Róża Luksemburg

Róża Luksemburg (właść. Rozalia Luxemburg, 5 marca 1871-15 stycznia 1919 w Berlinie) - polsko-niemiecki teoretyk marksizmu, filozof, ekonomista i publicysta, feministka. Jedna z najbardziej wpływowych postaci w niemieckiej i europejskiej rewolucyjnej lewicowej socjaldemokracji.

TL;DR

Róża Luksemburg była polsko-niemiecką teoretyczką marksizmu i jedną z najważniejszych postaci lewicowej socjaldemokracji. Urodziła się w 1871 r. w Zamościu. Założyła Socjaldemokrację Królestwa Polskiego i była rzeczniczką lewego skrzydła partii socjalistycznej. Była aktywna podczas rewolucji w Warszawie i Petersburgu. W czasie I wojny światowej założyła Grupę Międzynarodową, która przekształciła się w Związek Spartakusa. Została aresztowana i zamordowana w 1919 r. Jej działalność dała początek luksemburgizmowi, odmianie socjalizmu. Jej idee są popularne pośród feministek, trockistów i niemieckich lewicowych zwolenników.

Biografia Róży Luksemburg

Urodziła się 5 marca 1871 r. w rodzinie polskich żydów w Zamościu. Całe życia kulała ze względu na nieprawidłowo leczoną chorobę biodra. Zaraz po ukończeniu w 1887 r. gimnazjum żeńskie w Warszawie została członkiem pierwszej polskiej partii robotniczej "Proletariat". Dwa lata później była zmuszona wyjechać do niemieckiego Zurychu, gdyż za przynależność do nielegalnej organizacji groziła jej kara więzienia. W Niemczech Róża studiowała filozofię, historię, politykę, ekonomię i matematykę oraz w 1897 r. obroniła doktorat na temat uprzemysłowienia Królestwa Polskiego.

W 1897 r. z Leonem Jogichesem-Tyszką oraz Julianem Marchlewskim założyła Socjaldemokrację Królestwa Polskiego (SDKP). Celem SDKP były rewolucja proletariacka, obalenie kapitalizmu, likwidacja państw narodowych i rządy klasy robotniczej co znacząco różniło ją od założonej w 1882 r. Paryżu Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) dążącej do niepodległości kraju. Od 1898 r. Róża Luksemburg przebywała głównie w Berlinie. W tym samym roku wstąpiła do zalegalizowanej partii socjał-demokratycznej (SPD) oraz dość szybko została rzeczniczką lewego skrzydła partii, krytykując przy tym dość ostro niemiecki militaryzm i imperializm. W 1904 r. za obrazę cesarza Wilhelma II, trafiła na kilka miesięcy do więzienia.

W latach 1905-1906 była aktywną uczestniczką rewolucji w Warszawie oraz Petersburgu, za co została ponownie skazana, tym razem przez rosyjski sąd. Po powrocie na wolę w 1907 r. zaczęła wykładać ekonomię polityczną w szkole partyjnej SPD w Berlinie. Późniejszy prezydent Republiki Weimarskiej Friedrich Ebert był jej uczniem.

Po wybuchu I wojny światowej, kiedy posłowie SPD opowiedzieli się za udzieleniem rządowi kredytów wojennych, Róża Luksemburg razem z Franzem Mehringiem i Clarą Zetkin założyli "Grupę Międzynarodową", do której przyłączył się wkrótce Karl Liebknecht, a w 1918 r. grupa przekształciła się w Związek Spartakusa. Podczas wojny Róża Luksemburg spędziła ponad trzy lata w pruskich więzieniach w Poznaniu, Wrocławiu i Wronkach.

11 listopada 1918 r. niemiecka delegacja podpisała bezwarunkową kapitulację Niemiec, a już 1 stycznia 1919 r. członkowie lewicowych ugrupowań, w tym też Związek Spartakusa utworzyli Komunistyczną Partię Niemiec (KPD). Autorką programu nowego stronnictwa była Luksemburg. Kilka dni po tym doszło do trwającego tydzień powstania robotników, w którym zginęło kilkaset osób, a 15 stycznia 1919 r. Róża Luksemburg i Karl Liebknecht zostali aresztowani, a następnie zamordowani przez żołnierzy Freikorpsu. W oficjalnych komunikatach berlińskiej policji śmierć aktywistów przedstawiano jako skutek napaści rozwścieczonego tłumu.

Luksemburgizm a socjalizm

Działalność Róży Luksemburg stał się podstawą do pojawienia się specyficznej odmiany socjalizmu - Luksemburgizmu. Oto główne założenia tej teorii:

• Poparcie dla demokracji, ale także postulat przeprowadzenia rewolucji tak szybko, jak tylko jest to możliwe.
• System polityczny zbliżony do komunizmu rad, ale nie odrzuca on związków zawodowych czy przeprowadzania wyborów. Przypomina także trockizm, w związku ze swym sprzeciwem wobec totalitaryzmu rządu stalinowskiego, choć odrzuca reformistyczne postulaty nowoczesnej socjaldemokracji.
• Wskazuje na niedemokratyczne błędy popełnione zarówno przez Lenina, jak i Trockiego.
• Krytyka niektórych działań bolszewików, takich jak rozpędzenie Zgromadzenia Konstytucyjnego w styczniu 1918, poparcie dla rozparcelowania posiadłości feudalnych na komuny rolnicze oparta na oryginalnej koncepcji Marksa - "rewolucji w permanencji".
• Luksemburgizm krytykował także pomysły Lenina na organizowanie partii rewolucyjnych, jak również koncepcję zdominowania ich przez kilku pozbawionych skrupułów liderów.
• Krytyka działaczy socjaldemokratycznej Drugiej Międzynarodówki. Zdaniem Róży Luksemburg, w wyniku wybuchu I wojny światowej - socjaldemokratyczne partie na świecie zdradziły klasę pracującą, wspierając burżuazję w prowadzeniu tego konfliktu zbrojnego.

We współczesnych czasach wiele idei luksemburgizmu jest bardzo popularnych wśród feministek i trockistów, jak również pośród niemieckich zwolenników lewicy.

Przypisy

Róża Luksemburg — artykuły polecane

Alfred Nobel — Międzynarodowe Targi Poznańskie — Plan Marshalla — George Soros — Amartya Sen — Międzynarodowa Organizacja Pracy — Wielki kryzys — Apartheid — G-20

Bibliografia

• Kocha E. (2015), Róża Luksemburg i bunt mas, "Nowa Krytyka: czasopismo filozoficzne", nr 34, s. 67-81
• Kończal K. (2017), Wszystkie imiona Róży, "Wyobrażenia przeszłości", s. 280-297
• Löwy M. (2012), Zachodni imperializm przeciwko pierwotnemu komunizmowi - nowe odczytanie pism ekonomicznych Róży Luksemburg, Praktyka Teoretyczna, nr 6
• Piskała K. (2012), Notatki z (nie)przegranej rewolucji. Uwagi na marginesie pism Róży Luksemburg z lat 1905-1906, "Praktyka teoretyczna", nr 6, s. 129-153
• Rauba R. (2005), Naród w myśli politycznej Róży Luksemburg, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra, s. 20-60

Autor: Mykyta Yezhevskyi