Introspekcja

Introspekcja
Polecane artykuły
Psychologia społeczna Psychologia poznawcza Epistemologia Psychometria Pytanie badawcze Badania społeczne Sztuczna inteligencja Dyferencjał semantyczny Psychologia ekonomiczna

Introspekcja (ang. introspection) – akt obserwacji oraz opisu własnej świadomości (doznań psychicznych, stanów emocjonalnych oraz przeżyć). Słowo „introspekcja” pochodzi od łacińskich słów „intro” – „do wewnątrz” oraz „specto” – „patrzeć”. Można więc powiedzieć, iż introspekcja to „spojrzenie do wewnątrz”. W literaturze zagadnienie to określane jest również mianem samoobserwacji czy samoświadomości. Przeciwieństwem introspekcji jest szeroko rozumiana percepcja zmysłowa (ekstraspekcja), która przedstawia świat zewnętrzny, przedmioty materialne. Spostrzeganie zewnętrzne stoi więc w opozycji do introspekcji, która odnosi się do świata wewnętrznego, przedmiotów psychicznych. Przykładem, które ułatwi wykazanie różnicy pomiędzy tymi pojęciami może być słoneczna polana w lesie. Przedmiotem ekstraspekcji są: polana, słońce itd., a introspekcji przeżycie, np. uczucie radości. Można więc powiedzieć, że introspekcja może dotyczyć doznań percepcji zewnętrznej, jeśli te staną się obiektem obserwacji wewnętrznej.

Wymiary introspekcji

Pojęcie introspekcji posiada co najmniej cztery różne wymiary teoretyczne:

• Wymiar psychologiczny;
• Wymiar epistemologiczny;
• Wymiar metafizyczny (ontologiczny);
• Wymiar antropologiczny;

Dwudziestowieczny nurt behawioryzmu zarzucał introspekcjonizmowi nienaukową istotę prowadzonych badań, tym samym odrzucał introspekcję jako narzędzie poznania naukowego. Dlatego też wymiar psychologiczny introspekcji odnosi się przede wszystkim do rozważania tego, czy introspekcja może być uważana za narzędzie badawcze. Problematyka epistemologiczna introspekcji nakłada się częściowo z pojęciami z zakresu metodologii psychologii. Bowiem swoją istotą obejmuje ona pytania o naturę, zasięg oraz wartość introspekcji jako źródła wiedzy dotyczącej psychiki. Zaś wymiar ontologiczny zadaje pytania, które odnoszą się do natury umysłu (np. czy introspekcja odpowiada na pytanie dotyczące istnienia odmiennej bytowo od świata materialnego dziedziny świata duchowego). Ostatni z wymienionych wymiarów, wymiar antropologiczny, przedstawia introspekcję jako źródło wiedzy dotyczącej własnej osoby oraz jako fundament pozwalający na podejmowanie wolnych i racjonalnych decyzji. Ponadto wymiar antropologiczny stara się podjąć problematykę moralności człowieka, poczucia winy oraz auto-determinacji.

Metoda introspekcji eksperymentalnej W. Wundta

Metodę introspekcji wykorzystywało wielu psychologów filozoficznych, jednak jak twierdził Wilhelm Wundt sposób w jaki była stosowana nie pozwalał na przeprowadzanie analizy zjawisk psychicznych. Dlatego też zaproponował on, aby wspomóc introspekcję warunkami eksperymentalnymi. Badanie metodą introspekcji eksperymentalnej W. Wundta polegało na stworzeniu pewnych warunków obiektywnych (np. światło o konkretnym natężeniu), których zadaniem było wywołanie danego zjawiska psychicznego, po to aby umożliwić jego późniejszą obserwację. W. Wundt, za pomocą tej fazy wstępnej, chciał osiągnąć możliwość powtarzania wywołanego zjawiska, jak i również wprowadzania w nim zmian. Uważał on, że w ten sposób subiektywne zjawisko psychiczne stawało się obiektywnym, a metoda introspekcji zdobędzie miano metody naukowej. W. Wundt przekonany był, że wykorzystanie jego metody introspekcji pozwoli osiągnąć psychologii to, co nieosiągalne było przy pomocy dotychczasowej metody.

Bibliografia

• Engelbert M., Carruthers P. (2010), Introspection, „Wiley Interdisciplinary Reviews: Cognitive Science”, nr 2
• Judycki S. (2002), Introspekcja jako problem psychologiczny, „Roczniki psychologiczne”, nr 1
• Paszenda I. (red.) (2017), Codzienność jako wyzwanie edukacyjne, tom II, Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław
• Reber A.S. (2002), Słownik psychologii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
• Strelau J. (red.) (2007), Psychologia: podręcznik akademicki. Podstawy psychologii, Tom 1, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk

Autor: Damian Juszczynka