Obywatel

Obywatel
Polecane artykuły
Karta praw podstawowych Prawo Rola związków zawodowych w firmie Strajk Dane osobowe Oszczerstwo Prawa człowieka Reprywatyzacja Strzelectwo

Obywatel (słowo wywodzi się z języka czeskiego - obyvatel) - osoba fizyczna przebywająca na terytorium konkretnego państwa związana z nim trwałym węzłem prawnym. Posiadanie określonego obywatelstwa przesądza o zakresie praw i obowiązków jednostki (osoby fizycznej) wobec państwa i odwrotnie. Zasady, warunki oraz tryb nabywania i utraty obywatelstwa polskiego, potwierdzanie jego posiadania lub utraty, a także właściwość organów w tych sprawach reguluje ustawa z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim. Jest to sens ścisły prawa o obywatelstwie polskim, który możemy rozpatrywać także w perspektywie szerokiej. W takim wypadku, oprócz regulacji prawnej, stanowią ją całokształt unormowań wewnątrzpaństwowych, a także prawnomiędzynarodowych, które skutkują obecnie w materii obywatelstwa polskiego. Tworzą one bieżące źródła prawa w przedmiocie obywatelstwa polskiego.

TL;DR

Artykuł omawia definicję obywatela, prawa, wolności i obowiązki obywatela RP oraz zasady nabycia i utraty obywatelstwa polskiego. Podkreśla również wpływ prawa Unii Europejskiej na instytucję obywatelstwa.

Prawa, wolności i obowiązki obywatela RP

Prawa, obowiązki oraz wolności obywatela Rzeczypospolitej Polskiej są ściśle określone w Konstytucji – najważniejszym akcie prawnym każdego państwa. Prawa, wraz z wolnościami zostały podzielone na trzy następujące grupy: osobiste, polityczne oraz ekonomiczno- socjalno-kulturalne.

Prawa i wolności osobiste:

• prawo do życia, wolności poglądów oraz do rozpowszechniania informacji, wolności oraz ochrony tajemnicy komunikowania się, nienaruszalności mieszkania, sprawiedliwego procesu, ochrony prawnej życia prywatnego
• nietykalność i wolność osobista
• prawo rodziców do wychowania dzieci w zgodzie z własnymi przekonaniami
• wolność sumienia i religii, poruszania się po terytorium RP

Prawa i wolności polityczne:

• prawo do składania wniosków, petycji oraz skarg, organizowania pokojowych zgromadzeń oraz uczestnictwa w nich, uczestnictwa w referendum czy prawo wyboru (prezydenta, posłów, senatorów oraz przedstawicieli do organów władzy samorządowej)
• wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-politycznych

Prawa ekonomiczno-socjalno-kulturalne:

• prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy spowodowanej chorobą, inwalidztwem czy podeszłym wiekiem, ochrony zdrowia, bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, posiadania własności oraz prawo do dziedziczenia, nauki
• ochrona praw dziecka
• wolność twórczości artystycznej i badań naukowych, wyboru miejsca pracy i wykonywania zawodu

Obowiązki:

• przestrzeganie prawa RP
• wierność i troska o wspólne dobro narodu i społeczeństwa
• ponoszenie ciężarów i świadczeń na rzecz państwa
• obrona Ojczyzny
• dbałość o stan naturalnego środowiska, ponoszenie odpowiedzialności za jego zagrożenie i niszczenie

Nabycie obywatelstwa

W większości przypadkach obywatelstwo nadaje się w sposób pierwotny tzn przez urodzenie, rzadziej występuje nabycie pochodne (np. za uznanie za obywatela danego kraju). W zależności od kraju przyjmować można różne kryteria nabycia obywatelstwa. Najpopularniejszy sposób nabycia obywatelstwa czyli przez urodzenie występuje w dwóch wariantach. Pierwszy z nich to wariant prawa krwi polegający na tym, że dziecko niezaleznie od miejsca urodzenia nabywa obywatelstwo swoich rodziców. Przykładem stosowania tego prawa jest Polska co zapisane jest w konstytucji. Drugim wariantem nabycia obywatelstwa jest tzw. prawo ziemi polegające na tym iż dziecko urodzone bez względu na obywatelstwo rodziców nabywa obywatelstwo tego państwa, na terytorium, którego przyszło na świat. Takie prawo stosuje się w większości państw amerykańskich. W praktyce mogą wystapic rozwiązania mieszane. Przykładowo w Polsce dziecko nabywa obywatelskie polskie przez urodzenie, gdy conajmiej jedno z rodziców jest obywatelem polskim. Natomiast w sytuacji gdy oboje rodzice są nie znani lub ich obywatelstwo jest nie określone to wtedy obowiązuje prawo ziemi. Można tez nabyć obywatelstwo w sposób pochodny poprzez:

• uzyskanie obywatelstwa przez przysbosobienie
• nadanie obywatelstwa
• uznanie za obywatela
• przywrócenie obywatelstwa
• repatriacji

Utrata obywatelstwa

Obywatelstwo w większości przypadkach można utracić poprzez nabycie obcego obywatelstwa, zwolnienie z dotychczasowego na prośbę zainteresowanego. Jedyną formą utraty obywatelstwa w Polsce jest zrzeczenie się go. Oprócz utraty obywatelstwa można też być pozbawionym tegoż obywatelstwa.

Unia Europejska a obywatelstwo

Działanie prawa Unii na istotę instytucji obywatelstwa widoczne jest w przekształcaniu prawnomiędzynarodowej bliskości, jaką ona tworzy, poprzez ograniczenie przepisów posiadanych przez państwo względem innych krajów w relacjach międzynarodowych ze względu na własnego obywatela (odebranie państwom obywatelskim przyzwolenia na odmowę ekstradycji (wydanie drugiemu państwu podmiotu, który naruszył jego prawa) swoich obywateli) oraz poprzez ograniczenie władztwa państwa nad obywatelami pozostającymi za granicą (ograniczenie zezwolenia na determinowanie statusu osobowego).

Bibliografia

• Chmaj M. (2016). Wolności i prawa człowieka w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Wolters Kluwer, Warszawa
• Coll E. (2012). Zasady przekraczania granicy Schengen przez obywateli państw objętych Partnerstwem Wschodnim, E-mentor, Vol. 46, Nr 4
• Gnela B. (2005). Podstawy prawa dla ekonomistów, WAE Kraków, s. 43
• Portal Obywatel.gov.pl
• Jabłońska-Bonca J. (2002). Podstawy prawa dla ekonomistów, WP Lexis Nexis Warszawa, s. 278-280
• Kłusak M. (2015). Obywatel i państwo w warunkach kryzysu w UE na początku XXI wieku, Studia Ekonomiczne, Nr 210
• Kowalewski M. (2016). Obywatelstwo miejskie. Wokół idei i niektórych rozwiązań formalnych, Przegląd Socjologiczny, Vol. LXV, nr 65
• Marzęcki M. (2013). Młody obywatel we współczesnej demokracji europejskiej, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa
• Masłyk T. (2017). Aktywni obywatele – Analiza porównawcza osób działających w organizacjach trzeciego sektora w Polsce, Polityka i Społeczeństwo, Vol. 15, Nr 2
• Sitek M. (2015). Tożsamość narodowa (europejska) a obywatelstwo Unii Europejskiej, Journal of Modern Science, Vol. 27, Nr 4

Autor: Piotr Tabak, Krzysztof Gaweł