Warunkowanie klasyczne

Warunkowanie klasyczne
Polecane artykuły
Pamięć sensoryczna Henry Louis Le Chatelier Liofilizacja Projektowanie eksperymentów Afirmacja Model Leavitta Indukcja eliminacyjna Potrzeby fizjologiczne Kalorymetria

Warunkowanie klasyczne (zwane również klasycznym uczeniem się) jest to proces uczenia się skutkujący wytworzeniem odruchowej reakcji na bodziec inny niż pierwotny. Twórcą teorii warunkowania klasycznego jest rosyjski uczony Iwan Pawłow, który dzięki swoim odkryciom stworzył podstawy pod późniejsze badania nad procesami uczenia się (S. Ciccarelli, J. White 2015 s. 170-171).

Elementy warunkowania klasycznego

Teoria warunkowania klasycznego składa się z następujących elementów (S. Ciccarelli, J. White 2015 s. 171-172):

• Odruch - mimowolna reakcja organizmu, której nie można poddać świadomej kontroli;
• Bodziec bezwarunkowy - jest to pierwotny, niewyuczony bodziec, który w naturalnych warunkach powoduje wystąpienie reakcji odruchowej w organizmie;
• Reakcja bezwarunkowa - niewyuczona i odruchowa reakcja na bodziec bezwarunkowy;
• Bodziec neutralny - bodziec zewnętrzny, który domyślnie nie wywołuje żadnej reakcji organizmu;
• Bodziec warunkowy - jest to bodziec neutralny, który pod wpływem procesów uczenia się nowych reakcji, zaczyna wywoływać tę samą reakcję co bodziec bezwarunkowy;
• Odruch warunkowy - jest to odruch pojawiający się jako reakcja na bodziec bezwarunkowy.

Eksperyment Pawłowa

Podczas badań prowadzonych nad układem trawiennym psów, Pawłow stworzył narzędzie służące do pomiaru ilości śliny produkowanej przez psa. Zauważył on, że w momencie gdy do pyska zwierzęcia trafi jakiś pokarm, jego ślinianki automatycznie zwiększały produkcję śliny. Określił on to mianem odruchu bezwarunkowego. Następnie odkrył, że psy zaczynają wydzielać ślinę także w niewłaściwych momentach, nie tylko w odpowiedzi na podanie pokarmu, ale również w reakcji na inne bodźce (np. zbliżała się pora karmienia lub zwierzęta mogły usłyszeć brzdąkanie garnków w kuchni). Założył on więc, że pies jest w stanie nauczyć się wydzielać ślinę w reakcji na inne bodźce niż tylko podanie pokarmu. Stwierdził, że aby to osiągnąć, wystarczy poprzedzić podanie pokarmu dowolnym, neutralnym bodźcem, np. dzwonieniem dzwoneczka. Powtarzanie tego schematu wielokrotnie (dzwonienie dzwoneczkiem → podanie pokarmu), skutkować będzie tym, że pies na sam dźwięk dzwoneczka zwiększy wydzielanie śliny (jego ślinianki). Odruch wyuczony w ten sposób Iwan Pawłow określił mianem odruchu warunkowego (A. Falkowski, T. Tyszka 2006, s. 29-31).

Zasady w procesie warunkowania klasycznego

Iwan Pawłow i jego zespół badawczy przeprowadzili jeszcze wiele eksperymentów przy udziale psów. Pomimo tego, iż warunkowanie klasyczne z reguły jest procesem bardzo prostym to Iwan Pawłow wraz z współtowarzyszącymi mu podczas badania uczonymi określił cztery zasady rządzące tym procesem (S. Ciccarelli, J. White 2015 s. 172-174):

• Pierwszeństwo wystąpienia bodźca warunkowego przed bodźcem bezwarunkowym;
• Odstęp między wywołanie, bodźca warunkowego a bezwarunkowego nie powinien być dłuższy niż pięć sekund;
• Aby proces warunkowania zakończył się sukcesem, schemat kojarzenia bodźca naturalnego z bodźcem bezwarunkowym musi powtórzyć się wielokrotnie;
• Bodziec warunkowy powinien być jasno wyodrębniony spośród konkurencyjnych bodźców.

Główne cechy warunkowania klasycznego

W procesie warunkowania klasycznego możemy wyodrębnić przykładowe zjawiska (S. Ciccarelli, J. White 2015 s. 174-175):

• Generalizacja bodźca - polega na reakcji odruchem warunkowym na zbliżone do bodźca warunkowego impulsy (np. reakcja na tykanie zegara, gdy bodźcem warunkowym było taktowanie metronomu);
• Różnicowanie bodźca - polega na zaprzestaniu czynności “generalizacji bodzća” w momencie, gdy organizm nauczy się różnych reakcji na konkretne bodźce;
• Wygaszanie - polega na stopniowym zanikaniu odruchu warunkowego, które wynika z braku bodźca bezwarunkowego podczas przedstawiania bodźca warunkowego;
• Samorzutne odnowienie - polega na odnowieniu się wygaszonego wcześniej odruchu.

Warunkowanie wyższego rzędu

Pawłow dowodził również, że raz wyuczony odruch warunkowego może być podstawą do wytwarzania kolejnych odruchów warunkowych. Na przykład poprzedzanie dzwonienia zapalaniem światła spowoduje, iż pies będzie reagował nadmiernym ślinieniem nie tylko na dzwonek, ale również na zapalanie światła. Ten proces określany jest mianem warunkowania wyższego rzędu (A. Falkowski, T. Tyszka 2006, s. 31).

Bibliografia

• Ciccarelli S.K., White J.N., (2015), Psychologia, Dom Wydawniczy Rebis
• Falkowski A., Tyszka T., (2006), Psychologia zachowań konsumenckich, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
• Henton W.W., Iversen I.H., (1978), Classical Conditioning and Operant Conditioning.A Response Pattern Analysis, Springer
• Jarius S., Wildemann B., (2015), And Pavlov still rings a bell: summarising the evidence for the use of a bell in Pavlov’s iconic experiments on classical conditioning., "Journal of Neurology", nr 262, s. 2177-2178
• Lavond D., Steinmetz J., (2003), Handbook of Classical Conditioning, Springer US
• Rescorla R.A., (1988), Pavlovian conditioning: It's not what you think it is., "American psychologist", nr 43 (3), 151-160.

Autor: Damian Michna