrotnym powtórzeniu takiego zabiegu, psy śliniły się jeszcze przed podaniem im pokarmu, a po pewnym czasie ślina była przez nie wydzielana już na widok karmiącego je asystenta (P. Zimbardo G. J.Richard, 2012 s. 228-229) Odkrycie Pawłowa było niewątpliwie przełomowe i przyczyniło się do pogłębienia wiedzy z zakresu psychologii behawioralnej (J. Rodriguez-Parkitna, P. Cieślak, K. Łopata, M. Zygmunt 2014, s. 40)

Kazimierz Zieliński w artykule Warunkowanie a powstawanie asocjacji pisze o tym, że "odruchy badane przez Pawłowa były nabywane przez poszczególne osobniki dzięki tworzeniu się asocjacji pomiędzy określonym bodźcem obojętnym i bodźcem specyficznym dla danej reakcji odruchowej. Po pewnej liczbie skojarzeń pary bodźców: niespecyficznego (nazywanego bodźcem warunkowym) i specyficznego dla danej reakcji odruchowej (nazywanego bodźcem bezwarunkowym), reakcja odruchowa pojawiała się już na bodziec niespecyficzny". (K.Zieliński 1993, s. 428)

Bodźce warunkowe i bezwarunkowe

Jednym z klasyfikacji bodźców w nauce jaką jest psychologia jest podział na bodźce warunkowe i bodźce bezwarunkowe.

Bodźce warunkowe to takie, które teoretycznie są obojętne jednak w odniesieniu do danego organizmu czy sytuacji wywołują reakcje warunkową. Natomiast reakcja warunkowa jest to każda reakcja organizmu, która jest wywoływana w efekcie uczenia się i rozpoznawania bodźców warunkowych (P. Zimbardo G.J. Richard, 2012 s. 231) Przykładem takiej reakcji może być zachowanie psa, który zauważy właściciela trzymającego w ręce smycz. Zwierzę w wyniku znanego mu schematu (smycz - wyjście na spacer)reaguje wykazując pobudzenie.

Bodźce bezwarunkowe jest definiowany jako każdy bodziec, wywołujący reakcje bezwarunkową. Natomiast reakcja bezwarunkowa, wywołana takim bodźcem, jednak nie wymagała ona wcześniejszych ćwiczeń bądź nauki (P. Zimbardo G. J.Richard, 2012 s. 231) Przykładem takiej relacji może być np. kiedy dotkniemy rozgrzanego elementu żelazka. Reakcją bezwarunkową jest to, że bez zastanowienia, odruchowo cofamy dłoń. Nie wymagało to od nas ani ćwiczeń ani wcześniejszej nauki, lecz jest to reakcja na sytuacje zagrożenia.

Bodziec — artykuły polecane

Temperament — Osobowość — Psychologiczne oddziaływanie kolorów — Styl życia — Mechanizm obronny — Warunki powstania konfliktu — Psychologia społeczna — Zachowania konsumentów — Teoria atrybucji — Biuro pracy

Bibliografia

• Bochenek A., Reicher M. (1993), Anatomia człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
• Maruszewski T. (2001), Psychologia poznania, Gdańskie wydawnictwo psychologiczne, Gdańsk
• Rodriguez-Parkitna J., Cieślak P., Łopata K., Zygmunt M. (2014), Neuronalne mechanizmy motywacji, Wszechświat nr 1-3
• Zieliński K. (1993), Mózg i mechanizmy przystosowawcze ustroju - wprowadzenie, Kosmos, nr 42
• Zieliński K. (1993), Warunkowanie a powstawanie asocjacji, Kosmos, nr 42
• Zimbardo P. (1999), Psychologia i życie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

Autor: Bartłomiej Żurak