Paradygmat
| Paradygmat |
|---|
| Polecane artykuły |
Paradygmat stanowi ogólną koncepcję, wzór lub ramy myślowe, które wyznaczają sposób rozumienia i interpretacji rzeczywistości przez naukowców i praktyków w danej branży lub dziedzinie wiedzy. Najczęściej w skład paradygmatu wchodzą przekonania, wartości, wytyczne metodologii, reguły i zasady postępowania, techniki badań i interpretacji wyników, itp., które wpływają na sposób myślenia, badania i podejścia do problemów w danej dziedzinie. Paradygmat może być interpretowany jako matryca dyscyplinarna, czyli uporządkowany zbiór przekonań, nastawień czy przeświadczeń podzielanych przez uczonych uprawiających daną dyscyplinę.
Paradygmaty są szczególnie istotne w naukach społecznych, takich jak psychologia, socjologia i nauki polityczne, gdzie różne paradygmaty mogą mieć różne podejścia do badania ludzkiego zachowania i społecznych zjawisk. Przykładowe paradygmaty w tych dziedzinach to paradygmat behawioralny, paradygmat humanistyczny czy paradygmat konstruktywistyczny.
W naukach przyrodniczych również istnieją różne paradygmaty, które wpływają na sposób rozumienia i badania przyrody. Na przykład w fizyce istnieje paradygmat klasyczny i paradygmat kwantowy, które różnią się w swoim podejściu do opisu i wyjaśniania zjawisk fizycznych.
Paradygmaty nie tylko definiują dominujące podejścia i teorie w danej dziedzinie, ale również określają granice i zakres akceptowanych metod badawczych. Mogą również wpływać na przyjęte metody komunikacji, terminologię i sposoby interpretacji danych. Przykłady znanych paradygmatów naukowych to kopernikański paradygmat heliocentryczny, ewolucyjny paradygmat biologiczny czy paradygmat kwantowy w fizyce.
Geneza pojęcia paradygmatu
Od lat 60 XX wieku pojęcia paradygmat używa się dla oznaczenia schematów myślowych w nauce. Wcześniej pojęcie to używane było głównie w gramatyce, retoryce i lingwistyce, najczęściej dla oznaczenia klasy podobnych do siebie elementów. Jest to fundamentalne modele a nawet układy odniesienia, których używamy, by uporządkować nasze obserwacje i rozumowanie.
Ważne jest zrozumienie, że paradygmaty nie są stałe i niezmienne. Wraz z rozwojem nauki i postępem wiedzy mogą ewoluować, a nowe paradygmaty mogą zastępować stare. Przejście między paradygmatami może być wynikiem rewolucji naukowej, w wyniku której zmienia się fundamentalne rozumienie danej dziedziny. Twórcą koncepcji paradygmatów w nauce jest Thomas Kuhn, który definiuje paradygmat jako:
- wzorzec, mówiący o tym, że paradygmat jest rozwiązaniem pewnego problemu, zaakceptowane przez wspólnotę naukową
- macierz dyscypliny naukowej
Paradygmat określa:
- co ma być badane i analizowane;
- rodzaj pytań, które można zadawać;
- sposób w jaki te pytania powinny być konstruowane,
- jakie narzędzia badawcze należy stosować w praktyce naukowej,
Wymogi stawiane wobec paradygmatów:
- spójność logiczna i pojęciowa;
- prostota i zawieranie tylko tych pojęć i teorii, które są dla danej nauki rzeczywiście niezbędne;
- możliwość tworzenia teorii szczegółowych zgodnych ze znanymi faktami.
Różnice między paradygmatem a dogmatem
Paradygmat różni się od dogmatu, gdyż:
- nie jest on dany raz na zawsze – jest on przyjęty na zasadzie konsensusu większości badaczy,
lecz nie oznacza, że naukowcy głosują nad przyjęciem lub odrzuceniem paradygmatu, liczy się zgodność paradygmatu z dotychczasową wiedzą i spełnienie wielu warunków (w zakresie np. istniejących dowodów)
- może okresowo ulec zasadniczym przemianom prowadzącym do głębokich zmian w nauce (rewolucja naukowa)
- podważa sens absolutnej słuszności (lecz samo pojęcie "absolutnej słuszności” nie ma charakteru naukowego)
Przykłady
- paradygmaty w naukach społecznych - nie są tak bezwzględne jak w naukach przyrodniczych, dlatego że mogą zyskiwać lub tracić popularność, ale nigdy nie zostaną uznane za prawdziwe lub fałszywe;
- paradygmaty programowania - jest to ogół oczekiwań programisty wobec języka programowania i komputera, na którym będzie działał program
- paradygmat konfliktu - zachowania społeczne mogą być postrzegane jako nieustanna walka sprzecznych grup interesu; konflikt w społeczeństwie jest nieunikniony
Przykładem paradygmatu mogą być również:
- Kopernikańska koncepcja Ziemi poruszającej się wokół Słońca,
- teoria ewolucji Darwina;
- Mechanika newtonowska;
- teoria względności Einsteina
Zaletą wiedzy o paradygmatach jest przede wszystkim możliwość łatwego zrozumienia na pozór dziwne poglądy i działania tych, którzy funkcjonują w ramach innego paradygmatu.
Bibliografia
- Bobrowski I. (1998). Zaproszenie do językoznawstwa, Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, Kraków
- Czakon W. (2011)https://przegladorganizacji.pl/artykul/2011/10.33141po.2011.11.01 Paradygmat sieciowy w naukach o zarządzaniu], Przegląd organizacji
- Griffin R., W. (1996). Podstawy zarządzania organizacjami, Wydawnictwo PWN, Warszawa
- Krzyżanowski L., J. (1999). O podstawach zarządzania inaczej: paradygmaty, modele, metafory, filozofia, metodologia, dylematy, trendy, Wydawnictwo PWN, Warszawa
- Kuhn T.(1962). Struktura rewolucji naukowych
- Stalmaszczyk P. (2013). Metodologie językoznawstwa. Podstawy teoretyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź
