Demokracja bezpośrednia

Demokracja bezpośrednia jest ideą sprawowania władzy nad organami państwa przez obywateli. Początków tego typu rządzenia państwem należy poszukiwać w starożytnej Grecji, gdzie istniały zarządzane takim sposobem miasta-państwa (polis). W czasach dzisiejszych, zgodnie z teorią kompromisową, nie istnieje coś takiego jak demokracja bezpośrednia. Obecnie mianem demokracji bezpośredniej nazywa się formy udziału obywateli w zarządzaniu państwem, poprzez oddanie obywatelem prawa do decyzji ostatecznej (P. Uziębło 2009, s. 13-17).

TL;DR

Demokracja bezpośrednia polega na sprawowaniu władzy przez obywateli. Starożytne Ateny są przykładem tego rodzaju rządzenia. Obecnie termin ten odnosi się do udziału obywateli w zarządzaniu państwem. W XX wieku wiele państw wprowadziło elementy demokracji bezpośredniej. Szwajcaria była pierwszym państwem, które przyjęło mechanizmy demokracji bezpośredniej.

Starożytna Grecja

Starożytne Ateny są najbardziej rozpowszechnionym historycznie przykładem państwa, które stosowało demokrację bezpośrednią. Rozwojem tego typu władzy są reformy stworzone przez Kleistenesa, dzięki którym obywatele ateńscy nabyli prawo do sprawowania władzy (P. Uziębło 2009, s. 22-23).

Obecnie znany trójpodział władzy na wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą, był skupiony w ramach zgromadzenia ludowego o nazwie "Eklesia". Prawo do udziału w tym zgromadzeniu, mieli wszyscy dorośli obywatele, czyli mężczyźni, którzy ukończyli 20 rok życia. Minimalną wymaganą frekwencją, aby takie spotkanie mogło się odbyć, było około 6 tysięcy osób. W ramach zachęty do uczestnictwa, pierwszym przybyłym obywatelom wypłacano pieniądze, aż do czasu, kiedy uzyskano minimalna liczbę uczestników. Spotkanie trwało jeden dzień, a miejscem przeznaczonym do tych spotkań na początku była Agora, a następnie przeniesiono je na Wzgórze Pynks (P. Uziębło 2009, s. 22-23).

Eklesie były zwoływane przez Rady Pięciuset oraz dzieliły się na 3 rodzaje

• Kyriai, czyli zgromadzenie zwyczajne odbywające się dziesięć razy w roku
• Zwykłe, organizowane w celach sądowniczych oraz zamykaniu spraw niedokończonych podczas zgromadzeń typu Kyriai
• Synkletos, które było zgromadzeniem organizowanym w wyjątkowych przypadkach

Obrady były rozpoczynane rytualnym zabiciem świni, która była przeciągana przez zgromadzenie w celu obmycia oraz modlitwy. Po zakończeniu ceremoniałów przystępowano do części właściwej. W czasie dyskusji każdy obecny posiadał prawo do wypowiedzi, natomiast nie była to powszechna praktyka. Decyzje były podejmowane przez podniesienie ręki, a wynik był najprawdopodobniej szacowany (P. Uziębło 2009, s. 23).

Demokracja bezpośrednia w XX wieku

W XX wieku wiele państw zaczęło stosować elementy bezpośredniego udziału obywateli w podejmowaniu decyzji. Republika Weimarska w roku 1919, przyjęła do swojej konstytucji mechanizmy demokracji bezpośredniej. Utworzona została inicjatywa ustawodawcza dla minimum dziesięciu procent uprawnionych wyborców. W Australii, na początku tego stulecia, pojawiła się możliwość dokonywania zmian konstytucyjnych poprzez referendum. Po Pierwszej Wojnie Światowej, państwa takie jak Estonia, Austria oraz Szwecja wzięły przykład z republiki weimarskiej i zastosowały podobne instrumenty (P. Uziębło 2009, s. 36-37).

Po Drugiej Wojnie Światowej nastąpiło ożywienie w sprawie przyjmowania rozwiązań demokracji bezpośredniej do systemu prawnego. Wiele nowopowstałych państw z Afryki, przyjmowało pierwsze rozwiązania prawne w tym systemie. Niestety, w późniejszych latach narzędzia demokratyczne zostały wykorzystane w całkowicie odmiennym celu. Referenda były przprowadzane w celu zapewnienia prawnej władzy dla reżimów totalitarnych (P. Uziębło 2009, s. 37).

Ostatnią falą zainteresowania demokracją bezpośrednią w XX wieku, był koniec lat 80. W tym czasie duża część krajów europejskich oraz Ameryki Łacińskiej posiadała instytucje demokracji bezpośredniej, takie jak referendum, bądź inicjatywa ludowa (P. Uziębło 2009, s. 38).

Demokracja bezpośrednia w Szwajcarii

Pierwszym państwem w świecie nowożytnym, które przyjęło mechanizmy demokracji bezpośredniej była Szwajcaria. Konstytucja tego państwa z roku 1798 przewidywała możliwość dokonywania jej zmian, poprzez zgromadzenia pierwiastkowe. W ich skład wchodzili wszyscy obywatele posiadający możność głosowania, a kolejna ustawa zasadnicza została zatwierdzona przy użyciu tej formy podejmowania decyzji (P. Uziębło 2009, s. 29-30).

W 1848 wprowadzono konstytucję, która zawierała zapis wymuszający przeprowadzenie referendum ogólno-krajowego, w celu zmiany ustawy zasadniczej oraz dawała prawo do inicjatywy ustawodawczej dla minimum 50 tysięcy wyborców (P. Uziębło 2009, s. 30).

Demokracja bezpośrednia — artykuły polecane

Transformacja ustrojowa — Timeshare — Organizacja Narodów Zjednoczonych — Prezydent — Moratorium — Apartheid — Trójpodział władzy — Inicjatywa — Spółdzielnia socjalna

Bibliografia

• Piasecki, A.K. (2005), Demokracja bezpośrednia w Polsce lokalnej-błędny model, zła praktyka., "Studia Regionalne i Lokalne", 6(21), 67-84
• Tybuchowska-Hartlińska, K. (2014), Demokracja bezpośrednia na poziomie lokalnym: Czy obywatele chcą partycypacji? "Political Preferences", (8), 117-126
• Uziębło P. (2009), Demokracja partycypacyjna, Centrum Badan Spolecznych

Autor: Wojciech Szabla