Trójpodział władzy

Trójpodział władzy
Polecane artykuły
Demokracja pośrednia Libertarianizm Społeczeństwo obywatelskie Władza sądownicza Demokracja Transformacja ustrojowa Prawo administracyjne Friedrich Hayek Subsydiarność

Trójpodział władzy - koncepcja organizacji państwa podana przez Monteskiusza (fr. Montesquieu) w jego dziele "O duchu prawa", wydanym po raz pierwszy w Genewie w roku 1748. Jest to jedno z podstawowych dzieł oświecenia, a podany w nim model trójpodziału władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, stanowi obecnie podstawę ustroju większości państw demokratycznych i najbardziej rozpowszechniony system sprawowania rządów. Umożliwia prawidłowe funkcjonowanie demokratycznego państwa, ponieważ poszczególne organy wzajemnie się kontrolują, ale też wspierają (Shklar I.N. 1987, s. 79).

Geneza zasady trójpodziału

Zasada podziału władzy została zaproponowana najpierw przez J. Locke’a w jego pracy “Dwa traktaty o rządzie" z 1689 roku. Dokonał on wtedy rozróżnienia na władzę ustawodawczą i wykonawczą, nie wyodrębnił jednak władzy sądowniczej. W koncepcji zaproponowanej przez Locke’a władze nie były sobie jednak równe, a jego filozofia stanowiła dopiero swego typu zapowiedź powstania zasad podziału władzy (Badura A. 1983, s. 35, Małajny R. 2001, s. 186).

Zasada trójpodziału władzy zastosowana na potrzeby oświeceniowego konstytucjonalizmu została zaproponowana przez Monteskiusza. Jego zdaniem “Kiedy w jednej i tej samej osobie lub w jednym i tym samym ciele władza prawodawcza zespolona jest z wykonawczą, nie ma wolności, ponieważ można się lękać, aby ten sam monarcha albo ten sam senat nie stanowił tyrańskich praw, które będzie tyrańsko wykonywał. Nie ma również wolności, jeśli władza sądowa nie jest oddzielona od prawodawczej i wykonawczej. Gdyby była połączona z władzą prawodawczą władza nad życiem i wolnością obywateli byłaby dowolną, sędzia bowiem byłby prawodawcą. Gdyby była połączona z władzą wykonawczą, sędzia mógłby mieć siłę ciemiężyciela" (Monteskiusz 1957, s. 244).

Norma podziału władz miała być przeciwieństwem reguł absolutyzmu monarszego, który skupiał całą władzę w rękach jednego podmiotu. Takie podejście miało być gwarancją stworzenia demokratycznego systemu. Mówiąc o podziale władz należało równocześnie rozważyć aspekt przedmiotowy i podmiotowy danego pojęcia. Przedmiotowy podział władz, który oznaczał wyznaczenie odmiennie ukierunkowanych działań, takich jak stanowienie lub wykonywanie prawa oraz sądzenie. Taka postawa, choć podlegajaca innemu podziałowi przedmiotu, była widoczna już u Arystotelesa, jednak to Locke i Monteskiusz są odpowiedzialni za powiązanie przedmiotowego i podmiotowego postrzegania podziału władz (Garlicki L. 2018, s. 86,87).

Tezy trójpodziału władzy

Główne założenia trójpodziału władzy to (Skrzydło W. 2010, s. 124,126, Granat M. 2014, s. 79,80):

• w państwie wyróżnia się trzy odrębne od siebie władzę: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą (aspekt przedmiotowy podziału władzy),
• każdej władzy odpowiadają jej własne organy państwowe (aspekt podmiotowy władzy),
• obowiązuje zakaz łączenia stanowisk między poszczególnymi władzami, czyli każda z władz ma być wykonywana przez osobny organ państwowy (zasada incompatibilitas),
• połączenia występujące między poszczególnymi władzami mają służyć wzajemnemu hamowaniu i równoważeniu się poszczególnych wpływów.

Trójpodział władzy w Polsce

W historii rozwoju polskiego prawa konstytucyjnego, zasada podziału władzy przeszłą specyficzną drogę. Pierwszym dokumentem, który oficjalnie wprowadzał podaną regułę była Konstytucja 3 Maja, wprowadzała ją również Konstytucja z 1921 r. oraz była uznawana przez Małą Konstytucję z 1947 r. Odrzucały ją natomiast Konstytucje przyjmowane w latach 1935 i 1952. Zasada trójpodziału władzy została przywrócona przez Małą Konstytucję z 1992 r. i ponownie przyjęta przez Konstytucję z 2 kwietnia 1997 r (Skrzydło W. 2010, s. 126).

Zasada ta została wyraźnie wprowadzona w nowej Konstytucji w art. 10: "1.Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. 2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały" (Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej 1997).

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.

Bibliografia

• Budra A. (1983), Konstytucja marcowa. Dokumenty naszej tradycji, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin
• Garlicki L. (2018), Polskie prawo konstytucyjne, Wolters Kluwer, Warszawa
• Granat M. (2014), Prawo konstytucyjne w pytaniach i odpowiedziach., LexisNexis, Warszawa
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483
• Ludwin F. (2015), Monteskiusza trójpodział władzy, a idea demokracji, "Przegląd Naukowy Disputatio" tom XI
• Łączkowski W. (2018), Trójpodział władz, a dobro wspólne, "Ruch Prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny" (2018|80|1)
• Małajny R. (2001), Trzy teorie podzielonej władzy, Volumen, Warszawa
• Monteskiusz (1957), O duchu praw tom I, PWN, Warszawa
• Shklar I.N. (1987), Montesquieu.Past Masters Series, Oxford University Press, Oxford
• Skrzydło W. (red) (2010), Polskie prawo konstytucyjne, Verba, Lublin
• Sylwestrzak A. (2011), Władza trzecia "neutralna", "Zeszyty prawnicze UKSW" tom 11 nr4

Autor: Monika Bzdyk